VOV4.Sêdang - Tung pơla achê kố, tung kong pơlê Gialai ai hên tơdroăng ôh tá kâi chêl dêi che\n châ chât rơtal liăn. Xua ôh tá hlê ple\ng [a\ loi tơngah ôh tá tro mơngế, hên kuăn pơlê ôh tá ‘nâi pro ti lâi drêng k^ pơtroh dêi kơphế, kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng. Kơ koan Ko\ng an xuân hên xôh séa ngăn, êng mơnhên, laga, tá hâi ai roh ki lâi châ tơleăng. Công Bắc, Ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jíu Việt Nam ai [ai ‘’Tơdroăng ăm mung ôh ti tơdrăng – tơdroăng pơloăng ki ti ‘nâi hdrối’’.

          Pôa Hà Văn Tư, ối a pơlê kân Đak Đoa, tơring Đak Đoa ăm ‘nâi, klêi kơ’nâi rơnó krí xo dêi kế tơmeăm, rơpo\ng pôa ‘măn kơd^ng châ dâng 2 ta#n kloăng tiêu [ă chê 9 ta#n kơphế, tê vâ chê 700 rơtuh liăn. Tâi tâng mâu tiêu [ă kơphế kố pôa lăm k^ pơtroh a Tíu ki tê mơdró, roê ‘mot kế tơmeăm Nguyệt Tỉnh, xua jâ Nguyễn Thị Nguyệt, ối a thôn Hà Lòng 2, cheăm K’Dang, tơring Đak Đoa pro ngế pơkuâ. Cho tíu ki ai hên ngế ‘nâi, hmâ loi tơngah dêi rơpó mê drêng pơtroh pơtân dêi tơmeăm vâ xo liăn, la pôa bu châ xo to mâu hlá mơéa chêh [ă ko\ng lơ ph^u pơcháu tơmeăm xua jâ Nguyệt xo mâu kế tơmeăm, klêi mê tíu mơdró Nguyệt Tỉnh xúa pro ki klâi ôh tá ‘nâi. Troh drêng Tíu ki tê roê kế tơmeăm Nguyệt Tỉnh tối tơbleăng ôh tá tê roê tơmeăm xếo, rơpo\ng pôa trâm tơdroăng ôh tá ‘nâi tiah lâi xua tâi tâng kế tơmeăm pêi lo, pơtroh ‘măn nôkố hía tâi. Pôa Hà Văn Tư, tối: Hên roh á ối hbrâ tơnáu ăm mung kế tơmeăm lơ á tê kế tơmeăm la á xuân ối mung liăn vâ ăm vâi pêi. Á loi tơngah khât, loi tơngah troh tơdroăng ki pơcháu kế tơmeăm ki pêi lo ing chiâk deăng dêi tơná, rêm hơnăm ăm jâ ki mê ôh tá tơmiât klâi. Ki cho khât, kơpong hngế hngo môi tiah kố tơdroăng ki rơkê ple\ng ‘na luât gá iâ, mê hên roh xua loi tơngah dêi pó cho tơdroăng ki xiâm.

          Tuăn hiâm loi tơngah cho ing tơdroăng tăng loi ‘nhiu ‘nháu [ă mâu tơdroăng ki ôh tá ‘nâi nhên ‘na luât tung tơdroăng ki mung xo, k^ pơtroh kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng pơtối châ tơpui tung mâu roh ki che\n  ôh tá kâi mơdrếo achê kố a Gialai. La mâu hlá mơéa chêh che\n ki chêh [ă ko\ng lơ mâu hlá ph^u k^ pơtroh kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ôh tá pơkâ nhên ‘’k^ pơtroh’’ xuân châ hlo hên tung lâp lu. Khu mơdró kâ klêi kơ’nâi xo kế tơmeăm dêi kuăn pơlê, xuân chiâng xúa la ôh tá kal tơmiât troh tơdroăng ki ôh tá mơhúa kơ’nâi mê ah. Pôa Dương Văn Chung, ối a thôn Hàng 2, cheăm K’Dang k^ pơtroh 15 ta#n pơ’leăng kơphế a Tíu tê roê tơmeăm Nguyệt Tỉnh ôh tá châ xo tơvêh dêi drêng tíu ki tê roê kố ôh tá kâi mơdrếo che\n, [ă tối tiah kố, kal athế ai pơkâ nhên [ă krá tơniăn tâ ‘na tơdroăng ki pơtroh kơphế, kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng vâ khu mơdró kâ ôh tá khoh xúa xêh kế tơmeăm dêi kuăn pơlê vâ tê mơdró. Tơdrêng amê, kơ koan ki ai tơdjâk troh kal re\ng pơkâ mơ’no tơdroăng ki rak ngăn [ă mâu tíu ki tê roê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng châ po hên h^n. Pôi tá pro hlo hên h^n môi tiah nôkố vâ khu mơdró kâ hmếo pơ cheăng xêh, tê mơdró, pro pơxúa ăm dêi tơná, xo kế tơmeăm dêi kuăn pơlê: Nôkố luât, tơdroăng pơkâ tá hâi nhên mê ngế ki tro trâm mê tro khu mơdró kâ pro pơxúa ăm dêi tơná. Á rơhêng vâ, luât séa ngăn tiah lâi ai túa pơkâ vâ xo ah hmôi hơ’lêh, vâ ăm kuăn pơlê ai k^ pơtroh vâi hlo hmiân tuăn, pôi tá môi tiah nôkố gá lu\p hên khât yoh ăm kuăn pơlê.

          Xuân môi tiah hên roh ki ôh tá kâi mơdrếo che\n ki hdrối kố nah a Tây Nguyên tơdroăng ki kal vâ mâu roh che\n ôh tá kal kâi mơdrếo ki achê kố a Gialai gá hên, mê cho ăm mung liăn ôh tá tơdrăng, tro hlôp xua liăn laih hên, ai hên ngế trâm tơdroăng ki ôh tá mơhúa ăm mung liăn, lơ tê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng hiăng klêi ah djâ liăn ki mê ăm khu mơdró kâ mung vâ xo liăn tơkâ. A tíu tê roê kế tơmeăm Nguyệt Tỉnh ai tơhrâ, tê 10 ta#n pơ’leăng kơphế la ôh tá xo liăn tơdrêng mê ăm mung tá troh rơnó kơ’nâi hơ’lêh châ 13 troh 15 ta#n. Tâng ăm mung liăn, liăn laih dêi mâu hơnăm hdrối ai 3 troh 5% tung môi khế, liăn laih gá rế hên, dâng 6 troh 9% môi khế. Ki tơviah, vâ mơhnhôk châ kơxo# liăn, khu mơdró kâ mơdêk liăn liah tâk troh 3% tung môi hâi, tơkéa vâ tối ai 21% rêm măng t^ng. Tơdroăng ki hmếo pơ loi ‘nhiu ‘nháu dêi tơdroăng ăm mung liăn hiăng pro pơlông tung hiâm tuăn, pro kuăn pơlê ôh tá hlê ple\ng klâi. Ai mâu ngế ki tro loi ‘nhiu ‘nháu ôh tá chiâgn tơpui tối ki klâi, mơhé tíu ki tê roê kế tơmeăm Nguyệt Tỉnh hdrối nah hiăng ôh tá kâi mơdrếo che\n a Daklak, a Gialai. Pôa Dương Văn Hòa, ối a thôn Hà Lòng 2, cheăm K’Dang ăm tíu tê roê tơmeăm Nguyệt Tỉnh mung 6 ta#n tiêu [ă 15 ta#n kơphế kơnâ vâ chê 1 rơtal 700 rơtuh liăn, tối: Tối tơdjuâm, pin athế tơmiât nhên tâ nếo, tâng hmếo pơ ối môi tiah kố kuăn pơlê kô tro lu\p hên khât, ối ai hên ngế kô athế tro lu\p tâ. Ing tơdroăng ki kố, rêm râ pơkuâ, kơ koan ki ai tơdjâk troh athế pơxâu phâk kơtăng, vâ ví xo ah hmôi pôi ăm ai xếo tơdroăng ki ai môi tiah kố.

          Hlá mơéa chêh dêi roh che\n ôh tá kâi mơdrếo dêi khu mơdró kâ Nguyệt Tỉnh, tơring Đak Đoa [ă Kỳ - Niềm, tơring Ia Grai ôh tá phá tơ-ê dêi rơpó klâi mâu roh che\n ôh tá kâi mơdrếo achê kố a kong pơlê Gialai [ă kơpong Tây Nguyên. Ngế ki pơkuâ mơdró kâ hbrâ rơnáu troh a kơ koan ki ai tơdjâk tối tơbleăng hiăng pơtê cheăng ôh ti xê kơtâu hdâ lơ lo ing kong pơlê ki mê. Túa pro ki kố kum ăm ngế pơkuâ mơdró ôh ti xê to ti tro pơsăm tối mê ối ai tíu vâ hmuâ [ă tơdroăng xôi cho tíu cheăng Vi [an hnê ngăn cheăm lơ Ko\ng an tơring tung pơla tơdroăng cheăng dế châ séa ngăn, mơnhên. Ối a môi tíu ki tơniăn, ngế ki pơkuâ tíu mơdró kâ khên tơnôu tối tơbleăng [ă tơmiât, mơ’no tối túa ki vâ mơdrếo. Jâ Nguyễn Thị Nguyệt, kăn pơkuâ khu mơdró kâ Nguyệt Tỉnh, tối ‘na xiâm kối ôh tá kâi mơdrếo che#n [ă túa ki vâ mơdrếo che\n: Ôh tá ai liăn xếo á lăm mung liăn laih 3 liăn môi hâi, tơkéa cho 3% môi hâi. Mung ngế ki kố, mơdrếo ăm ngế ki tá, mê ah mung kơphế ngế ki kố mơdrếo ăm ngế ki ê. Troh mơ’nui ôh tá ai liăn xếo, ôh tá châ mung u lâi xếo á tối tơbeăng ăm khu kăn pơkuâ pêi cheăng ôh tá châ rơhéa. Nôkố ôh tá ai liăn laih mê xuân ôh tá kâi mơdrếo, nônố tâng riân liăn laih á ôh tá mơdrếo kâi.

          Tá hâi nhên, tơdroăng tối tơbleăng hiăng pơtê cheăng dêi khu mơdró kâ Nguyệt Tỉnh [ă Kỳ Niềm a Gialai hôm cho há lơ ôh mê cho tơdroăng ki heâk pơloi vâ xo kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi kuăn pơlê. Xua tiô tối tơbleăng dêi kuăn pơlê, bu nếo to lâi hâi hdrối drêng tối tơbleăng hiăng pơtê cheăng, ngế ki pơkuâ tíu mơdró kâ vê rơxế kân troh a rêm rơpo\ng kuăn pơlê, tơpui tối mâu tơdroăng, rêm túa vâ mung, k^ pơtroh lơ roê tiêu, kơphế. La klêi kơ’nâi drêng tối tơbleăng hiăng pơtê cheăng, hnôu ‘măn kế tơmeăm dêi tíu tê mơdró kố hiăng ôh tá ai klâi xếo, kơphế [ă tiêu dêi kuăn pơlê hiăng ôh tá hlo ‘măn xếo tung mê.

          {ă tung pơla mơdró kâ, ngế ki che\n gá ôh tá xâu tối tơbleăng [ă tơmiât ai túa mơdrếo che\n mê mâu kuăn pơlê ôh tá hmiân tuăn. Vâi ôh tá ai túa ki lâi tâ cho tăng ‘nâi mâu tơdroăng sap ing kơ koan ki ai tơdjâk troh, tơkôm mâu rơkong tơhrâ mơdrếo che\n chiâng tơdroăng ki ai khât Laga, hiăng vâ chê chat hơnăm kố sap ing ai tơdroăng ki che\n ôh tá kâi mơdrếo a mâu tíu tê roê kơphế, kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tung lâp lu Tây Nguyên, hmâ hlo ôh tá ai kơbố châ mơdrếo xo dêi tơmeăm tơná. Xuân môi tiah tá hâi hlo rôh tơleăng ki lâi châ po vâ kum kuăn pơlê châ mơdrếo dêi kế tơmeăm. Mâu tơdroăng ki tá hâi kơtăng dêi luât tung tơdroăng ki k^, pơtroh kế tơmeăm xuân ối tiah mê, tơdroăng cheăng tăm mung liănôh ti tơdrăng xuân ối hlo hên h^n [ă mâu rôh ki ôh tá kâi mơdrếo xuân ối hlo, chiâng pro ăm lối hr^ng, lối rơpâu ngế kuăn pơlê ki tro lu\p xêh.

Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng