Ngế ki êi rơtốu krôk mê cho o kơdrâi 6 hơnăm, kuăn ngo Rơteăng, ối a buôn Hring, cheăm Ea Hđing, tơring C|ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak. Tiô rơkong hơ’muăn tối dêi rơpo\ng hngêi muăn ki tro tâ pơreăng mê gá tâ châi êi krôk a hâi lơ 22/8  apoăng gá tơngê hmân oh tá kâi  kơdroh, châi krôk, oh tá lo\n kâ kế, tơpui kơxông krôk [ă hiăng châ rơpo\ng hngêi djâ lăm khăm a veăng khăm krê, ôu pơkeăng pơlât oh át kâi prêi. Troh hâi lơ 29/8, rơpo\ng hngêi djâ lăm khăm ăm a hngêi pơkeăng kân tơring C|ư\ Mgar pơlât tơdrêng, klêi mê hngêi pơkeăng chơ tơdrêng troh hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Akố, muăn ki mê châ [ok thái pơkeăng khăm ngăn tối gá êi rơtôu krôk, êi râ [ă hlối hlâ a kong xêi lơ 30/8.

Klêi tâng tối tơbleăng ‘na ngế ki mê, kơvâ ngăn ‘na pơkeăng Dak Lak hiăng thâ séa ngăn, hdró kơpong tâ tú, xôh pơkeăng mơgrúa hyôh kong prâi, tơku\m khăm mâu ngế tung rơpo\ng hngêi [ă kuăn pơlê ki ối tâ tá kơpong mê. Klêi khăm ai 35 ngế nhôm tâ pơreăng ki mê há, tung mê, ai 3 ngế tung rơpo\ng hngêi ki mê khăm hlo dương tính  ai êi rơtốu krôk. Mâu ngế ki mê tơdrêng hlối châ ăm pơlât krê a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Tối tơ’nôm ‘na tơdroăng ki pơlât pơreăng kố, [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào, ngế pơkuâ xiâm ‘na pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

‘’Kong pơlê Dak Lak hiăng pêi pro tơdroăng xôh pơkeăng rêm hâi a tíu tâ tú pơreăng, ta troh nôkố hiăng troh a hâi ki má 5, ngin xôh 2 hâi môi hdroh a kơpong mê. Má péa, hiăng ăm ôu kháng sinh dâng vâ chê 1000 ngế ki rêh ối a kơpong mê, tơkéa vâ tối mâu ki tơdjâk troh, mâu ngế ki ối achê [ă ngế êi rơtốu krôk, ăm ôu pơkeăng têa tung klo\ng vâ tơniăn’’.

Hdrối mê a hơnăm 2018, tung kong pơlê Kon Tum hiăng ai péa ngế hlâ xua êi rơtốu krôk. Tối ‘na tơdroăng êi rơtốu krôk a tơnêi têa pin nôkố, Pho\ yăo sư, tie#n sih Trần Đắc Phu, Ngế xiâm ngăn ‘na hbrâ mơdât pơreăng (cheăng tung Khu xiâm ngăn pơkeăng [ă pơlât) ăm ‘nâi hdrối nah, pơreăng êi rơtốu krôk gá ai lâp lu a rêm to kong pơlê tung lâp tơnêi têa, la sap ing ai pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơreăng êi rơtốu krôk ‘mot tung tơdroăng pâk pơkeăng po rơdâ, pơreăng êi rơtốu krôk hiăng kâi mơdât [ă bú ối hlo ai a péa pái ngế ki ôh tá pâk pơkeăng vqaccine, hmâ hlo a mâu kơpong hơngế hngo, kơpong ối kơtiê, tíu ki iâ mơngế pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng.

Pho\ yăo sư, tie#n sih Trần Đắc Phu ăm ‘nâi:

‘’Pơreăng êi rơtốu krôk xuân ối vâ pơlât lơ vâ pơlât tah ăm tâi hlối. Tung lâp plâi tơnêi xuân tiah mê, xuân ối hlo mâu ngế tâ tú pơreăng êi rơtốu krôk [ă a Việt Nam xuân tiah mê há. Tung mâu hơnăm achê pơla kố, pơreăng êi rơtốu krôk tâ tú a mâu kơpong hdroâng kuăn ngo rêh ối môi tiah a Tay Nguyên, mâu kong pơlê kơpong Tơdế tơnêi têa, môi tiah Quảng Nam, Quảng Ngãi.

Ki hên, mâu ngế ki mê xua mâu kăn [o# ngăn pơkeăng pơlât hiăng ton hơnăm ôh tá trâm hlo ai ngế tâ pơreăng êi rơtốu krôk, xua mê rôh apoăng khăm ngăn vâ ‘nâi nhên pá vâ pơkâ tối cho pơreăng êi rơtốu, bú ai mâu ngế ki châi ó, hlối hlâ [ă hlối xo ăm kơmăi seá ngăn mê nếo ‘nâi cho êi rơtôu krôk’’.

Êi rơtốu krôk cho pơreăng ki tơ’lêi tâ tú ing troăng hiâm, ga tâ tú ing tơpui achê ing hơte\ng têa hé ki lo ing krôk, ing môh, ing rơkong dêi ngế ki tâ pơreăng. Pơreăng kố tâ tú troh a mâu hơnăm hiăng hên [ă vâi ‘ne\ng la ki hên tâ tú a mâu vâi ‘ne\ng pá xôp 15 hơnăm. Pơreăng kố apoăng gá pro: tơngê hmân, châi krôk, kơ o, kơxông krôk, oh tá lo\n kâ kế. Klêi kơ’nâi 2 troh 3 hâi châi tơngê kô hlo rơbông gá pro phôk pá ro\ng dêi mâ ‘na hía péa pâ krôk, ai rơbông, ‘na hía prâp tâng ôh prăng.

Têa gá hê hê, krêa, tơ’lêi lo mơheăm. Kố cho ki ăm ‘nâi dêi pơreăng êi rơtốu krôk.  Mơngế ki êi rơtốu krôk ôh tá ‘nâi [ă ôh tá teăm pơlât, kô pro krôk chiâng châi ki ê: kô pro êi plâi nuih, pro ‘mêi tung troăng mơheăm ngôa klêi mê troh a plâi nuih, ‘nâ hía pro hlâ tơdrêng xua châi plâi nuih. Pak^ng mê, ối pro chiâng châi kơkốu, pro ‘mêi troăng têa nu\m, lo mơheăm tung tơngá kơxêng [ă kơkốu. Malối, pro tât troăng hiâm [ai hlối pro hlâ tung pơla 6-10 hâi.

Tiô kơvâ ngăn ‘na pơkeăng Dak Lak tối, [uôn Hring cho tíu ki ai ngế tâ tú pơreăng êi rơtốu krôk, cho môi tung tíu ki iâ châ pâk pơkeăng mơdât pơreăng ki kong pơlê pơkâ. Nôkố tung pơlê ai 33 ngế vâi ‘ne\ng pá xôp 15 hơnăm la ai 27% ngế vâi ‘ne\ng châ pâk tu\m pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng 3 trum vaccine 5 tung 1 ki hbrâ mơdât mâu pơreăng êi rơtốu krôk, kơ o, châi hrê, êi kliêm B, êi xôu, êi rơtốu tung ngôa xua vi khuẩn Hib [ă tiô séa ngăn, ngế ki êi rơtốu krôk hlâ kố nah xua ga ta hâi teăm pâk pơkeăng vaccine 5 tung 1 oh. Kố cho tơdroăng ki rơ- iô, pro rế hên ngế chiâng tâ tú pơreăng êi rơtốu krôk tung pơlê.

Châi êi rơtốu krôk cho pơrea\ng ki tâ tú rơ-iô, tơ’lêi tâ tú. Laga pơrea\ng kô chiâng vâ hbrâ mơdât [a\ troăng pâk pơkeăng vaccine [a\ hiăng ai pơkeăng pơlât prêi [a\ mâu ngế ki tro tâ pơrea\ng. Vâ ‘nâi tơ’nôm ‘na túa hbrâ mơdât pơrea\ng kố, khu chêh hlá tơbeăng hiăng ai roh tơpui tơno [a\ [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào, Kăn pơkuâ Tíu xiâm hbrâ mơdât pơrea\ng kong pơlê Dak Lak.

Êng:-Ô [ok thái pơkeăng! Tơdroăng pơrea\ng êi rơtốu krôk a tơring }ư Mgar tối krê [a\ tung kong pơlê tối tơdjuôm gá ti lâi há?

{ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào: Tối tơdjuôm cho troh nôkố, a tơring }ư Mgar tối phá xêh [a\ tá kong pơlê Dak Lak ôh tá hlo klâi dêi pơrea\ng êi rơtốu krôk, pak^ng hlo a pơlê mê pin hiăng châ hlo 4 ngế tro tâ pơrea\ng.

Hdrối mâu hơnăm tá hâi pêi pro tơdroăng pâk pơkeăng po rơdâ mê rêm hơnăm pin châ hlo hên ngế tro tâ pơrea\ng êi rơtốu krôk. Mâu hơnăm hdrối, xua tơdroăng khăm pơlât tá hâi rơkê xua mê hmâ hrá hlo [a\ hơnăm ki lâi xuân ai ngế tro tâ pơrea\ng êi rơtốu krôk. Laga dâng 16 hơnăm achê kố, kong pơlê pin ôh tá ai ngế tro tâ pơrea\ng êi rơtốu krôk, troh nôkố châ hlo 4 ngế tro tâ pơrea\ng.

Kơxo# mơngế pâk pơkeăng vaccine tối tơdjuôm dêi tơring }ư Mgar xuân môi tiah cheăm Ea H’Đing mê châ lối 90%. Laga pin xuân ai mâu kơpong ki hơngế hơngo ối pá puât. A pơlê Kon Hring, tíu ai môi ngế muăn tro tâ pơrea\ng cho kơpong ki mê pá puât tung pâk pơkeăng. Tung hên hơnăm kố, kơxo# mơngế pâk pơkeăng a pơlê cho iâ, hơnăm ki lâi hên mê châ 60 – 70%, thăm nếo ai hơnăm bu châ 30 – 40%. Nôkố a Dak Lak ối ai dâng 40 pơlê môi tiah mê.

Êng: Pơrea\ng êi rơtốu krôk cho pơrea\ng môi tiah lâi ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào: Pơrea\ng êi rơtốu krôk cho pơrea\ng ki tâ tú khu B, tâ tú ing troăng hiâm cho hên má môi, pak^ng mê ối tâ tú tiô troăng ki ối achê, drêng vi khuân ối a kéa, ki má lối cho mâu kơpong kéa ki âu tôu dêi nôu mê pơrea\ng kô tâ tú. Pơrea\ng kố cho vi khuân êi rơtốu krôk rêh a péa tí. Môi cho mơngế châi djâ vi khuân laga ai drêng mâu ngế ki châ le\m xuân djâ vi khuân, tá mâu ngế hiăng pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng xuân ai laga gá ôh tá pro tâ pơrea\ng, bu ngế ki lâi tá hâi pâk pơkeăng ivá hbrâ mơdât ôh tá rơdêi mê vi khuân nếo xông tâ tú pơrea\ng.

Nôkố pơrea\ng kố hiăng ai tu\m tơmeăm vâ hbrâ mơdât, pak^ng pơkeăng pơlât prêi. ‘Na tơdroăng mơgrúa mơdât pơrea\ng, pơrea\ng kố tung pơlê pơla pin hiăng chiâng hbrâ mơdât re\ng, kâi mơdât. Tâng kuăn pơlê tơniăn tơdroăng pâk châ lối 95% mê ngin mơnhên khât cho ôh tá ai pơrea\ng.

Êng: Châi êi rơtốu krôk cho tơngê, pro ti lâi vâ kơnó tơdroăng châi kố [a\ tơdroăng ki hlo tơngê a mâu ngế châi ki ê ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào: Tơdroăng châi kố hmâ trâm má môi cho êi rơtốu krôk. Drêng êi mê kô tơngê laga ôh tá tơngê râ [a\ tối cho môi tiah ‘nhêa mâ. ‘Nhêa mâ ki nhên khât cho vi khuân kơdê niêm mạc. Drêng pin xúa kơpê klôa tah mê kô lo mơheăm. Kố cho ki hmâ hlo má môi vâ kơnó vâ mơnhên pơrea\ng. Tối tơdjuôm ki nhôm má môi cho tơngê, ‘nhêa  rơbông a kơpong rơkong, krôk, ki rơhêng vâ tối cho tung krôk, amidan mê kô troh hngêi pơkeăng vâ pơlât.

Pak^ng mê, tâng ai môi ngế ai âu a kéa tôu dêi nôu mê vi khuân kô tâ tú amê kô chiâng rế râ, xuân ai ‘nhêa mâ hên. Laga mâu ngế ki kố hmâ hdrối nah châ pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât, mê nôkố ôh tá ai xêt xếo. Tiah mê kô tối pơrea\ng kố hmâ hlo a troăng hiâm [a\ tơku\m ki hên a mâu ngế vâi hdrêng ối ku\n tá hâi pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng.

Êng: Pin thế hbrâ mơdât pơrea\ng êi rơtốu krôk tiah lâi châ tơ-[rê má môi ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào: Tiah mê, nôkố pin hiăng ai tơdroăng pâk pơkeăng vaccine po rơdâ, tung mê ai pơrea\ng êi rơtốu krôk. Vâi hdrêng sap ing 2 khế pơxiâm pâk. Pin pâk 3 trum hbrâ mơdât pơrea\ng êi rơtốu krôk, kơ-o h^n, lo xêi [a\ nôkố pin hiăng ai vaccine 5 tung 1 (combeFive lơ CII). Tâng vâi hdrêng châ pâk tu\m 3 klo\ng [a\ troh 18 khế châ pơtối vêh pâk nếo ‘na ki xiâm kối hiăng hbrâ mơdât pơrea\ng êi rơtốu krôk.

Pơrea\ng kố tơdjâk hên tíu rêh ối, má môi cho mâu tíu ki hngiâm kơchoh, pơrea\ng tâ tú ki hên drêng hyôh chu 20 đo# C. A peăng kơnho\ng tơnêi têa mê pơrea\ng kô hmâ tâ tú a rơnó hngiú. {a\ kơpong pin mê tâ tú a rơnó mêi. Gá xuân tơdjâk troh hên tíu kuăn pơlê rêh ối ki ôh tá ple\ng hên, ôh tá ‘nâi mơgrúa dêi châ xua mê tơ’lêi tâ pơrea\ng.

Ki nhên khât vi khuân êi rơtốu krôk cho vi khuân ki ôh tá têi tâng rêh a tíu ai trâ eăng mâ hâi lơ tíu bâ phuâng mê vi khuân kố ôh tá ai.

Mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

Thu Huế - Quang Nhật chêh

Gương - A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng