Con trai Mông 13-15 tuổi đã có cây khèn trên vai mỗi khi lên nương, xuống chợ. Khi buồn, khi vui, người Mông đều mang khèn ra thổi, gửi cả tâm tư, tình cảm của mình vào tiếng khèn.

Trong những dịp lễ tết, tiếng khèn vang vọng khắp núi rừng. Người già trong bản vẫn bảo: Tiếng khèn là phần hồn của người Mông. Những chàng trai Mông thổi khèn hay, múa khèn dẻo luôn nhận được sự quý mến, nể phục của nhiều người.

Các chàng trai Mông biểu diễn khèn

Anh Và Giống Nỏ, ở Bản Bó, xã Pá Long, huyện Thuận Châu, Sơn La, chia sẻ: “Đối với người Mông, trong phong tục cưới hỏi hay ma chay, lẽ hội đều sử dụng đến khèn. Tiếng khèn luôn được mở đầu cho tất cả. Vì tiếng khèn còn thay lời của những người đang sống để nói chuyện với người dưới cõi âm; hay trong cưới hỏi, tiếng khèn thay lời nhắn nhủ của bố mẹ, anh chị em gửi cho con gái khi về nhà chồng”. 

Để có được một cây khèn vang âm đúng điệu Mông, không phải ai muốn cũng làm được. Cũng không có nơi nào dạy làm khèn chuyên nghiệp. Thường thì các nghệ nhân làm khèn Mông sẽ tự đúc rút kinh nghiệm để cha truyền con nối.

Người ta phải lặn lội vào rừng tìm những cây gỗ pơ mu to, thẳng, cắt khúc 80-90cm, bổ đôi và khoét rỗng theo chiều dài thân cây, rồi áp hai thân cây lại như cũ, buộc chặt để nhựa tự kết dính. Những đoạn gỗ tươi này được đem về để khô trên gác bếp rồi mới tạo hình dáng bầu, khoét các lỗ trên thân để lồng ống trúc vào.

Người giỏi múa là người không ra khỏi vòng tròn

Ống làm khèn gồm sáu ống trúc lớn nhỏ, dài ngắn khác nhau. Sáu ống trúc được xếp gọn song song với nhau trên thân khèn, tương tự cho tình anh em tụ họp.

Anh Và Giống Nỏ cho biết: “Sáu ống trúc làm khèn là những cây  trúc trên 10 năm và không phải loại ống trúc nào cũng làm được. Những ống trúc được chặt về, phơi khoảng một tháng để khô vàng. Sau đó phải ngâm nước sôi để dẻo, dễ uốn, cây không bị mọt, không bị vỡ, rồi mới đem ra khoét lỗ gắn vào thân khèn”.

Tiếng khèn khi ngân lên, đi kèm theo các vũ điệu, thể hiện được sự tinh tế, khéo léo của người con trai Mông.

Bây giờ, ở bản Bó, những người am hiểu cây khèn như anh Và Giống Nỏ không còn nhiều. Ít người còn dành thời gian để học thổi và múa khèn, bởi múa khèn bài bản rất khó. Khi thổi, phải kết hợp các vũ điệu như: Đan chân, nhảy tiến, nhảy lùi, nhào lộn, vặn người, làm sao cho điệu múa phải phù hợp với tiếng khèn.

 Thào Ly/VOV-Tây Bắc