Ông Vi Trọng Liên, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Thái ở Sơn La, rất tự hào khi nói rằng: "Vốn văn hóa văn nghệ của người Thái rất dồi dào, đa dạng phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc. Người Thái có hơn 2.700 tác phẩm viết bằng chữ Thái cổ trên dấy dướng mực tàu. Nổi tiếng tiêu biểu như Xống chụ xon xao, Khun lù Nàng ủa, Ý nọi Nàng xưa, Nàng phôm hom... Trải qua các thời kỳ chống Pháp và chống Mỹ, nền văn học nghệ thuật càng được phát triển nhằm phục vụ nhiệm vụ chính trị".

Xống chụ xon xao - tác phẩm văn học được viết bằng chữ Thái cổ. Ảnh: dantri.com

Trong các tác phẩm văn học của người Thái, ngoài “Xống chụ xon xao”, “Khun lù nàng Ủa” hoặc “Ý nọi nàng xưa”, thì hầu hết những tác phẩm truyện thơ đều mượn cốt truyện của một số dân tộc khác.

Ông Hoàng Trần Nghịch, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, cho biết: "Thứ nhất là các tác phẩm Trung Quốc, người Thái phỏng tác chứ không dịch gần 20 tác phẩm. Ví dụ Càn Long du Giang Nam, Chiêu Quân cống Hồ, Lương Sơn Bá - Chúc Anh Đài, Nhị độ mai, Tam quốc cũng có nhưng mà chừng 400 trang thôi. Nguồn thứ hai là lấy của dân tộc Kinh, như Tống Trân - Cúc Hoa, Lưu Bình - Dương Lễ này, nhiều lắm. Sau này, lại lấy nguồn ở bên Lào, là Phà mệt phà cang, Ù thên, Thì thôn... Như thế, kho sách của người Thái là cả 3 dân tộc khác gộp vào, rất phong phú, chuyển thể thành thơ. Từ thơ, người Thái ứng tác thành những điệu khắp (hát). Khắp là một món ăn tinh thần không thể thiếu của người Thái".

Theo ông Cà Chung, vài trăm năm gần đây, người Thái có phong trào thơ hóa cốt truyện. Đầu tiên thì thơ hóa cốt truyện của người Thái, về sau thì thơ hóa cốt chuyện của các dân tộc khác như Việt, Lào, Chăm, Khơ mú và cả Trung quốc. 

Thơ và điệu khắp là nghệ thuật, là linh hồn của văn hóa người Thái. Bởi thế, dù là sử thi hay chuyện tâm tình lứa đôi, đều được người Thái thể hiện bằng thơ, bằng những điệu khắp say mê lòng người.

Hoài Thu/VOV4