Ngoâ ối tung kơxêng ko, cho kế ki rak tâ tá ngoâ [ă tơngá kơxêng, gá vâ môi tiah kơnâng kring vế tíu tơ’lêi tro châi dêi troăng ki xiâm ôh tá ăm tơ’lêi tro rong. Kế ki kring vế ngoâ ối cho tíu ki mơjiâng têa tung tơngá kơxêng rak vế [ă păn roăng troăng mơheăm ki xiâm. Ai hên xiâm kối pro chiâng pơreăng êi ngoâ, mê cho: Xua vi khuẩn, virus, kơ-o êi xôu, oâ hdrong lơ kơme\n. Tung mê, tơdroăng ki êi kơtôu ki kring vế ngoâ xua vi khuẩn [ă virus cho ki xiâm.

Hmâ tâ drêng pơreăng pro mơ-êi kế kơtôu kring vế ngoâ cho tơngê hên hâi, châi ko, hêng hêa, khăng krôk, rơno\ng. Tâng re\ng châ ‘nâi, séa ngăn [ă hrá pơlât, pơreăng kô tơ’lêi chiâng rơ-iô tâ môi tiah: pro ‘mêi mâu troăng mơheăm a kơxêng ngoâ, pro ‘mêi troăng ngoâ, mơ-êi troăng mơheăm, mơdât troăng ki pro chiâng ai têa tung ngoâ tung tơngá, pro ‘mêi troh mơheăm [ă mâu klêa kliâm, hngăm hngo ó ah chiâng hlâ. {ă mâu ngế ki châi râ, maluâ hiăng kâi rak vế ivá rêh la athế chiu trâm [ă mâu tơdroăng ki môi tiah plôm mâ, ôh tá chiâng tơpui, klêk tuăn, chó, ôh tá chúa vế tung tuăn, ôh tá le\m ‘na troăng hveăn, hlâ lok [ă hên ki ê. Tie#n sih, [ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh, kăn pơkuâ kơvâ pơlât  vâi hdrêng, cheăng tung khoa Nhi tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi:

‘’Êi kơtôu ngoâ hmâ ing 5 tơdroăng ki phá tơ-ê dêi rơpó, mê cho: Êi kơxêng ngoâ chiâng rơtốu, tơkéa vâ tối cho xua vi khuẩn, xua virus, xua kơ-o lo mơheăm, xua pơreăng [ă xua kí sinh trùng pro. A hngêi pơkeăng, ki hên êi ngoâ cho xua vi khuẩn mê drêng tâ tú hiăng ai troăng ki vâ ăm ôu pâk pơkeăng vâ pơlât. Laga, tơdroăng ki pơlât êi kơxêng ko xơpá vâ ‘nâi tâ tâng vâ pơchông [ă mâu pơreăng êi ki tiah hmâ ki ê. Xúa kháng sinh athế xúa hên xôh, tro tu\m hâi’’.

Maluâ rơ-iô la nôkố chía hên mâu nôu pâ ôh tá hlê ple\ng ‘na túa pơreăng kố, pro vâi hdrêng tro tơdjâk troh ivá. Ki xiâm môi tiah muăn Y Phôi {yă (12 hơnăm) a tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak. Y Phôi pơlât pơreăng êi kơxêng ko a khoa Nhi tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên hiăng lối môi khế. Tiô mâu [ok thái pơkeăng akố tối, muăn mot pơlât tung hngêi pơkeăng tung pơla hlo tơngê râ, châi ko, kơdrâ. Klêi kơ’nâi séa ngăn têa tung mơheăm tơngá mơnhên muăn tro pơreăng mơ-êi kơxêng ngoâ. Kơnôm mâu [ok thái pơkeăng kơhnâ pơlât mê ivá dêi Y Phôi hiăng châ rak tơniăn la xua hrá mot pơlât, drêng pơreăng hiăng rế ‘mêi pro ăm chêng o ôh tá chiâng rơdêi le\m, mơni kô chiâng chó, troăng hveăn ôh tá tơniăn le\m, tơpui tối ôh tá môi tiah hdrối nah xếo. Nâ H’Rất {yă, nôu Y Phôi tối:

‘’Ai drêng kâ, ai drêng ôh tá kâ, kâ bu iâ xo. Ôh tá tơpui, tơpui hmôu pơ hmâng vâ ôh tá tro. {ok thái pơkeăng tối mơni muăn ôh tá chiâng prôk xếo’’.

Nôu Y Phôi xuân tối ăm ‘nâi, hdrối mê muăn tá hâi pâk vaccine hbrâ mơdât êi kơxêng ko.

Môi ngế ki ê xuân tro êi kơxêng ngoâ dế pơlât a khoa Nhi tổng hợp cho muăn Đỗ Minh Sáu (10 hơnăm) a tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak. Nâ Lê Thị Hoài Thanh, nôu muăn ăm ‘nâi, hdrối mê drêng hlo muăn tối châi ko, tơngê râ, rơpo\ng hiăng roê xêh pơkeăng vêh a hngêi ôu la klêi kơ’nâi 4 hâi xuân ôh tá hlo kơdroh, nâ nếo djâ muăn troh a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên khăm. Klêi kơ’nâi to lâi hâi pơlât, ivá muăn hlo chía há la hrá, muăn xuân ối tơngê râ. Nâ Lê Thị Hoài Thanh tối:

‘’Ối a hngêi muăn xuân ối xah tiah hmâ la troh a kơxê muăn tối gá châi ko ó. Á tối, lôi kơxê măng ah pâ êh chơ êh lăm roê pơkeăng ôu la troh a kơxo hâi kơ’nâi xuân ối châi, châ chăn tô, tơngê nếo mê rơpo\ng djâ muăn lăm khăm a tíu khăm krê. Akố, mâu [ok thái pơkeăng tối muăn tơngê siêu vi. Muăn gá tơngê râ khât, tơngê plâ hâi plâ măng, tơngê pơtối hlối troh a 39, 40 đo#. Ối pơlât a hngêi 4 hâi la ôh tá chía kơdroh’’.

Môi tiah nâ H’Rất {yă, nâ Lê Thị Hoài Thanh ôh tá ‘nâi ki klâi ‘na pơreăng pro êi kơtôu ngôa, xuân ôh tá ‘nâi kuăn tơná hiăng pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơreăng kố há lơ ôh. Kố cho tơdroăng ki tô tuăn, xua êi kơtôu ngôa gá rơ-iô, kơxo# mơngế ki hlâ hên, hlối pro tâ tú ing troăng hiâm. Pơreăng kô tâ tú ing mơngế ki kố troh mơngế ki ê ing têa môh, têa hé xơte#ng, ing kơchêi. Vi khuẩn pro êi kơtôu ngôa xuân chiâng tâ tú ing tơmeăm xah hêi xúa tơchoâm, tâng vâi ‘ne\ng xah hêi [ă ‘vi dêi hơ’ngrăng ko\ng tung rơkong. Xua mê, mâu tíu ai pú hên môi tiah hngêi păn vâi hdrêng, hngêi trung mauh yăo cho tíu ki tơ’lêi tâ tú pơreăng.

{ok thái pơkeăng chuyên khoa hnê tối ‘na pơreăng pro êi ngôa

Môi tiah hiăng tối a pêng kố âi, êi kơtôu ngôa ngôa cho tơdroăng châi ki rơ-iô, tơ’lêi pro chiâng châi ki ê, tơ’lêi drêng hiăng prêi le\m ah [ă hlối pro châi ki ê châi ó, tung pơla mê, xiâm apoăng dêi pơreăng kố gá vâ môi tiah mâu pơreăng ki pro châi êi troăng krôk ki ê, xua mê, tơ’lêi pro mâu nôu pâ nhôm pơreăng ki ê, hrá djâ kuăn ‘ne#ng lăm pơlât  a hngêi pơkeăng. Vâ hlê tơ’nôm ‘na pơreăng kố, thế re\ng ‘nâi xiâm ki pro châi tung châ xuân môi tiah vâ re\ng teăm hbrâ mơdât, -Ô [ok thái pơkeăng! Pơreăng êi kơtôu ngôa apoăng ăm pin ‘nâi gá ti lâi vâ kơnó ki phá tâ pơreăng tơngê kơ-o kơ-ôk, êi troăng krôk ki ê?

{ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh: Pơreăng kố ai hên ki pro châi. Apoăng cho xiâm ki pro êi, má péa pro êi ngôa.  Xiâm pro châi  tơngê, la tơngê drêng tro êi kơtôu ngôa kô pro tơngê hmân ôh tá pơtê, tơliê rơkong khăng, hơpê ai krêa nhe\n.  ‘Na xiâm pro ‘mêi tung ngôa, a rêm ngế sap mâu ối ku\n troh hiăng kân gá ai tơdroăng châi pơrá phá. Pơtih a vâi ‘ne\ng ki nếo kot mâ vâi lo hêa môi hdroh, krôu têi hlối tơkêk, châi tung klêa. A vâi ‘ne\ng ki hiăng kân mê kô pro châi ko, châi rơno\ng.  Kố cho môi tơdroăng ki ăm ‘nâi ki xiâm êi ngôa.

Ai hên tơdroăng châi xuân pro chiâng tơngê, châi ko môi tiah êi krôk, tơngê lo mơheăm la [ă pơreăng pro êi ngôa, a vâi ‘ne\ng nếo kot mâ, ăm hlo nhên vâi lo hêa môi hdrôh, tơkéa vâ tối kâ klêi mê lo hêa hlối. A mâu vâi ‘ne\ng ki kơhlo\ng a ko tíu kơhlo\ng mê ‘nâ hía kô êi po pom, tâng châi ó tâ mê kô pro ngế ki mê rơxá kơdrâ, rơlâi rơlo, chiên tâk. La pơreăng êi kơtôu ngôa kô pro pin nhôm tro pơreăng ki ê tung rôh apoăng la drêng hlo vâi ‘ne\ng môi tiah: tơngê puk pâk, vâi ‘ne\ng ki hiăng kân vâi tâ châi ko, ai vâi ‘ne\ng ki ‘nâ kơhlo\ng, klê mê êi, lo hêa môi hdroh, a vâi ‘ne\ng ki hiăng kân vâi châi a kung kui, vâ tu ko ôh tá chiâng, xâu bâ eăng trâ..., drêng kố nôu pâ thế re\ng djâ vâi ‘ne\ng lăm khăm a hngêi pơkeăng vâ châ ‘nâi, vâ klâ ngăn tro pơreăng klâi, hlối vâ re\ng teăm ‘nâi pơreăng ki tro, tâng hrá pơlât kô pro chiâng tơdroăng châi ki rơ-iô,

Xiâm dêi pơreăng êi kơtôu ngôa ‘nâ hía kô re\ng lơ hrá ngăn tiô ko troăng ki mot lơ ing virus, vi khuẩn ki djâ mot. Tâi tâng mâu ngế ki pơlât êi kơtôu ngoâ a khoa Nhi tổng hợp xuân châi ó, xua hrá troh a hngêi pơkeăng pơlât, drêng vâi ‘ne\ng hiăng châi râ hiăng hmôu pơ rơxá, kơdrâ tung châ, hiăng pá kâi hro, ôh tá ‘nâi tâ ki klâi, ki xiâm pro châi kơtôu ngôa kô ‘nâi hlối. Hmâ hlo sap 5-7 hâi klêi kơ’nâi hiăng tro pơreăng êi kơtôu ngôa.

-Ngế ki lâi tơ’lêi tro tâ pơreăng ô [ok thái pơkeăng, pơreăng kố chiâng vâ hbrâ mơdât ti lâi?

{ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh: Tâi tâng rêm ngế xuân tro êi kơtôu ngôa  a tâi tâng rêm rơnó tung hơnăm, la gá, ai mâu ngế ki ‘nâ tro ó tâ mê cho mâu vâi ‘ne\ng, mâu hơnăm hiăng krâ, mâu ngế ki hiăng pá rế ai kế ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm, mâu ngế ki tro tơdroăng châ môi tiah châi kliâm, châi kơkốu. Vâi ‘ne\ng cho mâu ngế ki tro êi kơtôu ngôa hên tâ mâu ngế ki ê.

Êi kơtôu ngôa xua vi khuẩn kô chiâng vâ hbrâ ví [ă tơdroăng pêi pro tiah kố: Má môi cho thế pâk pơkeăng vaccine. Nôu pâ thế djâ vâi ‘ne\ng lăm pâk tro hâi khế pơkâ thế pâk tung tơdroăng pơkâ pâk hên. Má péa, êi kơtôu ngôa hmâ hlo xua ing vi khuẩn mot tung châ ing mâu pơreăng mê mot ing troăng krôk, troăng klêa, ing troăng tuăn, môi tiah êi kơnăng tuăn, xua mê, vâ hbrâ mơdât êi kơtôu ngôa mê nôu pâ thế ví pôi tá ăm vâi ‘ne\ng tro êi krôk, êi kơnăng tuăn, pôi tá ăm châ êi rơtốu krôk... mê kô kâi ví êi kơtôu ngôa ki xua ing pơreăng ing pá gong mot pro.

Vâ tối: Vâ hbrâ mơdât êi kơtôu ngôa, thế ăm vâi ‘ne\ng mo le\m châ, vâ vâi ai ivá kâi tơplâ mơdât [ă mâu túa pơreăng. Pro chiâng ai kế mơjiâng chiâng mơheăm [ă tơdroăng pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng. Pôi tá ăm vâi ‘ne\ng tro êi troăng krôk, troăng klêa, êi kơnăng tuăn, êi troăng hiâm.

-Hôm mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

Thu Huế– Quang Nhật chêh

Gương - Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng