VOV4.Sêdang - Re\ng xo on veăng, xo dêi pó achê hdroâng hdrê tá xê to pro xôi luât mê ối ‘măn chôu hên tơdroăng ki ôh tá tơniăn, ki pơloăng má môi, mê cho tơdjâk troh ivá châ chăn hdroâng kuăn ‘ne\ng, ‘na pơ’leăng mâ mơngế xuân môi tiah ivá ki mơjiâng kuăn ‘ne\ng. A kong pơlê Daklak, ôh tá pá vâ trâm mâu droh rơtăm hdroâng kuăn ngo bu xiâm 15 – 16 hơnăm hiăng xo mế, xo dôh; tơdrêng [ă tơdroăng ki mê mâu ngoh nâ o môi hdroâng hdrê, kuăn xăng, kuăn miê, kuăn tăm, kuăn meh ối xo dêi pó. mê.

H'El Long Dinh (kuăn ngo M'nông) ối a buôn Pai Ar, cheăm Dak Phơi, tơring Lak, nôkố hiăng pơlăng 20 hơnăm, la hiăng xo kơnốu lối 3 hơnăm [ă hiăng ai môi ngế kuăn kơnốu 2 hơnăm. Tơdroăng ki tơxâng vâ tối prếi on veăng H’El cho prếi nho\ng o kuăn miê xiâm. Jâ H’Long Long Ding, nôu dêi H’El ăm ‘nâi, hdrông hdrê jâ hmâ tối, prếi nho\ng o kô chiâng xo dêi rơpó, xuân tro, xua ing tơmeăm khoăng vâ pơcháu ăm dêi kuăn ‘ne\ng ôh tá xo vâi pá gong: Jâ pôa ngin nah hmâ loi dêi, mơngế tung hdrông hdrê xo dêi pó cho vâ pơtối rak xúa tơmeăm khoăng, rak ăm tơmeăm khoăng tung hngêi pôi tá châ tơkâ xoăng ăm mâu hdrông hdrê ki ê. Mâu nho\ng o achê hdrông hdrê tâng vâ dêi pó xuân chiâng xo dêi rơpó.

          Xuân xo kơnốu ing nếo 15 hơnăm môi tiah H’El Long Dinh, hơnăm kố nếo 18 hơnăm, Hoàng Thị Den, kuăn ngo H’Mông ối a thôn Noh Prông, cheăm Hoà Phong, tơring Krông Bông hiăng ai 2 ngế kuăn. Kuăn ki rơnúa 2 hơnăm, ki má 2 hâi teăm châ 7 khế. Den thế chiân ăm dêi nôu pâ păn kuăn rơmúa tơná vâ ai chôu châ păn roăng dêi kuăn má 2. Tu\m tơdroăng chiâk deăng rêm hâi tung rơpo\ng hngêi xua môi ngế kơnốu tê pêi. Hoàng Thị Den ăm ‘nâi, ối a thôn Noh Prông, ai hên ngế droh H’Mông xuân re\ng xo kơnốu môi tiah á, kố cho tơdroăng ki hmâ hlo: Trâm dêi rơpó hêng vâ dêi rơpó, klêi mê pơkoăng hlối. A hiăng ‘nâi há re\ng pơkoăng tiah kố tơnêi têa ôh tá ăm phêp, cho hêng vâ dêi rơpó thế pơkoăng tê. Mơ-êa kuăn thế ai tê, oh tá ‘nâi, oh tơmiât ki pro tơdjâk ‘mêi troh ivá.

          Bú riên to a cheăm Ea ~uôl, tơring Buôn Đôn pơla hdrối kố hía  nah hiăng ai 3 khâu xo dêi rơpó tá hâi tro hơnăm [ă môi khâu xo dêi rơpó achê hdrông hdrê. Tiô kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Ea ~uôl, tơring Buôn Đôn tối, pá king ‘na tơdroăng ki tơdjâk troh ivá [ă pro ‘mêi ivá ăm rơxông kơ’nâi, xo dêi rơpó achê mơheăm hdrông hdrê ối xơpá hên ăm mâu tơring cheăm tung hnoăng cheăng rak ngăn, xua mâu ki re\ng xo dêi rơpó mê ôh tá pro hlá mơ-éa hiăng xo on veăng, ôh tá hâi ai hlá mơ-éa khai sanh ăm kuăn ‘ne\ng. Drêng kuăn ‘ne\ng hiăng tro hơnăm lăm hriâm, mâu kăn tơleăng ti lâi ‘na kơxo# pơ’leăng mâ mơngế, ‘na hlá mơ-éa rơpo\ng hngêi. Tung pơla mê, tơdroăng hnê tối ‘na ki tơdjâk ‘mêi troh ivá xua re\ng xo dêi pó [ă lơ xo dêi rơpó achê mơheăm hdrông hdrê trâm hên tơpá. Nâ H’Đhim Liêng Hót, ngế kum pêi hnoăng cheăng ngăn ‘na pơ’leăng mâ mơngế a buôn Pai Ar, cheăm Dak Phơi, tơring Lak, ăm ‘nâi: Lăm pôu tơrêm hngêi vâ hnê tối xơpá ‘nâng, ‘na re\ng xo dêi rơpó tá hâi tro hơnăm, lơ xo dêi rơpó ki achê mơheăm, achê hdrông hdrê a [ă mâu kăn tơring cheăm troh hnê tối ăm vâi lơ tâng vâi vâ vâi pơko\ng, pin hiu lôi, ‘nâi pro ti lâi.

          Tiô Khu ngăn ‘na pơ’leăng mâ mơngế - ‘na ai kuăn preăng kuăn iâ kong pơlê Daklak, tung hơnăm 2015, tung kong pơlê ai 794 on veăng re\ng xo dêi rơpó tá hâi tro hoăm, 5 on veăng ki xo dêi rơpó achê mơheăm hdrông hdrê, bú riên to apoăng hơnăm 2016, hiăng ai 439 on veăng re\ng xo dêi rơpó [ă 8 on veăng xo dêi rơpó a chê mơheăm, achê hdrông hdrê. Mơhé Daklak hiăng hnê tối hên tơdroăng lơ re\ng xo dêi rơpó tá hâi tro hơnăm, xo dêi rơpó achê mơheăm, achê hdrông hdrê, veăng mơdêk tơdroăng hlê ple\ng tung kuăn pơlê ‘na pơ’leăng mâ mơngế’’, la tơdroăng kố xuân tá hâi hlo kơdroh, thăm nếo rế tâk hên. {ok thái pơkeăng Phạm Thị Tuyết Nhung, kăn pho\ ngăn ‘na pơ’leăng mâ mơngế - ‘na ai kuăn preăng kuăn iâ kong pơlê Daklak, ăm ‘nâi: Khu ngăn ‘na pơ’leăng mâ mơngế [ă mâu tíu xiâm ngăn ‘na kơxo# pơ’leăng mâ mơngế dêi tơring, mâu tíu pêi cheăng tơku\m po lâm hnê ăm mâu rơpo\ng hngêi ki rơhêng vâ ‘nâi ple\ng ‘na mâu ki pho#m xông kân, mâu droh rơtăm. Tơru\m [ă kong pơlê tơring cheăm hnê trâu rơdâ ăm tơrêm rơpo\ng hngêi kum mâu rơpo\ng hngêi hlê ple\ng tơdroăng ki lơ re\ng xo dêi rơpó tá hâi tro hơnăm, lơ xo dêi rơpó achê mơheăm, achê hdrông hdrê cho môi tơdroăng ki oh tá tro tơdjâk troh rơpo\ng hngêi, pơlê pơla [ă mâu kuăn ‘ne\ng rơxông kơ’nâi.

          Mâu kuăn ‘ne\ng ki chiâng ing nôu pâ xo dêi rơpó achê mơheăm, achê hdrông hdrê kô tro mâu tơdroăng châi ki tâ tú ing rơxông kố troh rơxông kơ’nâi xua tơku\m mâu gen ki pro ai pơreăng. Mâu pơreăng ki hmâ hlo tro tâ tú mê, môi tiah: mơheăm ai um môi tiah chăng ve#o, ‘mêi tung mơheăm, châi chó sâp kot mâ, kéa xâk châ rơbông, plôm mâ ôh tá ‘nâi kơnó mơngiơk [ă malối cho tơdroăng châi ki pro mơheăm tơ-prâ sap kot mâ [ă hên tơdroăng châi ki ê. Khu râ pơkuâ cheăng a Daklak hiăng thăm mơnhông hnoăng cheăng hnê tối tơdroăng kố la xuân u ối hlo. Tung la ngiâ, kal khu râ kơvâ cheăng tơmâng pêi pro kơtăng tâ nếo ing mâu khu grup, tung mê ai hnoăng cheăng dêi mâu [ok thái pơkeăng veăng hnê tối, vâ pôi tá ai xếo tơdroăng ki re\ng xo dêi rơpó tá hâi tro hơnăm, ki achê mơheăm, achê hdrông hdrê, vâ pôi tá ai tơdroăng ki khéa kho, tơvâ tơvân a mâu pơlê kơpong hngế hngo dêi kong pơlê.

Gương tơplôu [ă tơbleăng