Châi kơkốu klâ péa túa châi kơkốu ki râ [ă châi kơkốu tiô rơnó. Châi kơkốu ki râ hmâ hlo kơdrâ châi, mơni hía xua ing: tơdroăng tro rong pro oh tá ai mơheăm, châi klêa râ oh tá ai têa, ai pơreăng mot tung mơheăm, pro rong kơkốu xua mâu pơkeăng lơ ing mâu trếo ‘mêi. Drêng châi kơkốu ki râ, ngế ki châi hmâ hlo: iâ lăm nu\m, hên ngế oh tá ai têa nu\m, hêng hêa, lo hêa, châi klêa, rơlâi rơlo…

Laga tâng re\ng châ ‘nâi ki ai trếo ‘mêi [ă re\ng teăm pơlât prêi, tơdroăng châi kơkốu ki râ kô châ pơlât prêi hlối [ă kô ôh tá pro chiâng châi tơdroăng ki ê. Ki tô tuăn nôkố cho pơreăng châi kơkốu tiô rơnó. Pơreăng kô tâ tú oh tá ăm pin ‘nâi, pá vâ re\ng châ ‘nâi  [ă vâ re\ng pơlât. Tối ‘na tơdroăng châi kơkốu nôkố a Việt Nam, [ok thái pơkeăng khoa 1 Trần Thanh Quí, Kăn pho\ ngăn kơvâ tơdah pơlât tơdrêng, rak ngăn ivá [ă mơdât pôu ‘mêi, cheăng tung Hngêi pơkeăng kân pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuôt tối ăm ‘nâi:

‘’Châi kơkốu cho tơdroăng châi ki rế kơdroh ivá pêi cheăng, ôh tá tơniăn kơkốu vâ pêi cheăng tah trếo ‘mêi tung mơheăm, pro têa nu\m tơ’mô [ă têa ki tơ’mot. Nôkố a Việt Nam ai dâng 5 rơtuh ngế châi kơkốu, tung mê, ai dâng 800.000 ngế thế pơlât a hngêi pơkeăng xua châi kơkốu. Tơkéa vâ tối ăm kơmăi hrik tah trếo ‘mêi tung mơheăm ‘nâ hía tah trếo ‘mêi tung klêa vâ pơlât châi kơkốu ki châi tiô rơnó’’.

Tiô mâu [ok thái pơkeăng ki rơkê ‘na khoa hok tối, châi kơkốu ai hên tơdroăng ki xiâm môi tiah: mơngế ki châi kơkốu êi kơkốu ki râ, êi kơkốu tiô rơnó, ‘nâ kơkốu oh tá dâi, ai hmốu; ngế ki châi kơkốu mê chiâng châi xua ing jâ pôa, nôu pâ nah ai ngế ki châi gá tâ tú tiô mơheăm, ngế châi kơkốu ki râ la ôh tá pơlât teăm tơdrêng [ă oh tá vâ pơlât ăm prêi le\m hlối…

La ki xiâm khoh pro chiâng châi kơkốu tiô rơnó mê cho xiâm ing châi nu\m nheăn, kơtê kơtâu têi. Péa tơdroăng châi kố [ă rế hlo hên ngế châi a mâu tơnêi têa ki dế mơnhông mơdêk tung mê ai Việt Nam.

A Hngêi pơkeăng pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột nôkố ai 170 ngế châi kơkốu ki râ rôh má mơ’nui dế ăm kơmăi kơtâu kơkốu, tung mê ai tơdế ngế châi nu\m nheăn. Tiô pôa Trần Thanh Quí, [ok thái pơkeăng chuyên khoa 1, Kăn pho\ ngăn kơvâ tơdah pơlât tơdrêng, rak ngăn ivá [ă mơdât pôu ‘mêi, Hngêi pơkeăng kân pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, ki xiâm dêi pơreăng nu\m nheăn cho pro rong mâu troăng mơheăm, tung mê ai mơheăm a kơkốu. Châi kơkốu cho môi tung mâu tơdroăng châi ki hlo hên dêi mâu ngế châi nu\m nheăn nôkố.

Tơdroăng châi kơkốu pơxiâm [ă châi ai 5 rôh. Tâng kơkốu châi râ kô ăm hlo nhên ing apoăng mê tâng châi kơkốu tiô rơnó, rôh ki apoăng, tâi tâng mâu ngế ki châi xuân ôh tá tâ ki klâi, troh drêng hiăng châi râ mê cho hiăng cho roh châi ki mơ’nui. Hmâ hlo, hiăng luâ rôh má 5, ngế ki châi kơkốu ôh tá chiâng xếo vâ pơlât tiah hmâ mê thế hơ’leh pơlât [ă môi tung pái tơdroăng mê cho: thế pâ pơklêp kơkốu, ăm kơmăi kơtâu [ă tah mơheăm ki ‘mêi tung klêa, tung mê, pơlât ăm kơmăi kơtâu kơkốu ki vâi pro mê cho tơdroăng hmâ hlo pơlât hên nôkố.

Pak^ng tơdroăng ki xiâm xua ing tơdroăng nu\m nheăn, kơtê kơtâu têi mê ai hên ngế tro châi kơkốu pơxiâm ing tơdroăng châi ‘na kơkốu hdrối mê, la drêng ‘nâi hên tơdroăng châi, vâi oh tá vâ lăm khăm a hngêi pơkeăng mê hmôu pơ lăm rôe xêh pơkeăng ôu pro tiô tơdroăng vâi tối [ă rơkong dêi hên ngế. Kố cho tơdroăng ki rơ-iô xua ôh tá vâ khăm, oh tá châ [ok thái pơkeăng tối ăm ‘nâi tơdroăng châi [ă oh tá châ teăm pơlât tơdrêng. Kố cho tơdroăng ki pro châi kơkốu rơ-iô tâ.

Môi tiah Y Điêm Trei (38 honăm) ối a tơring Lak, kơtăn kố 2 hơnăm, ngoh Y Điêm mot pơlât tơdrêng a hngêi pơkeăng [ă châ mâu [ok thái pơkeăng pơlât, khăm ngăn tối châi kơkốu rôh má mơ’nui. Tơdrêng mê, ngoh châ pơtroh pơlât a hngêi pơkeăng kân pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột vâ kơtâu kơkốu ki pro.

Ngoh Y Điêm ăm ‘nâi, hdrối mê ngoh lăm nu\m tâ nu\m tâ heăng, nu\m lo mơheăm la ôh tá  lăm khăm a hngêi pơkeăng hmâ pơlât dêi tơdroăng châi mê, ngoh Y Điêm hmôu pơ rôe ôu xeh pơkeăng kơdroh châi. Tơdroăng mê hiăng hên hdroh tung plâ pơtăm hơnăm ta troh drêng ngoh mot pơlât a hngêi pơkeăng pơlât tơdrêng.

Ngoh Y Điêm tối:

‘’A hngêi á tâ pôu pr^ng ko, châi ko, hêng hêa, tơngê la hmôu pơ ối a hngêi tê, troh drêng hiăng râ nếo lăm pơlât a hngêi pơkeăng, drêng mê [ok thái pơkeăng tối hiăng tâi pơkeăng pơlât nôkố bú ăm kơmăi rah mơheăm ki nếo vâ híu mơgối tơdroăng ối rêh ăm chía ton iâ’’.

Tiô mâu [ok thái pơkeăng chuyên khoa, châi kơkốu ăm hlo rế tâk hên rêm hâi, tung pơla mê, tơdroăng châi kơkốu rế kơdrâm, la kơmăi ki vâ ăm kơtâu kơtốu a mâu hngêi pơkeăng bu iâ, xua mê, hên ngế ki pơlât tơdroăng châi kố oh tá châ pơlât a cheăm tơring mê thế lăm pơlât a hngêi pơkeăng râ kơpêng tâ, pro mơdoh hên hâi hlối tâi hên liăn ngân. Xua mê, rêm ngế kal thế rak ngăn, kring vế ivá tơná ăm mo le\m đi đo, hbrâ mơdât châi kơkốu [ă tơdroăng rêh ối le\m, kâ ôu pêi cheăng tro tiô khoa hok: pôi tá kâ hên mâu hơ’nêh mâm; thế kâ hên kơchâi drêh, plâi pôm drêh, ôu sap 1lit tơdế troh 2 lit têa tung môi hâi, kơhnâ pơtâp ivá rêm hâi, kơdroh ôu drôu [iêr, pôi tá ôu hât, pôi tá kâ xăng po.

Vâ ple\ng nhên ‘na tơdroăng pơlât xuân môi tiah hbrâ mơdât tơdroăng châi kơkốu ki râ, khu chêh hlá tơbeăng hiăng ai roh tơpui tơno [a\ [ok thái pơkeăng chuyên khoa 1 Trần Thanh Qúi, Kăn pho\ ngăn kơvâ tơdah pơlât tơdrêng, rak ngăn ivá [ă mơdât pôu ‘mêi, hngêi pơkeăng pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak.

Ô [ok thái pơkeăng! Tơdroăng châi kơkốu ki râ ai ngâ gá ti lâi?

{ok thái pơkeăng Trần Thanh Qúi: Tơdroăng châi kơkốu a ngâ cho hên, apoăng kô tơ’lêi hlo cho êi, tâi tâng mâu ngế ki lâi châi xuân tiah mê. Má péa nếo, cho ôh tá tu\m mơheăm, mâu ngế châi hmâ hlo drăng kéa ngiât, tíu ki châi prâp. Má pái, châi kơxêng, châi hveăn lơ hêng hêa.

Xiâm kối ki lâi pro chiâng châi kơkốu ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Trần Thanh Qúi: {a\ mâu ngế châi kơkốu râ, xiâm kối ki khât dêi tơdroăng châi kơkốu ki hiăng râ nôkố cho xua ing pơrea\ng nu\m nheăn. Tơdroăng châi kơkốu pro tơdjâk troăng mơheăm, drêng tơdjâk troăng mơheăm kô pro ‘mêi kơkốu, kô pro ngế ki châi kơkốu la ngiâ kô hrik tah mơheăm.

Pak^ng mê ối ai mâu xiâm kối ki ê môi tiah tâ tú troh kuăn ‘ne\ng, cháu chái, ngế ki châi kơkốu râ ó lơ châi ‘na kơkốu môi tiah kơkốu ki kal re\ng pơlât, êi kơkốu ôh tá ai pơkeăng pơlât, mâu tơdroăng ki tơdjâk ‘na châi kơkốu. Mâu tơdroăng ki châi kố kô chiâng râ ó pơlât pá vâ prêi.

Mâu tơdroăng châi môi tiah ai hmốu tung kơkốu xuân pro chiâng châi kơkốu. Apoăng drêng châi kơkốu laga ôh tá châ pơlât teăm tơdrêng to ton ah kô chiâng châi kơkốu râ.

Drêng lâi mâu ngế châi kơkốu râ thế pơlât pro hơ’leh ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Trần Thanh Qúi: Ai pái túa vâ pơlât hơ’leh ki êi kơkốu: Môi cho pơklêp kơkố tu\m hơ’neh [ă a klêa, pái cho hrik mơheăm ối tối cho pro kơkốu xua kuăn mơngế pro. Tung pái túa pơlât kố bu ai túa hơ’lêh kơkốu cho túa ki tơtro má môi pá vâ pêi, xua mê, tâi tâng mâu ngế châi kơkốu thế mơ’no liăn vâ tâ kơkốu ki kuăn mơngế pro [a\ thế krâ kơmăi ki pro kơkốu troh tá krâ ah.

Châi kơkốu ai troh 5 hneăng. Mâu ngế ki châi kô ai hơ’leh ing hneăng má môi troh hneăng má pơtăm, troh hneăng má pơtăm mê mâu ngế ki châi kô hrik tah mơheăm. Tâng ki má péa cho kơkốu ôh tá le\m xếo troh hneăng má mơ’nui laga tâng mâu ngế ki ai trếo urea hlối chiâng lo hêa mê xuân thế hrik tah mơheăm rế re\ng rế tro.

Má pái cho mâu ngế ki châi tâk trếo kali tung mơheăm xuân thế hrik tah mơheăm tơdrêng lơ ki ê ngế ki châi tá hâi troh hneăng má mơ’nui xua mơheăm kơtâu têi lơ xua xiâm kối ki ê pro mâu ngế ki châi chiâng châi xôu, mơheăm ki ‘mêi, pơlât ôh tá păng le\m thế hrik tah mơheăm.

Kô chiâng hbrâ mơdât pơrea\ng châi kơkốu [a\ troăng ki lâi ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Trần Thanh Qúi: Tâng tá hâi châ hlo tơdroăng châi kơkốu mê thế pơlât tơtro xiâm kối pro chiâng châi. Tâng mâu ngế ki châi mê kal mơdât troăng mơheăm pá kơdâm 7,0 mml/l, lơ kơxo# mơhno HbA1 pá kơdâm 7,0%. Tâng kâi mơdât tơdroăng mơheăm mê kô pro chiâng châi kơkốu cho tơdroăng ki hmâ hlo.

{a\ mơngế ki châ le\m, má môi thế rêh ối le\m tro, kơdroh kâ tơmeăm ai trếo piê, hơ’nêh kuăn kiâ kong, thăm kâ hên kơchâi drêh, trếo xơ, ô hên têa [a\ pơtâp ivá đi đo. Mâu túa pêi pro kố pơrá tơtro ăm kơkốu.

Mâu ngế ki châi kơkốu râ thế ôu kâ môi tiah lâi ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Trần Thanh Qúi: Má môi thế ôu kâ, mâu ngế ki châi ôh tá ôu têa lối hên. Xua drêng kố kơkốu ôh tá chiâng pro le\m têa nu\m xếo, xua mê tâng ôu hên kô pro chiâng lối têa, châ piê [a\ chiâng tơdroăng ki êi xôu. Má péa nếo, ôh tá kâ mâu tơmeăm ki ai hên trếo kali môi tiah priât, plâi hơmu, plâi sầu riêng, krui ngeăm. Mâu trếo ki kố kô thăm tâk kali tung mơheăm, chiâng pro ôh tá tơniăn plâi nuih, pro thăm râ [a\ kô hlâ.

‘Na tơmeăm kâ mâu ngế ki châi kô chiâng kâ mâu trếo protein môi tiah ki rơbông kơtâ í, têa tôu prá nanh, pôi tá kâ hên, kơdroh kâ xăng po. ‘Na tơmeăm ôu, pin thế pơchân tối mâu ngế ki châi ôu kâ tiah lâi vâ péa roh pơlât kơkốu kô tâk sap ing 1kilô troh 1,5 kilô ki hngăm dêi châ.

{a\ mâu ngế ki châi kơkốu kô pơtối rêh, ngin pơchân mâu ngế ki châi kal pơlât kơkốu đi đo rêm hneăng, tro hâi khế, ôh tá chiâng pơtê, xua pá vâ tah trếo ‘mêi kô tâk hên, têa ki rơlối, mâu ngế ki châi thế pơlât, má péa, thế ôu kâ tiô tơdroăng pơkâ hiăng hnê mơhno dêi [ok thái pơkeăng.

Má pái, ôu mâu pơkeăng môi tiah pơlât mơheăm kơtâu têi lơ pơkeăng ki le\m ăm mơheăm, trếo mơheăm [ok thái pơkeăng hiăng ăm vâ ôu pơlât a hngêi. Tâng pêi pro tơtro mâu tơdroăng mê, mâu ngế ki châi pơtối ối rêh le\m ton.

Mơnê kơ [ok thái pơkeăng

Thu Huế - Quang Nhật chêh

Gương-A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng