Năm 1973, ông Điêu Chính Lả (xã Mường Giàng, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La) bắt đầu chế tác những cây đàn tính đầu tiên. Đến nay, ông đã làm được hơn 1.500 cây đàn.

Nghệ nhân Điêu Chính Lả chế tác đàn tính

Để làm được cây đàn hoàn chỉnh, công đoạn đầu tiên là chọn được những quả bầu vừa phải, cạo sạch bên trong rồi phơi khô trong vài ngày. Bầu đàn (má tẩu), đáy bầu khoét 4 lỗ để giữ âm sao cho đều nhau. Mặt đàn (tép tính) khoét 5 lỗ nhỏ, được làm bằng cây vông. Cần đàn (căn tính) làm bằng gỗ cây hoa sữa được đẽo công phu, đánh cho bóng. Khóa đàn (mlang tính) sử dụng gỗ cây hoa sữa để khóa đàn, khi lên dây đàn cho âm hưởng chuẩn nhất.

Nghệ nhân Điêu Chính Lả cho biết: "Trước, cây tính tẩu họ làm cái đầu thẳng chứ không uốn cong như sau này, nhưng yêu cầu của thị trường bây giờ cây đàn mẫu mã phải đẹp, nên tôi mới cải biên".

Gần 60 tuổi, điều ông Lả trăn trở là chưa ai trong vùng làm được cây đàn tính với tiếng đàn đậm "chất" Thái như ông đang làm. Ông tích cực truyền dạy cho thanh niên trong bản những bí quyết chế tác và cách đánh đàn. Anh Hoàng Văn Duy, ở bản Nghe Toỏng, bảo: "Lúc nào rảnh tôi cũng sang chỗ ông để học hỏi, tìm hiểu cách làm đàn như thế nào".

Nghệ nhân Điêu Chính Lả dạy cách đánh đàn cho thanh niên trong bản

Không chỉ truyền dạy cho thanh niên trong bản, ông còn tham gia dạy đàn tính cho các hạt nhân tiêu biểu của ngành Văn hóa tỉnh Sơn La thông qua các đợt tập huấn. Theo ông, một người làm đàn giỏi, ngoài đôi bàn tay khéo léo còn phải có khả năng cảm thụ âm nhạc. Ông hướng dẫn tỷ mỷ cho học viên từng công đoạn chế tác và tên gọi của từng bộ phận trên cây đàn tính.

Với cây đàn này, ông đã giành nhiều giải thưởng, như giải A Liên hoan nghệ thuật Hát then - Đàn tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái Việt Nam lần thứ V tại Tuyên Quang năm 2015; giải khuyến khích cuộc thi thiết kế mẫu hàng lưu niệm và quà tặng du lịch Sơn La các năm 2011, 2016... Ông vinh dự được Chủ tịch nước tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú vì đã có cống hiến xuất sắc trong giữ gìn và phát huy di sản văn hóa của dân tộc Việt Nam.

CTV Nguyễn Trang