Khu xiâm ngăn ‘na to\ng kum pơlê pơla Nhà May Mắn a a thôn Đức Lập, cheăm  Dak Sôr, tơring Krông Nô, tíu ki châ ‘nâi ai ngế dương tính apoăng [ă pơreăng êi rơtốu krôk, ngế ki tâ pơreăng mê cho ngế ki dế hriâm akố. Châ kơvâ ngăn pơkeăng re\ng tơmâng, troh nôkố tíu tâ tú pơreăng hiăng kâi châ mơdât, mâu ngế ki tâ tú châ pơlât a hngêi pơkeăng tơring Krông Nô pơlât tro tiô [ok thái pơkeăng pơkâ, ivá hiăng tơniăn. Khu rak ngăn tíu xiâm to\ng kum pơlê pơla pêi pro kơtăng tung tơdroăng hbrâ tơru\m [ă kơvâ ngăn pơkeăng vâ tơbleăng tơdroăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng. Nâ Trịnh Thị Mùi, Tíu xiâm to\ng kum pơlê pơla Nhà May Mắn, ăm ‘nâi:

‘’Klêi châ ‘nâi a tíu xiâm kố ai 3 ngế dương tính [ă pơreăng êi rơtốu krôk mê hngêi pơkeăng xuân hiăng tơru\m krá khât [ă Khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât dêi kong pơlê [ă mâu kơvâ cheăng tơdjâk troh, tơru\m [ă mâu khu [ok thái pơkeăng ki cheăng a hngêi pơkeăng pêi pro tro mâu tơdroăng môi tiah klâ ối krê tơchoâm mâu vâi o a hngêi pơkeăng, ôh tá ăm vêh dêi a hngêi. Tơru\m pêi pro nhên ‘na xôh pơkeăng kơdê pơreăng lâp a hngêi pơkeăng, ăm mâu vâi o truâ kên pâng môh rơkong rêm hâi [ă pêi pro tro mâu pơkâ dêi kơvâ ngăn pơkeăng hnê thế’’.

Prôk luâ vâ chê 100km ing pơlê kong krâm Gia Nghĩa, cheăm Quảng Hòa, tơring Dak Glong, cho tíu ki châ ngăn cho ‘’xiâm tâ tú‘’ pơreăng êi rơtốu krôk dêi kong pơlê Dak Nông [ă kơxo# mơngế tâ tú dương tính hên má môi ai 19 ngế, [ă 2 ngế hlâ [ă xuân cho tíu ki tâi tâng mâu ngế cheăng kal kí dế rơtế tơmâng pêi pro [ă kơvâ ngăn pơkeăng tơbleăng mâu troăng hơlâ pêi kơtăng, séa ngăn vâ kâi mơdât pơreăng êi rơtốu krôk.

Pôa Huỳnh Thanh Huynh, Ngế xiâm pơkuâ Hngêi pơkeăng tơring Dak Glong ăm ‘nâi, klêi ai mâu ngế ki hlâ, Tíu xiâm ngăn pơkeăng tơring Dak Glong hiăng tơru\m [ă mâu tíu pêi cheăng séa ngăn, tí tăng ‘nâi mâu ngế ki ối achê ki tơdjâk mơngế ki hiăng hlâ vâ re\ng khăm ngăn vâ nâi ngế ki mê tơniăn tâ. Kơvâ ngăn pơkeăng hiăng mơjiâng hên tíu hdró klâ krê mâu rơpo\ng kuăn pơlâ a tíu ki ai pơreăng ai rơpâu ngế klâ krê:

‘’Tíu pêi cheăng hiăng mơjiâng pơkâ [ă thế Tíu xiâm séa ngăn pro mơgrúa xôh kơdê pơreăng Tây Nguyên veăng kum ăm vaccine vâ pâk tơ’nôm, a hâi lơ 2/7 hiăng pâk ăm tâi tâng mâu rơpo\ng kuăn pơlê a cheăm Quảng Hòa, mâu kơpong kuăn pơlê ối ki ai kuăn ngo Mông rêh ối vâ hbrâ mơdât pơreăng. Xua tơdroăng rêh ối [ă kuăn pơlê akố ôh tá hlê ple\ng hên mê tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng ối pá khât, mơni kô tơ’lêi tâ tú pơreăng, púi vâ kuăn pơlê hlê ple\ng, tơru\m krá [ă kơvâ ngăn pơkeăng vâ mâu kăn khu râ pơkuâ cheăng rêm râ châ ‘nâi mâu ki lâi nhôm tâ tú, ăm ôu pơkeăng [ă pâk pơkeăng vaccine tu\m vâ hbrâ mơdât pơreăng êi rơtốu krôk’’.

Nôkố lâp tung kong pơlê Dak Nông tối ai 4 tíu tâ tú pơreăng a tơring Krông Nô, Dak Nông, Dak Rlâp [ă Tuy Đức. Troh nôkố, 39 ngế dương tính [ă pơreăng êi rơtốu krôk hiăng prêi le\m tâi tâng [ă hiăng ăm lo ing hngêi pơkeăng. Tơdrêng amê, kơvâ ngăn pơkeăng kong pơlê Dak Nông xuân hiăng tơbleăng pâk lối 50 rơpâu klo\ng vaccine TD vâ hbrâ mơdât pơreăng êi rơtốu krôk. Pak^ng mâu tơdroăng pêi pro tơdrêng, teăm tơdrêng dêi kơvâ ngăn pơkeăng, mâu khu râ kơvâ cheăng tơring xuân hiăng re\ng tơbleăng pêi mâu tơdroăng vâ kơdroh tơdroăng kuăn pơlê lơ préa, lơ tô tuăn.

Jâ Nguyễn Thị Thanh Hương, Ngế xiâm pơkuâ hngêi pơkeăng kong pơlê Dak Nông tối, troh nôkố, kơvâ ngăn pơkeăng Dak Nông hiăng klêi ăm kuăn pơlê ôu kháng sinh mơdât pơreăng xuân môi tiah tơbleăng pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơreăng ăm kuăn pơlê.

Xuân tiô Ngế xiâm pơkuâ ngăn pơkeăng pơlât Dak Nông, pơreăng êi rơtốu krôk dế tâ tú [ă mơni kô rơ-iô oh tá ‘nâi hdrối, ôh tá xê to a Dak Nông mê ối ai a mâu kong pơlê ki ê tung kơpong Tây Nguyên môi tiah Kon Tum, kơpong ki achê môi tiah Lâm Đồng, kơvâ ngăn pơkeăng Dak Nông kô pơtối tơbleăng pêi pro hên tơdroăng vâ hbrâ mơdât pơreăng êi  rơtốu krôk, vâ pôi tá ăm pơreăng tâ tú troh lâp lu:

‘’Kơvâ ngăn pơkeăng Dak Nông mơjiâng mâu khu re\ng châ ‘nâi lăm troh a kơpong ai pơreăng dế tâ tú vâ séa ngăn, mơnhên, mơjiâng mâu khu pêi cheăng mơdât, klâ krê, hlối ăm kuăn pơlê tung kơpong ki mê ôu pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng. Kơvâ ngăn pơkeăng xuân lăm pôu tơrêm hngêi kuăn pơlê séa ngăn vâ teăm châ ‘nâi mâu ngế ki nếo vâ châ pơlât teăm tơdrêng. La ngiâ kô ah kơvâ ngăn pơkeăng xuân tơbleăng mâu kơpong ki achê vâ pơtối séa ngăn, châ re\ng ‘nâi mâu tơdroăng châi tâng lơ ai vâ re\ng hbrâ mơdât teăm tơdrêng vâ kơdroh ki tâ tú xuân môi tiah mâu pơreăng ki ó ăm kuăn pơlê’’.

-Pơreăng êi rơtốu krôk tâ tú hên a kơpong hdroâng kuăn ngo, kơpong hngế hngo, kơpong ki ôh tá châ pâk pơkeăng vaccine. Tung pơla mê, hnoăng cheăng tối tơbleăng, pâk vaccine a kơpong kố gá xơpá khât. Kho\m mơ-eăm hbrâ mơdât pơreăng, kơvâ ngăn pơkeăng [ă khăm pơlât kong pơlê Dak Nông hiăng lăm pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng êi rơtốu krôk a mâu thôn, pơlê, mâu kơpong ki ai pơreăng.

Kơpong kuăn pơlê rêh ối a Mười Hai, cheăm Dak Rmăng, tơring Dak Glong, châ mơnhên cho kơpong ki ôh tá châ pâk pơkeăng vaccine dêi tơring Tuy Đức. Drêng tâ pơreăng, kơnôm ing tơdroăng ki pêi pro kơhnâ dêi kăn [o# ngăn pơkeăng, mâu [ok jâ ch^ng, mâu ngế ki châ kuăn pơlê loi nhuo#m tung kơpong kuăn pơlê rêh ối tối tơbleăng, tơpui leăng ăm kuăn pơlê mê vâi krâ nho\ng o hiăng hlê nhên tơdroăng ki pâk vaccine cho hbrâ mơdât pơreăng.

Ngoh Giàng A Dế, Kơpong kuăn pơlê rêh ối Mười Hai, cheăm Dak Rmăng, tơring Dak Glong, kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi:

‘’A kố troăng prôk hngế, [ok thái pơkeăng pâk vaccine ăm vâi krâ nho\ng o, bu ‘nâi mơnê mâu [ok thái pơkeăng, mâu kăn [o# ngăn pơkeăng cheăm, tơring’’.

Xuân cho tíu ki trâm hên xơpá tung tơdroăng pâk pơkeăng, cheăm Dak Ngo, tơring Tuy Đức, kong pơlê Dak Nông hiăng ‘nâi ai 2 ngế dương tính [ă êi rơtốu krôk tung hdroâng kuăn ngo Mông. Pak^ng hnoăng cheăng vê hdró, hbrâ mơdât pơreăng, kơvâ ngăn pơkeăng [ă khăm pơlât, khu kăn pơkuâ cheăm [ă măt tra#n, khu râ cheăng hiăng kơhnâ mơhnhôk, tối tơbleăng kum kuăn pơlê hlê ple\ng tung tơdroăng ki pâk vaccine vâ hbrâ mơdât pơreăng êi rơtốu krôk.

Pôa Lầu Sáy Thào, kăn pơkuâ Măt tra#n pơlê Đoàn Kết, cheăm Dak Ngo, tơring Tuy Đức, kong pơlê Dak Nông, ăm ‘nâi:

‘’Xuân tối tơbleăng ăm vâi krâ nho\ng o kơbố tơngê, tro tamo mê athế khăm, pơlât a hngêi pơkeăng vâ mơnhên vâ séa ngăn cho pơreăng tâ tú lơ pơreăng klâi vâ ‘nâi pơlât’’.

Mơdêk mâu troăng hơlâ tối tơbleăng, hnê hriâm ivá tung pơlê pơla hiăng kum ăm vâi krâ nho\ng o hlê ple\ng [ă hbrâ rơnáu hbrâ mơdât pơreăng êi rơtốu krôk. Pôa Lầu Xua Vừ, pơlê Đoàn Kết, cheăm Dak Ngo, tơring Tuy Đức, kong pơlê Dak Nông tối:

‘’Hngêi á ai môi ngế muăn nhôm tâ pơreăng êi rơtốu krôk, [ok thái pơkeăng hiăng lăm xôh pơkeăng, hbru pơkeăng ôu hbrâ mơdât ăm tá rơpo\ng [ă vâi krâ nho\ng o, mơnê [ok thái pơkeăng, [ă sap ing nôkố rơpo\ng kô tơmâng ngăn tâ troh tơdroăng ki khăm pơlât vâ rak tơniăn ivá’’.

Pôa Lê Thế Đào, kăn pho\ pơkuâ Tíu xiâm ngăn pơkeăng [ă khăm pơlât tơring Tuy Đức, kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi, tơdroăng a kơpong tơkăng kong gá xơpá khât, la rơtế [ă khu kăn pơkuâ, kơvâ ngăn pơkeăng tơring Tuy Đức kho\m mơ-eăm hbrâ mơdât pơreăng, ôh tá ăm pơreăng tâ tú troh pơlê pơla.

‘’Cheăm ngin kân rơdâ, nôkố dế mot tung rơnó mê hngê, [ă mâu ngế ki hiăng ‘nâi tâ pơreăng mê ki hên cho a mâu kơpong hngế hngo, a mâu kơpong ki prôk lăm gá xơpá, la ngin xuân mơ-eăm ‘mâi mơnhông tung la ngiâ vâ pôi tá ăm ai ngế ki lâi tâ pơreăng’’.

Vâ kum Dak Nông hbrâ mơdât pơreăng êi rơtốu krôk, Vie#n vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên hiăng hbru ăm Dak Nông lối 80 rơpâu klo\ng vaccine. Kơvâ ngăn pơkeăng hiăng tơku\m po pâk vaccine hbrâ mơdât pơreăng ăm lối 51 rơpâu ngế a mâu tíu ki ai ngế tâ pơreăng êi rơtốu krôk [ă nhôm tâ pơreăng tung pơla sap ing 49 khế tơngi klêng. Riân troh hâi lơ 28/8/2020, a Dak Nông hiăng ai 39 ngế tâ pơreăng êi rơtốu krôk.

Pak^ng 2 ngế hlâ, hiăng ai 25 ngế pơlât prêi, nôkố bu ối 2 ngế athế klâ krê pơlât a hngêi pơkeăng. Tung 2 măng t^ng hdrối, cheăm ôh tá ai ngế ki lâi tâ ki nếo. Rơtế [ă mâu troăng hơlâ kơhnâ vê hdró kơpong ki ai pơreăng, mơdêk hnoăng cheăng pâk pơkeăng a mâu kơpong ki ôh tá châ pâk, Dak Nông hiăng pơxiâm hiăng vâ kâi hbrâ mơdât pơreăng êi rơtốu krôk, ôh tá ăm pơreăng tâ tú tung pơlê pơla.

Mâu hâi pơla kố nah, kơvâ khăm pơlât kong pơlê Dak Nông hiăng mơ-eăm mơdât pơrea\ng êi rơtốu krôk, tung mê troăng ki xiâm cho pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng êi rơtốu krôk ăm tâi tâng kuăn pơlê a 14 tíu ai pơrea\ng xông tâ tú dêi kong pơlê. Hiăng ai tâi tâng lối 70 rơpâu klo\ng pơkeăng vaccine roh má 1 [a\ vêh pâk ăm mâu ngế ki ối tung kơpong tơ’lêi tro tâ pơrea\ng. Kơnôm ti mê, Dak Nông hiăng kâi mơdât pơrea\ng êi krôk [a\ hên hâi ôh tá ai ngế tro tâ ki nếo. Kơ’nâi kố, ngế chêh hlá tơbeăng ai kơ-êng pôa Êban Thanh Sơn, Kăn pho\ pơkuâ tíu xiâm mơdât pơrea\ng kong pơlê Dak Nông ‘na tơdroăng kố. Pó vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ kô tơmâng.

-Ô pôa! Drêng ai pơrea\ng êi rơtốu krôk xông tâ tú, tung pơla kố nah, rơtế [a\ troăng mơdât ôh tá prôk lăm tíu ai pơrea\ng, klâ ối kơtăn mơdât pơrea\ng mê kơvâ khăm pơlât Dak Nông hiăng po rơdâ tơdroăng pâk pơkeăng tiah lâi?

Pôa Êban Thanh Sơn: ‘Na tơdroăng pâk pơkeăng [a\ hbrâ mơdât pơrea\ng mê sap ing apoăng châ to\ng kum [a\ hnê mơhno dêi Hngêi pơkeăng mơdât pơrea\ng tơnêi têa hiăng to\ng kum ăm Tây Nguyên tung mê ai Dak Nông to\ng kum ăm vaccine vâ tơku\m pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng. Apoăng, pâk pơkeăng ăm mâu ngế tung kơpong ai pơrea\ng, thôn pơlê, kơtâo dêi cheăm, pơlê ki lâi ai pơrea\ng mê pâk ăm vâi hdrêng hiăng châ 2 khế troh 49 khế, kơ’nâi mê vêh pâk nếo tung pơla 1 khế. Pâk má 1 xuân hiăng pâk ăm lối 51 rơpâu ngế, roh má péa pâk lối 25 rơpâu ngế ăm mâu ngế kal pâk tung hbrâ mơdât pơrea\ng.

Châ hnê mơhno dêi Hngêi pơkeăng mơdât pơrea\ng Tây Nguyên, mê a Dak Nông xuân pêi pro pâk 3 roh, 3 hneăng vâ pâk hbrâ: Hneăng apoăng cho pâk ăm mâu ngế a cheăm ai ngế tro tâ pơrea\ng, pêi pro sap ing khế 7 troh khế 9 hơnăm 2020. Hneăng má 2 pâk ăm mâu tơring ai mơngế tro tâ pơrea\ng môi tiah Dak Rlâp, Dak Glong, Krông Nô [a\ Tuy Đức sap ing khế 9 troh khế 12/2020. Hneăng má 3 sap ing khế 1 troh khế 6 hơnăm 2021 pâk ăm tâi tâng kuăn pơlê sap ing 2 khế tơngi klêng.

-Ki nhên khât tơdroăng po rơdâ pâk pơkeăng vâ hbrâ mơdât pơrea\ng êi krôk a Dak Nông hiăng trâm ki klâi, ô pôa?

Pôa Êban Thanh Sơn: Tung po rơdâ pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng xuân môi tiah pâk tơ’nôm dêi Khu xiâm ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât achê kố hlo mâu ngế tro tâ pơrea\ng êi krôk [a\ rơ’jíu um tơvi xuân tối hên ‘na tơdroăng kố, hlê ple\ng dêi kuăn pơlê xuân hên tâ, veăng pâk xuân tu\m tâ, mê xuân cho tơdroăng to\ng kum ăm hngêi pơkeăng veăng hbrâ mơdât pơrea\ng tung roh kố.

Laga mâu ngế tro tâ pơrea\ng a kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo, tung mê cho mơngế vâi krâ hdroâng kuăn ngo Mông cho kuăn pơlê ki xe\n ối hmâng vâ mot rêh ối akố, rêh ối a kơpong kong ngo, kơpêng ngo, kơtăn hơngế tíu xiâm xua mê rơpo\ng vâi rêh ối amê hiăng hơngế hngêi pơkeăng cheăm, troăng prôk pá puât. Laga troăng hơlâ dêi kơvâ khăm pơlât mê vâi ôh tá troh [a\ pin mê pin troh [a\ vâi. Mâu cheăm a kong pơlê Dak Nông, kăn [o# [ok thái pơkeăng hiăng troh rêm pơlê, kơtâu dêi mơngế Mông vâ ối amê pâk pơkeăng ăm tu\m.

Tiah hmâ vâi lăm chiâk deăng, ôh tá ối a hngêi, tá hâi tối rơnó mêi xua mê tơdroăng pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng tung roh kố cho tơbrêi tơbrêh, mê cho mâu tơdroăng ki pá puât dêi nho\ng o.

            -Ô pôa, a Dak Nông pơla kố nah ai hên kơpong ki ôh tá châ pâk pơkeăng, cho xiâm kối chiâng tro tâ pơrea\ng êi krôk [a\ tâ tú re\ng. Laga kơvâ khăm pơlât kô po rơdâ môi tiah lâi vâ Dak Nông mơdêk kơxo# mơngế châ pâk pơkeăng tung kơpong kố tối krê [a\ lâp kong pơlê tối tơdjuôm?

            Pôa Êban Thanh Sơn: Sap mâu hơnăm 2004, Dak Nông cho kong pơlê ai tơnêi kân rơdâ, kuăn pơlê rêh ối utâi utá xua mê ai hên kuăn pơlê ki xe\n ối hmâng vâ ing mâu kong pơlê kong ngo peăng kơnho\ng mot mơjiâng mâu kơpong rêh ối bu ai vâi ‘nâi. Tung tơdroăng tăng cheăng pêi mê vâi hiăng djâ dêi kuăn ‘ne\ng [a\ ôh tá châ tơmâng ‘na khăm pơlât, ôh tá vâ chiu pâk pơkeăng [a\ hía hé. Mâu vâi o hiăng kân hmâ ôh tá vâ pâk pơkeăng xếo. Tíu ki vâi rêh ối kơtăn hơngế tíu xiâm khăm pơlât xua mê vâi ôh tá vâ lăm pâk pơkeăng.

Maluâ tung pơla achê kố kơvâ khăm pơlât hiăng po rơdâ tíu pâk pakong laga tá hâi châ troh tâi tâng. Môi tơdroăng nếo, tơná kuăn pơlê vâi tá hâi ple\ng tơdroăng ki pâk pơkeăng vaccine ai xúa ăm rơpo\ng vâi, kuăn ‘ne\ng vâ hbrâ mơdât pơrea\ng ki tâ tú. La ngiâ kơvâ khăm pơlât xuân po rơdâ mâu tơdroăng pơtâng tối hên tâ, rơtế [a\ pơrea\ng êi krôk mê pơtối ai tơ’nôm pơrea\ng Covid, xua mê tơdroăng klâ kơtăn xuân ai tơdjâk troh tơdroăng ki pơtâng tối dêi kơvâ khăm pơlât.

Maluâ tiah mê [a\ troăng pêi ton xo\n dêi kơvâ khăm pơlât kô pơtâng tối hên tâ [a\ kô tơbleăng mâu kơvâ cheăng, khu râ kăn pơkuâ tăng troăng vâ ối achê kuăn pơlê, cho troăng vâ pơtâng tối, lơ mâu roh tơpui tơno ing thái pơkeăng thôn, pơlê [a\ hía hé vâ tối ăm kuăn pơlê ‘na tơdroăng pâk pơkeăng.

            -Hôm mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

            Hoàng Qui chêh

Gương- Katarina Nga - ASa Ly tơplôu [a\ tơbleăng