Tơdroăng ‘’Plâi nuih ăm vâi ‘ne\ng’’ cho tơdroăng po pơlât plâi nuih ăm vâi ‘ne\ng pá xôp 16 hơnăm.  Troh nôkố, tơdroăng kố hiăng tơku\m po pơlât ai 2 hdrôh tơku\m po a kong pơlê Dak Lak. Tối ki xiâm rah Dak Lak vâ tơku\m po rôh má  péa jâ Lê Thị Oanh, pơkuâ tơdroăng ‘na ‘’Plâi nuih ăm o’’ kố tối:

‘’ Má môi, Dak Lak cho kong pơlê ki ai krâm hdroâng kuăn ngo rêh ối vâ tối hên má môi a kơpong Tây Nguyên. Má péa, klêi ti tăng ngăn tơdroăng veăng hnê tối dêi mâu [ok thái pơkeăng a mâu hngêi pơkeăng  ăm hlo, hên kơxo# vâi ‘ne\ng a Dak Lak lăm khăm pơlât xua châi plâi nui. Xua mê kố cho tơdroăng ki ngin pơkâ tơku\m po rôh má péa, kơ’nâi 3 hơnăm khăm a Dak Lak. Rôh apoăng ngin tơku\m khăm a hơnăm 2016 [ă hiăng khăm ăm lối 1.200 ngế vâi ‘ne\ng.

Vâ hbrâ tơdroăng khăm, hdrối mê, Khu ngăn pơkeăng pơlât Dak Lak hiăng tơbleăng lâp lu troh rêm khu râ kuăn pơlê tung kong pơlê ‘na tơdroăng khăm rah ngăn plâi nuih sap mơhum khăm tê kơtê ăm vâi ‘ne\ng, [ă mâu ngế ki veăng cho tâi tâng vâi ‘ne\ng sap ing kot mâ troh 16 hơnăm hlo nhôm hiăng tro châi: Hmâ hlo apoăng vâi kơ o,  hiâm ôh tá kâi, hiâm tơ-ê; vâi ‘ne#ng êi xôu, êi tơxui xôu; ngế ‘ne\ng ki châi mê oh tá vâ âu, hiâm re\ng, lo têa kơxô; vâi ‘ne\ng mê hrá kân, kéa péa ngiêt, hmâ hlo vâi ối hmếo rơlâi; tơliê, rơpê,  xiâm ngrăng ko\ng châ péa ngiêt; hiâm pá kâi mơ-eăm lơ hiăng châ mâu [ok thái pơkeăng a mâu hngêi pơkeăng châ ‘nâi, nhôm tro châi plâi nuih xap ối sap ing kot mâ hdrối mê. Pak^ng  mê grup ngăn hyôh phôn lêng Viettel xuân pơtroh tin nhắn tơbleăng ‘na tơdroăng kố troh tâng tâi mâu ki thuê bao phôn râng ko\ng Viettel.

Kố cho rôh má péa nâ Nguyễn Thị Lan ối acheăm Xuân Phú, tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak djâ dêi kuăn lăm khăm xua tro châi plâi nuih sap kot mâ.   Nâ Lan ai 3 ngế kuăn tung mê péa ngế muăn tro châi. Muăn má péa (8 hơnăm) hiăng châ po pơlât kơtăn kố 7 hơnăm. Nôkố, nâ djâ dêi kuăn ki rơmúa nếo lăm khăm cho Đào Công Hoàn (13 hơnăm). Nâ Lan ăm ‘nâi kơtăn kố péa pái khế Hoàn tro hơ ôu kế kâ, thái pơkeăng thế pơlât tơdrêng a hngêi pơkeăng, a mê châ mâu [ok thái pơkeăng khăm ngăn nhôm gá hiăng tro châi plâi nuih sap ing kot mâ [ă thế rơpo\ng hngêi djâ lăm khăm pơlât hngêi pơkeăng râ kơpêng, xua rơpo\ng hngêi trâm pá mê nâ Lan hmếo pơ tơkôm hía, hía,  ta troh hâi ai Khu ‘na ‘’ Plâi nuih ăm o’’ tơku\m po khăm pơlât a Dak lak. Nâ Nguyễn Thị Lan tối:

‘’ Mê âi gá nếo klêi khăm, [ok thái pơkeăng tối thế po pơlât ăm gá la vâ tối khât a ôh tá ai liăn. Ai 3 ngế kuăn la bú môi ngế a tê păn roăng che#m mơ’rêh. Tơdroăng rêh ối rơpo\ng hngêi pá puât ‘nâng. Châ khu ngăn ‘na Plâi nuih ăm o to\ng kum a phiu ro tung tuăn [ă hlối mơnê hên ’’.  

Ngế ki ê nếo cho o Trần An Nhiên (14 khế) ối a pơlê kân Phước An, tơring Krông Pac\. O Nhiên pơxiâm ‘nâi châi plâi nuih sap ing  kot mâ. Troh nôkố, mơhé hiăng lối 1 hơnăm, la o nếo bú 8 kg, châ hrế, ku\n tâ mâu tu x^n ki ê rơxông gá. Nâ Lê Thị Hảo, nôu muăn Nhiên ‘mu\n:

‘’ Xiâm ‘nâi gá hiăng châi ngăn ngiâ prâp. Apoăng a ôh tá ‘nâi,  kơ’nâi ing mê ngăn hlo rế prâp ing a mâu ngrăng ko\ng, apoăng a ngrăng chêng, hmếo pơ hlo prâp, prăng, klêi mê nếo ‘nâi. To lâi hâi apoăng gá oh tá vâ kâ kế, oh tá vâ âu tôu nôu, hmếo pơ koi’’.

Kơ’nâi péa hâi tơku\m po, Khu kố hiăng khăm ăm 1.555 ngế vâi ‘ne\ng. Châi ‘nâi 115 ngế vâi ‘ne\ng châi  plâi nuih sap tu x^, 56 ngế vâi ‘ne\ng châ hnê tối thế po pơlât. Tung mâu ngế ki po pơlât ai 55 ngế vâi ‘ne\ng rơpo\ng hngêi kơtiê xahpá, mâu rơpo\ng kơtiê, vâ chê kơtiê. Pho\ yăo sư, Tie#n sih Nguyễn Hoàng Định, Kăn pho\ pơkuâ hngêi pơkeăng pơlât châi plâi nuih, Ngế pơkuâ kơvâ po pơlât plâi nuih, Hngêi pơkeăng Đại học Y dược pơlê kong kân Hồ Chí Minh, ngế pơkuâ khu [ok thái pơkeăng dêi tơdroăng khăm mê ăm ‘nâi kơxo# mơngế ki châi plâi nuih sap ing kot mâ a Dak Lak hên, luâ 5 hdroh tâng vâ pơchông ngăn [ă ki tơdjuôm lâp tơnêi têa. Pho\ yăo sư Tie#n sih Nguyễn Hoàng Định ăm ‘nâi:

‘’ Môi hâi khăm ai 1.200 ngế vâi ‘ne\ng [ă kơxo# mơngế ki châi plâi nuih sap ing kot mâ  dâng vâ chê 6%, tơkéa vâ tôi ai dâng 50 ngế vâi ‘ne\ng châi plâi nuih sap ing  kot mâ ki ai pơkâ thế po pơlât. Tâng vâ pơchông [ă tơchoâm cho hên tâ. Xua tung kuăn pơlê hmâ hlo kơxo# mơngế ki châi pơlâi nuih xap ing kot mâ ai 1%. Akố ai sap 5-6%, tơkéa vâ tối luâ 6 hdroh tâng vâ pơchông [ă lâp tơnêi têa 

Pơxiâm sap ing khế10/2008, troh nôkố tơdroăng kum ‘’ Plâi nuih ăm o’’ tơku\m po khăm rah hdrối ăm 105.000 ngế vâi ‘ne\ng, kum po pơlât ăm lối 5.000 ngế vâi ‘ne\ng ki châi plâi nuih ai tơdroăng rêh ối xahpá tung lâp tơnêi têa.

Tiô mơnhên mâu [ok thái pơkeăng chuyên khoa, Dak Lak cho kong pơlê ai kơxo# vâi hdrêng tro châi plâi nuih sap ing ối tung klêa nôu hên tâng pơchông dêi lâp tơnêi têa. Vâ ‘nâi tơ’nôm ‘nai tơdroăng châi kố xuân môi tiah mâu tơdroăng pơchân hbrâ mơdât, khu chêh hlá tơbeăng hiăng ai roh tơpui tơno [a\ pho\ yăo sư tiên sih Nguyễn Hoàng Định, pho\ pơkuâ Tíu xiâm pơlât châi plâi nuih, Kăn pơkuâ kơbong pâ pơlât plâi nuih, Hngêi pơkeăng kân kân Đăi hok Y Dươ\c pơlê kong kân Hồ Chí Minh, pó vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ kô tơmâng.

Êngyăo

Tiâ: - PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Xiâm kối dêi tơdroăng châi plâi nuih sap ing ối tung klêa nôu nôkố xuân tá hâi mơnhên nhên khât laga vâi hlo ai mâu ngế kô tơ’lêi tâ tơdroăng châi plâi nuih sap ing ối tung klêa nôu a vâi hdrêng ối ku\n. Pin ‘nâi plâi nuih [a\ mâu troăng mơheăm pơxiâm chiâng sap ing khế apoăng drêng mơ-eâ. Xua môi xiâm kối ki lâi ‘lo tơdjâk troh tơdroăng ki chiâng mơngế dêi mơ-êa kô pro ăm plâi nuih vâi hdrêng chiâng ôh tá tơniăn [a\ chiâng chó a plâi nuih vâi tối cho tơdroăng châi plâi nuih. Mâu tơdroăng ki tơdjâk mê to a ngế nôu nhên má môi cho ngế nôu tro pơrea\ng, tro virus, pơrea\ng ki têi, rubella tung pơla apoăng mơ-êa kơxo# vâi hdrêng tro tâ pơrea\ng cho hên lơ ngế nôu tro tơdjâk ing kong prâi xua tro phóng xạ, tâ trếo meăm râ [a\ mâu trếo ‘mêi, ôu drô, ô hât [a\ hía hé, mâu tơdroăng ki mê kô tơdjâk troh tơdroăng ki chiâng plâi nuih dêi vâi hdrêng.

Êngyăo

Tiâ: -PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Dâng 70 – 75% tơdroăng ki chó hmâ trâm tung pơla apoăng tâng ôh tá kơnó nhên mâu tơdroăng ki hlo a ngâ kố pin kô ôh tá ‘nâi, [a\ mâu tơdroăng chó châi plâi nuih râ drêng nếo mơhum tâng pin ôh tá re\ng pơlât tơdrêng mê kô ôh tá chiâng vâ pơlât ăm vâi hdrêng, ki tiah kố châ dâng 25 – 30%.

Mâu tơdroăng ‘na châi plâi nuih sap ing ối tung klêa nôu mê nôu pâ kal tơtro\ng: má môi cho vâi hdrêng hmâ krôu, lôi âu, vâi hdrêng ôh tá păn kân, hmâ cho vâi hdrêng êi xôu. Êi xôu prêi le\m mê châi nếo cho mơhno tơdroăng ki châi plâi nui sap ing ối tung klêa nôu. Pak^ng mê ối mơhno ti ê nếo cho vâi hdrêng prâp, prâp a mâu ‘răng ko\ng, ‘răng chêng, prâp a lim, tung mâ.

Êng:-Ki tơdjâk dêi tơdroăng châi plâi nuih [a\ ivá vâi hdrêng môi tiah lâi?

Tiâ: -PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Tâng pin ôh tá pơlât tơdroăng châi plâi nuih ki sap ối tung klêa nôu mê plâi nuih dêi vâi hdrêng rế hía rế tơdjâk, ai ngế kô pro plâi nuih chiâng châi râ, tơdjâk troăng mơheăm xôu, mơni mơheăm dêi vâi hdrêng tơkâ drêng vâi hdrêng tro prâp tung châ pro chiâng tât troăng mơheăm ngoăi vi, tât troăng mơheăm tung ngôa. Tiah hmâ mâu vâi hdrêng tro tâ pơrea\ng sap ing ối tung klêa tâng ôh tá pơlât teăm tơdrêng mê kô ôh tá rêh ton. Ai hên vâi hdrêng rêh ối tá hluâ 3 hơnăm, 5 hơnăm lơ 10 hơnăm, [a\ tâng pin pơlât prêi tơdroăng châi plâi nuih sap ing ối tung klêa mê dâng 2/3 mâu ngế kal thế pâ pơlât mê kô prêi le\m, ai mâu ngế châi plâi nuih sap ing ối tung klêa nôu ki râ, mơhé ôh tá pơlât prêi plâi nuih môi tiah ngế ki ôh tá châi  laga plâi nuih xuân ối kơtâu le\m tâ mê vâi hdrêng kô kân tơniăn le\m, kô chiâng kân.

Êng: -Nôkố ai mâu troăng pơlât ki lâi vâ pơlât châi plâi nuih sap ing ối tung klêa nôu o PGS?

Tiâ: -PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Vâ pơlât châi plâi nuih vâi hdrêng ki châi ing sap ing ối tung klêa nôu ahdrối thế séa mơnhên pơrea\ng, ngăn pơrea\ng mê hôm râ lơ ôh, hôm kal pơlât há lơ ôh. Mâu ngế châi ki ‘nâi bu kal séa ngăn tê [a\ mơni drêng vâi hdrêng xông kân mâu tru\m ku\n tung plâi nuih kô chiâng le\m xêh, mâu tơdroăng châi kô ôh tá tơdjâk hên troh plâi nuih xuân môi tiah tơdroăng xông kân dêi mâu vâi cháu mê xuân bu séa ngăn tê lơ ô pơkeăng. Laga, hên ngế châi plâi nuih sap ing ối tung klêa nôu kal thế veăng, mê cho thế pâ pơlât. Pin po plâi nuih, ai mâu tru\m mot tung plâi nuih mê chiâng le\m lơ pơlât mâu van plâi nuih ki ôh tá tro. Nôkố a khoa hok rế hía rế mơnhông tơtêk xua mê ai mâu troăng veăng ôh tá kal pâ pơlât mê bu mot troăng kơxái djâ, tơmeăm mot troăng mơheăm mot tung plâi nuih lơ krâ stent a mâu tíu ki ku\n. {a\ mâu kơmăi rế hía rế rơkê kô kum tơdroăng pơlât ăm vâi hdrêng tơniăn tâ.

Êng:- Hôm chiâng vâ kơdroh tơdroăng ki châi plâi nuih sap ing ối tung klêa nôu [a\ mâu vâi hdrêng há? Hbrâ mơdât [a\ troăng ki lâi?

Tiâ: -PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Nôkố tơdroăng khăm pơlât hdrối cho kal ‘nâng. Pin kô re\ng cha ahlo mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn peăng ngế pâ lơ ngế nôu vâ kơdroh mâu tơdroăng tơdjâk ‘na tơdroăng ki tâ tú kô tơdjâk troh plâi nuih vâi hdrêng. Má péa cho tung tơdroăng mơ-êa kal ví mâu tơdroăng ki tơdjâk ‘mêi troh kuăn ngá tung 3 khế apoăng, ví tro tâ pơrea\ng, ví ối achê mâu trếo ki ‘mêi, ví hơkăng tơbrêi tơbrêh, ví nhôi hât…tung tơdroăng mơ-êa tơtro\ng a 3 khế tơdế [a\ 3 khế mơ’nui kal lăm séa ngăn plâi nuih vâi hdrêng. Nôkố tơdroăng siêu âm plâi nuih kuăn ngá dế ai hên [a\ châ mơhnhôk hên. Drêng séa ngăn kuăn ngá tung klêa mê mâu tơdroăng ki châi kô re\ng châ hlo. Tâng ai tơdroăng châi râ, tơdroăng to\ng kum rêh vâi hdrêng kô iâ mê thế pơtê tơdroăng vâ mơjiâng. {a\ tâng tơdroăng châi kô chiâng pơlât [a\ lơ tơdroăng châi drêng mơhum thế pâ pơlât tơdrêng mê pi ai pơkâ vâ lăm khăm pơlât a a kơbong mơhum kuăn ngá, tơdrêng amê ai tơ’nôm [ok thái pơkeăng pơlât ‘na plâi nuih vâi hdrêng khăm tâi tâng [a\ ai pơkâ drêng vâi hdrêng nếo mơhum hiăng ai pơkâ pơlât lơ thế pâ pơlât drêng hneăng khế apoăng cháu nếo mơhum, tiah mê kô kum châ hên vâi hdrêng.

Êng: Pâ mơnê kô [ok thái pơkeăng!

            Thu Huế - Đinh Thi chêh

Gương -A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng

�R�gX�� x.� �i tâng [a\ ai pơkâ drêng vâi hdrêng nếo mơhum hiăng ai pơkâ pơlât lơ thế pâ pơlât drêng hneăng khế apoăng cháu nếo mơhum, tiah mê kô kum châ hên vâi hdrêng.

Êng: Pâ mơnê kô [ok thái pơkeăng!

            Thu Huế - Đinh Thi chêh

Gương -A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng