Pơreăng êi troăng hiâm ki râ xua túa pơreăng ki nếo dêi virus Corona hiăng châ Khu ngăn pơkeăng [ă khăm pơlât kong têa ê pơkâ inâi cho COVID - 19 [ă virus Corona ki nếo pro chiâng ai pơreăng kố cho SARS-CoV-2. COVID - 19 cho pơreăng xua virus Corona pro. Mâu khu ki rơkê ple\ng ‘na khăm pơlât mơnhên kố cho túa virus ki ai hdroâng [ă virus ki hiăng pro hên pơreăng ki rơ-iô ki ê môi tiah: Túa pơreăng êi troăng hiâm ki râ cho (SARS), Túa pơreăng êi troăng hiâm kơpong Trung Đông ((Mes – Cô-vi) MERS-CoV.

Virus Corona tâ tú sap ing kuăn mơngế troh a kuăn mơngế ki hên cho ing troăng hiâm, ho\ng tơdroăng ki ối achê, tơpui [ă ngế ki tro pơreăng (dâng 2m). Ngế ki le\m xuân mơni kô tâ pơreăng drêng ối a chê [ă têa môh, têa hế ing krôk dêi mơngế ki tâ pơreăng, [ă kế tơmeăm ki tâ virus. Mâu kế tơmeăm drêng ối achê tơ’lêi tâ tú mê cho ko\ng râng a péa, ko\ng kuâ, kơpon a kông, kế ki tiê vâ to kông kơmăi [ă hên ki ê.

Kố cho pơreăng ki rơ-iô, mơni kô tâ tú re\ng, la tơdroăng ki xâu rơ-iô akố cho túa pơreăng ki kố môi tiah [ă mâu pơreăng tơdjâk troh troăng hiâm ki ê môi tiah kơ-o, kơ-ôk mê pá vâ ‘nâi nhên môi ngế ai tâ virus Corona há lơ ôh. Tối ‘na pơreăng, [ok thái pơkeăng Trịnh Quang Trí, kăn pho\ pơkuâ xiâm séa ngăn châi tamo Dak Lak ăm ‘nâi:

‘’ ‘Na ki tâ dêi pơreăng êi troăng hiâm ki râ xua tâ virus Corona ôh tá phá tơ-ê klâi [ă mâu pơreăng ki kơ-ôk tiah hmâ, ki hdrối tâ mê cho tơngê, pơtối mê cho êi troăng hiâm môi tiah kơ-o, râ tâ mê cho pá vâ hiâm, râ tâ nếo mê cho êi xôu [ă athế mot pơlât tung hngêi pơkeăng. Xua mê, vâ ‘nâi môi ngế tro tâ virus Corona há lơ ôh. Má môi, cho athế khăm ngăn, má péa cho ngế ki mê hôm cho troh a kơpong ki ai pơreăng. Mâu ngế ki nhôm môi tiah mê nếo chiâng klâ ối krê [ă pâk xo mơheăm vâ ngăn, nôkố bu pâk xo mơheăm tê nếo ‘nâi ngế ki mê hôm tro tâ virus Corona há lơ ôh’’.

COVID -19 cho pơreăng ki chiâng tâ tú kơvâ A, nôkố tá hâi ai pơkeăng pơlât tơ-[rê xuân môi tiah tá hâi ai vaccine hbrâ mơdât pơreăng. Pơreăng ki kố rơ-iô [ă mâu ngế môi tiah: khu ki hiăng krâ, ngế ki tro tâ pơreăng ki ôh tá kâi pơlât prêi môi tiah kơtêi kơtâu têi, nu\m nheăn, troăng hveăn ngôa [ă hên ki ê, pơreăng rế pro kơdroh ‘na trếo ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm.

Hnê pơchân dêi Khu xiâm ngăn pơkeăng [ă khăm pơlât tung hbrâ mơdât pơreăng kố cho athế mơgrúa le\m dêi châ chăn tiô túa ki jíu ko\ng [ă kơ-[o\ng ki kơdê pơreăng a kơneăng têa kơmăi lơ xúa têa ki kơdê pơreăng kơpeăng ko\ng, malối cho tung mâu rôh: hdrối vâ kâ hmê, hdrối vâ pro kế kâ, hdrối [ă klêi kơ’nâi rak ngăn vâi hdrêng; klêi kơ’nâi lăm pơyâng.

Pak^ng mê, kal xúa mâu troăng hơlâ hbrâ mơdât môi tiah pâng ngiâ tro túa pơkâ, tro tíu, vâ ví tơdroăng ki mơhrê [ă vâ ăm hmiân tuăn. Tiô mâu [ok thái pơkeăng, nôkố, a Dak Lak tá hâi ngế ki lâi tâ pơreăng COVID -19 [ă ‘na tơdroăng dêi pơreăng dế châ kơvâ ngăn pơkeăng [ă khăm pơlât séa ngăn tơtro khât, xua mê, rêm ngế kuăn pơlê kô chiâng xúa kên pâng môh ai pơkeăng. Bu kal pâng môh [ă hên pơkeăng drêng: Ối achê, rak ngăn mâu ngế ki tâ pơreăng lơ nhôm tâ virus Corona; drêng rak ngăn ngế ki tro tâ pơreăng êi troăng hiâm; drêng châ pơkâ thế séa ngăn, klâ ối krê a hngêi lơ drêng troh a mâu tíu khăm pơlât.

‘Na tơdroăng ki pâng kên môh tro túa pơkâ, mâu [ok thái pơkeăng hnê mơhno môi tiah a kơ’nâi kố: kên pâng môh pơkeăng tro tiô pơkâ hmâ ai 3 râ: Râ pa kong (hmâ ai mơngiơk) ôh tá kơchoh têa, râ a dế cho râ ki chiâng tah virus [ă vi khuẩn, râ tung dế xuân cho ché há ai mơngiơk bông. Drêng pâng môh kal hnê mơhno pôi tá ăm kơchoh têa lo pa gong, ki xiâm cho vâ hbrâ mơdât têa hế, têa môh, têa krôk lo pa kong lơ tro hrik xo [ă xuân cho vâ hbrâ mơdât têa hế, têa môh, kơhêa dêi ngế ki pâng môh drêng kơ-o lơ kơchêi lo pá gong.

‘Na nhôm ki ‘măn tơdrăng tung kên pâng môh pơkeăng kal mơdêk ngi ‘ngêi, pro ăm gá le\m drêng pâng môh vâ tíu kố krêa a môh. Tung pơla pâng kên pôi tá râng a kong dêi kên; pôi tá toi ngi ‘nâi tơpui lơ ôu kâ tơmeăm. Drêng hiăng tah kên lo ing rơkong [ă môh mê athế hvât hlối lơ pâng ki ê nếo. Kên pâng môh pơkeăng tiah hmâ, môi tiah kên pâng môh N95, N96 bu xúa môi hdroh. Tơdroăng ki pâng đi đo môi to kên môi tiah hmâ dêi mâu ngế hmâ pâng ôh tá ai xêt klâi ‘na hbrâ mơdât pơreăng mê ối pro ai tơ’nôm pơreăng xua gá hiăng tro kơchoh têa.

Pak^ng mê, vâ hbrâ mơdât pơreăng, rêm ngế kal mơdêk ivá kâi trâng [ă tơdroăng ki ôu kâ ai tu\m trếo kơhiâm, ‘mot tơ’nôm Vitamin C, mơdêk pơtâp ivá. {ok thái pơkeăng Trịnh Quang Trí, kăn pho\ pơkuâ Tíu Séa ngăn tơdroăng tamo Dak Lak ăm ‘nâi tơ’nôm:

‘’Tiô riân ngăn dêi Khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât lâp plâi tơnêi, ai mâu tơdroăng châi ki tro maluâ kơxo# mơngế hlâ ôh tá ‘nhó hên la kơxo# mơngế tâ tú hên xua dế rơnó tâ tú pơreăng tơngê kơ-o kơ-ôk. Tung pơla nôkố, pin pá vâ châ ‘nâi ki lâi tơngê kơ-o kơ-ôk ki hmâ tro, ki lâi tơngê kơ-o, kơ-ôk xua virus Corona pro. Nôkố pin hiăng ai vaccine pâ hbrâ mơdât pơreăng tơngê kơ-o, kơ-ôk.

Xua mê, hnê tối ăm mâu hơnăm hiăng krâ, malối mâu vâi ‘ne\ng thế pâk pơkeăng vaccine mơdât tơngê kơ-o kơ-ôk ki thế pâk rêm hơnăm. Drêng pin pâk pơkeăng vaccine mê xuân veăng mơdêk ivá kâi tơplâ pơdât pơreăng, mơdêk ăm tung châ ai trêo ki kâi tơplâ mơdât pơreăng [ă kô veăng mơdât mâu pơreăng ing virus ki ê lơ mot tung châ’’.

Tung pơla kố, kơvâ ngăn pơkeăng pơlât xuân hnê tối ăm kuăn pơlê kơdroh lăm a tíu ki ai ngế tâ pơreăng; pôi tá achê [ă mâu ngế ki lâi hlo gá kơ-o, tơngê; pôa tối pôi tá kâ hơ’nêh kuăn kiâ kong; drêng hlo nhôm tơdjâk pơreăng troăng krôk thế re\ng lăm khăm, tơmâng [ok thái pơkeăng hnê pơlât.

*** Kơ’nâi kố cho mâu tơdroăng hnê mơhno dêi Khu ngăn pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng troăng hiâm ki râ xua virus ki nếo Corona.

Pơreăng êi troăng hiâm ki râ xua virus Corona pro châi vâ môi tiah tơngê kơ-o kơ-ôk ki hmâ, môi tiah: tơngê, kơ-o, pá kâi hiâm. Pơreăng kố gá tâ tú ing troăng krôk xúa achê lơ tro hơte\ng têa hế, têa môh ing ngế ki tâ pơreăng tơpui, ing kơ-o lơ ing kơchêi. Pơreăng kố rế ó klêi mê pro êi xôu, pa kâi hiâm, tâng ôh tá teăm pơlât prêi kô pro hlâ mơngế. Nôkố hâi teăm ai vaccine vâ pâk hbrâ mơdât [ă hâi teăm ai pơreăng ki vâ pơlât xêt khât. Vâ hbrâ mơdât êi troăng krôk xua virus Corona, Khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât hnê tối ăm kuăn pơlê pêi pro tro mâu tơdroăng môi tiah hnê tối a kơ’nâi kố:

-Rak krúa le\m châ chăn tơná; xếo ko\ng [ă kơ[o\ng a têa ki krúa le\m.

-Kơdât dêi rơkong, môh drêng kơ-o, hdreh môh lơ kơchêi; truâ kên pơkeăng pâng môh drêng prôk drô troăng a tíu ai kơdrâm mơngế, prôk ulâi ulâ tíu ki hơngế, tơviah.

-Pơtâp ivá, kâ tô ôu chên [ă thế kâ tu\m trếo kơhiâm vâ ivá mo le\m.

-Kơhnâ xut dêi trêi hngêi, loăng kông ki hmâ kuâ a péa; xếo, xut le\m mâu tơmeăm [ă têa xếo; ăm hyôh kong prâi châ mot tung veăng.

-Ví pôi tá achê [ă mâu ngế ki hiăng pơxiâm vâ tơngê, ngế ki nhôm tâ tú pơreăng; pôi tá lăm ôm hyô a tíu ai krâm mơngế.

-Thế lăm pôu hngêi pơkeăng pơlât drêng tâ dei tung châ pro tơngê, kơ o, pá kâi hiâm.

Gương tơplôu [a\ tơbleăng