Bà Triệu Thị Nhậy, ở xã Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái cho biết:

-  Kèn của người Dao đỏ có ý nghĩa rất đặc biệt. Người Dao đỏ chỉ sử dụng kèn ở hai việc là lễ cưới và lễ cấp sắc 12 đèn. Tuy nhiên, lễ cấp sắc 12 đèn ngày nay rất ít gia đình tổ chức bởi tốn kém, mất nhiều thời gian. Vì vậy, mỗi khi tiếng kèn vang lên, ai cũng cảm thấy xốn xang hạnh phúc, nhất là những đôi bạn trẻ. Đây là nét văn hoá rất độc đáo và riêng có của người Dao đỏ mà các dân tộc khác không có được.

Người Dao đỏ có câu: “Sống kèn trống, chết đèn dầu”, điều này cho thấy rõ vị thế của kèn trong đời sống của đồng bào. Trong lễ cưới, kèn được sử dụng vào từng thời điểm khác nhau, nên điệu thổi cũng phải tương ứng với bối cảnh của nó.

Đám rước dâu của người Dao. Ảnh: Hoàng Hà

Điệu kèn đầu tiên trong lễ rước dâu của người Dao đỏ được thổi dài hơi và tiết tấu vui nhộn, thể hiện tình cảm quý mến của gia đình nhà trai khi cô dâu cùng đoàn đưa dâu nhà gái đến nhà chồng. Cùng với điệu kèn này, trong lễ cưới của người Dao đỏ, kèn được thổi ở 9 điệu khác nhau, như: điệu kèn rước dâu vào nhà chồng, điệu kèn cô dâu chú dể làm lễ bái đường, điệu cảm ơn tấm lòng cha mẹ hai bên, điệu chào đón khách quý và tiễn đoàn đưa dâu khi kết thúc lễ cưới… Nhưng hay và ý nghĩa hơn cả là điệu thổi giành cho cha mẹ hai bên. Tiếng kèn được thổi với tiết tấu chậm rãi, người nghe cảm nhận rõ sự trầm lắng, có chút buồn của người con gái sắp phải xa cha mẹ để đến nhà chồng. Và tiếng kèn này cũng như thay lời cô dâu cảm ơn cha mẹ đã có công sinh thành, nuôi nấng, dạy dỗ mình.

Kèn tuy thổi ở nhiều giai điệu khác nhau nhưng trống, chiêng và chũm choẹ vẫn cùng một kiểu đánh. Kèn trong lễ cưới người Dao đỏ được thổi theo giờ (ăn trưa, ăn tối, ăn sáng và thổi đón chào khách đến chia vui cùng gia đình). Người ta thường thổi một bài kéo dài năm đến bảy phút.

Kèn – phàn tỵ được cấu tạo khá đơn giản bởi bốn phần: Miệng kèn, cổ kèn, thân kèn và loa kèn.  Trên thân kèn đục 7 lỗ tương đương cho 7 âm thanh cao thấp khi thổi. Theo nghệ nhân Triệu Quý Kim, ở thôn Hai Túc, xã Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh yên Bái, người thổi được kèn hay không nhất thiết phải là người thổi kèn nhiều năm, điều quan trọng là phải hiểu được nội dung từng giai điệu:

- Học thổi phạn tỵ không khó, nhưng quan trọng là người học thổi kèn phải hiểu được nội dung từng giai điệu, giai điệu đó thổi ở bối cảnh nào, nếu thổi không đúng coi như người đó chưa hiểu về văn hoá sử dụng kèn. Vì vậy, người bắt đầu học thổi kèn ngay từ đầu phải phân biệt được giai điệu đó thổi ở bối cảnh nào cho đúng.

Cuộc sống ngày một đổi thay, nhưng từ thế hệ này sang thế hệ khác, đồng bào Dao đỏ vẫn sử dụng chiếc kèn là loại nhạc cụ chính trong lễ cưới, lễ cấp sắc, với niềm mong ước về tình yêu, hạnh phúc lứa đôi sẽ bền chặt mãi mãi.

Thiều Nghiệp/VOV-Tây Bắc