A kơvâ pơlât pơreăng tâ tú dêi Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, mâu kơbong pơlât hâ ho to kuăn mơngê. Drô hang lơng, ‘măn hên xoăng ăm mâu ngế tơngê lo mơheăm pơlât.

Mâu ngế  tơngê lo mơheăm thế koi pơlât 2 ngế môi to xoăng xua mơngế pơlât hâ ho

Môi tung mâu ngế ki tơngê râ, ngoh Quách Xuân Phong, 45 hơnăm, hngêi a thôn 3, cheăm Ea Tar, tơring }ư\ Mgar, hiăng vêh mo le\m iâ kơ’nâi 5 hâi ối  pơlât. Ngoh Phong ăm ‘nâi:

‘’Hdrối á vâ mot pơlât a hngêi pơkeăng, a hngêi á tơngê, lăm a hngêi pơkeăng khăm hlối koi pơlât, tung pơla pơlât a tơring hiăng pơlât prêi tơngê, la xua mơheăm chu iâ luâ râ mê tơring pơtroh ăm á lăm pơlât akố vâ pâk ‘mot mơheăm. Troh nôkố ivá hiăng chía mo‘’

Mâu ngê pơlât tâk hên, xoăng koi tíu ối hâ ho ôh tá bê ăm mâu ngế châi tamo vâ koi pơlât, mâu ngế tung rơpo\ng hngêi chiâng ối tơchoâm hâ ho sap ing kơbong pơlât troh drô troăng ki vâ prôk [ă tá a mâu k^ng kông. Ing cheăm Dak Rla, tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông troh lăm pơlât a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, lăm kôm ngăn dêi ngế ki tamo xua tơngê lo mơheăm, ngoh Nguyễn Văn Kha ăm ‘nâi, ngoh chiâng pôu pr^ng ko ngăn xua mơngế ki pơlât lối krâm luâ râ.

‘’Á troh akố xuân hiăng châ 6 hâi kố, hlo vâi krâ nho\ng o djâ mơngế lăm pơlât hên mâu ngế tơngê lo mơheăm, la hngêi pơkeăng kố hiăng hâ ‘nâng, péa ngế, thăm nếo ai xoăng ki ‘nâ ăm 3 ngế ki pơlât koi. Mâu ngế châi tamo oh tá ai xoăng koi thế lăm tăng rôe xêh xoăng ki hdôu vâ koi hlối koi a drô hang lơng. Mâu nho\ng o rơpo\ng hngêi ki ngăn vâi koi a ‘nâi, a hang lơng, thăm nếo hếo a mâu kông oh tá ai tíu vâ koi’’.

Tiô riân ngăn dêi Kơvâ pơlât tâ tú pơreăng dêi hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, sap ing apoăng hơnăm troh nôkố, Kơvâ kố hiăng tơdah pơlât lối 1.700 ngế tơngê lo mơheăm. Nôkố riân ngăn rêm hâi, kơvâ kố hiăng tơdah xo pơlât sap 30 troh 40 ngế ki tơngê lo mơheăm, drêng ki hên ai vâ chê 90 ngế. Ki rơhêng vâ tối, lối tơdế mơngế mot pơlât a hngêi pơkeăng tung pơla tơbleăng hdrối, kơdrâ, kơtêi veăn rế chu, châi tung klêa. {ok thái pơkeăng H’Noen H’Đơk, Kăn pho\ kơvâ pơlât pơreăng tâ tú, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi, ngế ki mot pơlât hên h^n, la kăn [o# ngăn pơkeăng bu iâ hiăng pro ăm kơvâ ki kố chiâng hâ ho to mơngế:

‘’Mơngế ki pơlât tâk hên má môi cho tung 2 khế kố [ă mâu ngế mot pơlât drêng vâi hiăng tơngê râ, mơheăm chu ó, ‘nâ hía lo mơheăm hên, vâ tối tơchoâm hâ ho mơngế, [ă bú ai 2 ngế [ok thái pơkeăng tê rak ngăn [ă 3 ngế ki veăng kum pêi. Ki pá má môi, nôkố dêi hnoăng cheăng kơvâ ngin kố, veăng ôh tá bê xoăng koi, ôh tá ai xoăng xua mơngế ki pơlât tamo hên luâ râ. Nôkố, hngêi pơkeăng hiăng ăm tơ’nôm kơvâ cheăng ngin ai 100 to xoăng koi pơlât vâ ai xoăng koi ăm mâu ngế châi tamo koi pơlât pơtân’’.

Tiô kơxo# riân ngăn dêi Hngêi pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng  kong pơlê Dak Lak tối, troh tâi khế 7, lâp tung kong pơlê ai lối 8.000 ngế tơngê lo mơheăm. Pơreăng tâ tú a tâi tâng 15 tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm, tung mê, tơku\m hên a mâu tíu pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột [ă ai lối 3.100 ngế,  pơtối mê, cho mâu tơring {uôn Đôn, Krông Năng, }ư\ Mgar. Malối bú tung 10 hâi achê kố, tung kong pơlê hiăng ai 2 ngế hlâ xua tơngê lo mơheăm.

Mơdêk hnoăng cheăng khăm pơlât hên tâ nếo tung hbrâ mơdât pơreăng, nếo achê pơla kố, Khu ngăn pơkeăng pơlât dêi kong pơlê Dak Lak hiăng tơku\m po hneăng hôp tơpui tơno trâu tâ mâu tơdroăng cheăng vâ mâu khu rơkê kơvâ cheăng kố a mâu hngêi pơkeăng tung lâp kong pơlê tơpui tơno, ‘nâi nhên ki pơreăng tâ tú, xiâm pơreăng tâ tú vâ tăng troăng kơdroh kơxo# mơngế tâ tú, mơdât kơxo# mơngế hlâ xua tơngê lo mơheăm. Tơdroăng cheăng tơdah pơlât tơdrêng [ă pơlât mâu ki koi a hngêi pơkeăng ăm mâu ngế châi tamo xuân châ mâu hngêi pơkeăng thâ tơbleăng pêi kơtăng khât.

Thak sih, [ok thái pơkeăng Nguyễn Hữu Huyên, Ngế pơkuâ [ơrô cheăng ngăn pơkeăng tối ăm ‘nâi, vâ pôi tá ai mâu tơdroăng ki hâ ho mơngế koi pơlât a mâu hngêi pơkeăng, ki hdrối, Khu ngăn pơkeăng hiăng hnê mơhno ăm hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ‘măn ăm 4 to kơvâ vâ pơlât mâu ngế tơngê lo mơheăm.

Hngêi pơkeăng lối hên ngế, mâu ngế pơlât thế koi xoăng ‘măn pá gong drô hang lơng

Pak^ng mê, hlối pro hlá mơ-éa pâ Vi [an hnê ngăn kong pơlê kum liăn vâ rôe tơ’nôm 500 to xoăng koi pơlât vâ pơlât mâu ngế tơngê lo mơheăm.

‘’ Khu ngăn pơkeăng pơlât xuân hiăng hnê mơhno ăm mâu hngêi pơkeăng kơpong tăng mơngế cheăng pơlât dêi tâi tâng rêm kơvâ ki ê, môi tiah ngin, xuân pêi dêi hnoăng cheăng [ă hngêi pơkeăng tung kơpong xúa kơvâ ki khăm ngăn mơheăm vâ tơku\m hnê mơhnhôk kuăn pơlê pleăng mơheăm, tơku\m xo mơheăm, hbrâ mơheăm, mơheăm ki nếo vâ hbrâ ăm tơdroăng pơlât mơngế châi tamo. Ngin hbrâ tu\m tâi tâng mâu pơkeăng ôu. Ngin xuân hbrâ tơdroăng vâ pơlât tâng lơ cho tơngê lo mơheăm. Pơtối mê, tơdroăng pêi pro tiô troăng hơlâ mơdêk ‘na hnơng pơlât a mâu hngêi pơkeăng ai krâm mơngế châi tamo. Tơdroăng ki má péa, ngin kô mơjiâng pro hngêi pơkeăng pơlât ing hơngế vâ pơlât krê kô mơngế ki tơngê lo mơheăm’’.

Tơdrêng [ă tơdroăng mơdêk hnoăng cheăng pơlât, kơdroh kơxo# mơngế tơngê râ [ă lơ tro hlâ xua ing tơngê lo mơheăm, tơdroăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng xuân châ mơdêk vâ mơdât pơreăng tâ tú lâp lu.

Kăn [o# ngăn pơkeăng pơlât hnê tối hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm ăm kuăn pơlê

Tiô [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào, Ngế pơkuâ Hngêi pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak tối, tơdroăng pêi pro ki kân má môi cho athế kơhnâ kơdê kiâ ngu nge\ng, tri trôu tung lâp kong pơlê.

‘’Hlo pơreăng tơngê lo mơheăm tâ tú ó ‘nâng, mê ngin hiăng ai rôh hôp tơdrêng Khu hnê mơhno hbrâ mơdât pơreăng vâ tơpui ‘na tơdroăng kố [ă hiăng tơbleăng mâu troăng hơlâ [ă hiăng tơbleăng mâu troăng hơlâ ki kal má môi kô kơdê kiâ ngu nge\ng, tri trôu tung lâp kong pơlê, roh lăm kơdê pơreăng pơxiâm ing khế 8 [ă kô troh tâi hơnăm. Má péa, thế rah xo mâu kăn [o# ngăn pơkeăng lăm troh a mâu cheăm vâ xôh pơkeăng a mâu tíu ki iâ ngế tâ tú, tíu hên ngế tâ tú pơreăng. Má pái, thế hbrâ xôh pơkeăng a mâu tíu nhôm kô tâ tú, malối a mâu tíu ki ai hên kiâ ngu nge\ng lơ a mâu tíu ki ai hên tri trôu. Pơtối po lâm hnê tối ăm kuăn pơlê hlê ple\ng nhên tơdroăng rak ngăn dêi tơná, malối tung mê pro ti lâi vâ kuăn pơlê mơgrúa hngêi trăng, plông troăng, pôi tá ăm ai tíu têa châ toăng, pôi tá ai kế hdoăng têa, malối [ă têa mêi’’.

Tiô kơ vâ ngăn pơkeăng pơlât, mâu khế la ngiâ, pơreăng tơngê lo mơheăm kô pơtối tâ tú. Tơdroăng pơlât mơngế châi tamo xôh pơkeăng kơdê pơreăng, kơdế tri trôu, xuân bú to pêi pro mơhno a ngiâ tê. Hnoăng kơdo mơ-eăm dêi kơvâ ngăn pơkeăng bú pêi pro tơ-[rê drêng rêm râ, kơvâ cheăng, kong pơlê tơring cheăm [ă kuăn pơlê rơtế tơchoâm ivá tơbleăng mâu troăng hơla hbrâ mơdât pơreăng a xiâm gá, mê cho mơgrúa dêi châ chăn, hngêi trăng, plông troăng, hyôh kong prâi, hbrâ mơdât ki ngu nge\ng [ă tri trôu.

Vũ Nam Trang chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng