Luâ 70 hơnăm, rêm kơxo má, jâ Nguyễn Thị Hoàng Minh, ối a tôh kơphô̆ 12, bêng Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak rêm hâi lăm troh a veăng tập gym ki achê hngêi vâ pơtâp ivá. Jâ Minh tối, hdrối nah jâ tô tuăn ôh tá hêng tâp gym tơmiât cho mơ’nhiê liăn, hlối ôh tá tơtro ƀă mâu hơnăm hiăng krâ. La drêng ivá rế pá hro, rêm hâi tâ châi tung mâu kóu kơxêng, jâ mơ-eăm, pơtâp mâu ƀai ki tơtro ƀă ivá tơná. Ƀă ing mê, veăng tâp gym chiâng tíu ki kum jâ kơhnâ pơtâp ivá, ăm châ chăn tuăn ngôa tơleăng lĕm, rơtế  hmâ achê ƀă kuăn cháu ƀă pú hmâ.  

“A troh a veăng pơtâp gym kố châ lối môi hơnăm kố. Rôh apoăng mê  mâu vâi o ki hnê ai veăng hnê pơtâp ăm á mâu ƀai pơtâp ki tơ‘lêi hlâu. Klêi pơtâp vêh a hngêi tâ dêi tung châ tơná môi tiah ƀĕng ƀeăn, môi tiah chía mo dâi, ƀă ôh tá kơxiâp kơmêi, tuăn ngôa tơleăng lĕm, ối hlối hmếo pơ tâ ro”.

‘Na pôa Vũ Ngọc Dũng, ối a bêng Tuy Hòa, kong pơlê Dak Lak tối môn peăng xâk í hlối cho môn xah pơtâp ki ro, hlối cho vâ pôa pơtâp ăm dêi ivá mo xêi drêng hiăng pơtê cheăng xua hơnăm hiăng krâ. Lối 10 hơnăm hmâ ƀă loăng peăng, pôa hiăng châ kâ pri a rêm râ, la tơdroăng ki pro pôa tâ ro má môi cho ngế kơdrâi pôa rơtế pơtâp ƀă tơná a plông.

“Hdrối nah, mê a xah peăng pĭng pŏng, peăng ƀa long ƀă kơtú ƀa long. La sap ing ai hên ngế xah peăng xâk í, mê lối pơtăm chât hơnăm á pơxiâm pơ’lêh pơtâp ivá ƀă tơdroăng peăng xâk í. Ing mê troh nôkố xuân veăng peăng ƀă châ kâ hên pri. Tung rơpŏng hngêi mê ai kơdrâi á xuân veăng peăng xâk í há, xah pơtâp ki kố cho vâ rak ivá mo lĕm”.

Tâng pơtâp gym lơ peăng xâk í kal ai plông xah, veăng pơtâp gym ƀă thế ai tơmeăm vâ pơtâp rak vế ivá châ hên mâu hơnăm hiăng krâ rah vâ xah ƀă tơ’lêi pơtâp. Ôh tá kal tơmeăm kơjo kum, mâu ƀai pơtâp ki hiâ, chôa pơlâng, tơkŭm ƀă pơtâp chêng kŏng hlối pơtâp hiâm kum ăm mơngế ki pơtâp drêng koi chiâng hlâk lĕm tâ, kơdroh châi kóu kơxêng chêng kŏng, mơdêk ivá mo lĕm, plâi nuih kơtâu lĕm, hiâm lĕm, hlối lĕm tung troăng klêa.

Nôkố, a kong pơlê Dak Lak, hên Kâu lak ƀô̆ pơtâp ivá châ mơjiâng ƀă pơtối ai ngế pơtâp rêm hâi, pro tíu xah hêi ro ai pơxúa ăm mâu hơnăm hiăng krâ. Ôh tá xê to mơdêk ivá mo sêi, ing tơdroăng lăm tơkŭm hôp dêi kâu lăk ƀô̆, mâu ngế tung khu ối ai rôh châ trâm tơpui tơno, tối ăm dêi rơpó ‘nâi túa rak ngăn ivá drêng hiăng krâ, pro chiâng hơniâp ro, tuăn ngôa tơleăng lĕm. Kố xuân cho xiâm ki gum ăm môn ki kố tơbleăng troh lâp lu ing pơlê kong kân troh thôn pơlê. Jâ Huỳnh Thị Lan, kâu lăk ƀô̆ Pơtâp ivá dêi bêng Buôn Hồ, ăm ‘nâi:

“Kâu lăk ƀô̆ pơtâp ivá dêi ngin ai 37 ngế, apoăng tơkŭm xah pơtâp vâ hêi ro tê, mơdêk ivá mo lĕm. Klêi mê bêng mơjiâng kâu lăk ƀô̆ hlối krếo tâi tâng mâu nâ o veăng, pro pơxúa ăm xah ro, tuăn ngôa tơleăng lĕm ƀă ivá mo sêi. Drêng a bêng ai mâu tơdroăng mê vâi nâ o rơtế veăng ƀă xuân pơtâp đi đo lăm tơ’noăng ukố umê ƀă mâu kâu lăk ƀô̆ ki ê dêi tung kong pơlê Dak Lak”.

Ƀă troăng hơlâ “Rêh ối ro, rêh ối mo lĕm châ, rêh ối ai pơxúa”, mâu kâu lăk ƀô̆ hơnăm hiăng krâ tung kong pơlê hiăng mơjiâng pơkâ pơtâp ivá, tơkŭm pơtâp mâu ƀai ki hlâu tơ’lêi tơxâng ƀă ivá hơnăm hiăng krâ, pơtâp mâu ƀai ki tơná vâ hlối tơtro ƀă tơrêm ngế. Ing mê, tơdroăng mơhnhôk tơ’noăng ivá dêi mâu hơnăm hiăng krâ rế mơnhông tơƀrê, veăng mơdêk ivá mo lĕm rơtế ƀă kuăn pơlê.

Tiô jâ Triệu Thị Ngoan, Kăn hnê ngăn Khu hơnăm hiăng krâ kong pơlê Dak Lak, klêi tơ’mot, mơhé hâi tơniăn ‘na tơkŭm po la a mâu khu hdrối nah, mâu tơdroăng pơtâp ivá dêi mâu hơnăm hiăng krâ xuân pơtối rak vế đi đo.

“Mơhé nôkố Khu hơnăm hiăng krâ hâi châ mơjiâng a 102 to cheăm, bêng nếo la a hên khu a tíu mơjiâng hdrối nah mê mâu jâ pôa xuân pơtối rak vế ƀă tơkŭm po hên tơdroăng pêi pro ai pơxúa môi tiah trâm mâ mơhno túa lĕm tro, xah hơdruê xuăng, tơ’noăng ivá, pơtâp ivá, peăng ƀa long hyôh,... vâ tơ’mot mâu ngế hơnăm hiăng krâ veăng. Ing mê mâu hơnăm hiăng krâ châ hriâm pơtâp ivá mo sêi, rêh ối ro, mo lĕm châ, rêh ối rơniâp ro”.

Nôkố, kong pơlê Dak Lak ai vâ chê 290 rơpâu ngế hơnăm hiăng krâ. Tơdrêng ƀă mơnhông rơdêi pơtâp ivá ƀă mâu tơdroăng pêi pro pơxúa khât, rế ai hên ngế hơnăm hiăng krâ veăng pơtâp. Mâu plông xah hêi mê ôh tá xê to gum vâi mo lĕm châ, rêh ối lĕm ro mê ối tơbleăng tuăn ngôa rêh ối lĕm ro-mo  lĕm châ hlối ai pơxúa.