Trong lúc bí tiền đầu tư đường ống dẫn nước về rẫy cà phê của gia đình, cách đây 12 năm, anh Y Yơi, ở làng Gri, xã Chư Đăng Ya, huyện Chư Păh, cho một người dân cùng huyện thuê 2 ha đất rẫy của gia đình mình với mức giá hết sức bèo bọt 30 triệu trong vòng 15 năm.

Từ đó tới nay, chỉ còn 3 sào đất lúa và 5 sào đất vườn, vợ chồng anh khốn đốn, chật vật để lo đủ cái ăn, cái mặc cho 5 đứa con của mình. 12 năm cho thuê đất là 12 năm phải đi làm thuê trên chính mảnh đất của mình và cũng chừng ấy thời gian gia đình anh phải nhận gạo hỗ trợ mỗi mùa giáp hạt. Buồn hơn cả, cái đói, cái nghèo đã níu chân, khiến các con anh không muốn tới trường.

“Bây giờ mình tính ra là thấy không được. Nếu lấy lại đất, chắc mình làm trong gia đình vậy thôi, không dám cho thuê nữa. Giờ khổ quá, ngày nào cũng đi làm mướn cho người ta, làm nông ăn không đủ nữa. Con cái là ở nhà hết rồi, con học hết lớp 7 là bỏ học hết” - anh Y Yơi thấm thía cái dại.

Xã Chư Đăng Ya chưa có công trình thủy lợi cung cấp nước cho sản xuất, người dân thường chọn trồng những cây có giá trị thấp

Không nhớ thời hạn cho thuê, để rồi bị chính người thuê đất chiếm quyền sử dụng đất là trường hợp của gia đình ông Siu An, ở làng Kó, xã Chư Đăng Ya. Theo thỏa thuận viết tay giữa 2 bên, ông Siu An cho gia đình ông Nguyễn Văn Hồ ở xã Chư Jôr, huyện Chư Păh, thuê 5 ha đất trong vòng 10 năm tính từ năm 2002. Hết hạn, thấy ông Siu An quên hẹn, gia đình ông Hồ đã tự ý đến Phòng tài nguyên môi trường huyện Chư Păh khai đất này thuộc diện khai hoang, rồi làm Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Rất may sau đó, nhờ sự can thiệp của ngành chức năng, đất đã được trả về với chủ.

Thực tế, việc cho thuê đất tại huyện Chư Păh đã làm nảy sinh những vụ việc mà cơ quan quản lý nhà nước và bảo vệ pháp luật gặp khó khăn trong việc giải quyết. Ông Lê Xuân Dũng, trưởng phòng Tài nguyên Môi trường huyện Chư Păh, dẫn một ví dụ: “Như trường hợp ông Siu Phang ở xã Ia Ka, trước khi cho con thì có cho một ông thuê 20 năm để trồng cà phê. Con lại chuyển nhượng cho người khác. Đấy là vấn đề phức tạp. Hạn chế quyền sử dụng đất của người ta thì vi phạm. Nếu UBND các xã hạn chế thì người ta ra ngoài công chứng”.

Tình trạng cho thuê đất sản xuất trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số khiến nhiều người dân thiếu tư liệu sản xuất, thiếu nguồn lực thoát nghèo

Theo thống kê chưa đầy đủ, tại huyện Chư Păh có trên 400 trường hợp cho thuê hơn 250 ha đất sản xuất. Chư Pảh là huyện có diện tích cho thuê nhiều thứ 2 tại Gia Lai. Xã Chư Đăng Ya có diện tích cho thuê đất sản xuất nhiều nhất thì có tỷ lệ hộ nghèo cao nhất, khó khăn nhất trong thực hiện các tiêu chí xây dựng nông thôn mới.

Ông Nguyễn Văn Nội, Chủ tịch UBND xã Chư Đăng Ya, cho biết, có gần 14 ha đất lâm nghiệp bị lấn chiếm mà phân nửa trong số đó bị lấn chiếm bởi những người cho thuê đất dẫn tới thiếu đất sản xuất: “Việc cho thuê đất, không có đất sản xuất là một trong những nguyên nhân chính khiến địa phương nhiều năm liền thoát nghèo chậm, tỷ lệ hộ nghèo cao. Tạo công ăn việc làm cho số đồng bào dân tộc thiểu số nghèo này để có thu nhập, chỉ có cách là lấy lại được đất để sản xuất”.

Theo kết quả khảo sát của Hội đồng Nhân dân tỉnh Gia Lai, tính đến cuối 2017, toàn tỉnh có trên 2.000 hộ đồng bào dân tộc thiểu số cho thuê gần 1.900 ha đất sản xuất. Không ít trong số đó đã chuyển nhượng cả đất có nguồn gốc được nhà nước giao theo chính sách hỗ trợ từ năm 2004 trở về trước và lại thiếu đất sản xuất. Nguyên nhân chính được xác định là hệ thống thủy lợi nghèo nàn, thiếu chủ động, cộng với trình độ thâm canh thấp khiến người dân địa phương chưa biết cách làm lợi trên đất của mình.

Ông Nay Kiên, Phó Chủ tịch UBND huyện Chư Păh, cho rằng, hạn chế cho thuê đất là vấn đề nan giải: “Giải pháp là phải chủ động thâm canh và nước tưới. Đối với những vùng không thể đảm bảo nguồn nước, tính toán đến chuyện chuyển đổi thôi. Mình có tuyên truyền, mình có làm đủ cách nhưng công tác thủy lợi trên Tây Nguyên không đảm bảo thì không giải quyết được”.

Nguyễn Thảo/VOV-Tây Nguyên