Êi troăng hveăn cho môi tuyê̆n nô̆i tiê̆t ki kŭn a kơpong pá pêng rơnŏng ‘na ngiâ, ai hnoăng mơjiâng mơ’no tah hoóc-môn pro tơ’mô tung pơla mơ’no tah hrik xo trếo, ki hngíu tôu dêi châ. Laga, drêng êi troăng hveăn pêi cheăng ôh tá tơƀrê, lươ̆ng hoóc-môn mơ’no lo ôh tá bê, châ chăn chiâng trâm tơdroăng ki hrá, châ khĕn cho pơreăng êi troăng hveăn. Riân ngăn ‘na êi troăng hveăn a Việt Nam ăm hlo kơxô̆ ngế tro êi krôk hên tâ tâk 5 – 8 xôh mâu vâi kơnốu ƀă tâk tiô hơnăm. Pơreăng êi troăng hveăn trâm hên dâng 3% pơ’leăng.

A Hngêi pơkeăng kân Buôn Ma Thuột, tung 9 khế dêi hơnăm 2025, kơxô̆ ngế ki tro pơreăng lăm troh khăm ƀă pơlât mâu túa pơreăng ki tơdjâk troh êi troăng hveăn lối 500 ngế, tung mê dâng 1/2  kơxô̆ ngế tro pơreăng êi troăng hveăn. Ki khât ăm hlo, hên ngế ki tro tâ tơbrêi, môi tiah rơlâi rơlo, kơbrĕn, khăng tung châ chăn, hên ngế hmâ nhôm mê cho tơdroăng ki hơkăng tuăn ngoâ lơ ôh tá chiâng koi, drêng lăm khăm nếo ‘nâi tơná tro pơreăng êi troăng hveăn, rôh kố tơdroăng pơlât chiâng pá tâ. Ƀok thái pơkeăng Phạm Thị Kim Quế, Ngế pơkuâ Khoa Nội, Hngêi pơkeăng kân Buôn Ma Thuột ăm ‘nâi:

“Pơreăng êi troăng hveăn cho pơreăng ki pro ‘mêi troh  troăng hveăn, pro hvĕn chiâng êi, châi, tơkéa vâ tối cho kơdroh ‘na ki mơ’no hoóc-môn tuyến giáp. Xiâm kối khoh chiâng ai pơreăng êi troăng hveăn cho troăng hveăn a pá pêng krôk, mê cho pơreăng ‘na êi troăng hveăn. Ki má môi cho pơreăng kố ai a krôk lơ a tuyê̆n yên. Pơreăng êi troăng hveăn a krôk mơni ngế ki tro mê gá tro êi a tíu ki po pom pá pêng krôk hmâ trâm, hneăng apoăng kô pro troăng hveăn pêi cheăng luâ ivá, châ khĕn cho rôh cường giáp klêi mê troăng hveăn kô tro kơdroh ivá cheăng pro pơreăng êi troăng hveăn krôk. Mâu ngế ki hiăng pơlât cường yăp môi tiah ôu pơkeăng lơ pâ lơ xă trĭ kô pro kơdroh hoóc-môn êi troăng hveăn pro chiâng pơreăng êi troăng hveăn ƀă hên ki ê. Pakĭng xiâm kối pro chiâng êi troăng hveăn nôkố gá iâ trâm mê cho xua iâ i-ốt tung châ. I-Ốt cho gum ăm châ chăn pro chiâng hoóc-môn hveăn krôk. Tung châ tâng ôh ti ai trếo i-ốt kô pro kơdroh ki têi dêi hoóc-môn êi troăng hveăn a krôk. Pơreăng kố hmâ trâm a mâu kong têa ki tá hâi kro mơdrŏng kân, la a tơnêi têa pin nôkố tơdroăng kố hiăng châ kơdroh hên sap ing Tơnêi têa mơhnhôk kâ po i-ốt”.

Tuyê̆n yăp cho tuyê̆n nô̆i tiê̆t ki kal tung châ chăn mê drêng hlo ai mâu tơdroăng ki chêng kŏng rơxá, tơbrêi rơlâi khĕn cho êi troăng hveăn a krôk kô tơdjâk kân troh tơdroăng ki pơtroh ki lĕm dêi châ chăn. Êi troăng hveăn krôk cho pơreăng mặn tĭnh, to ton ah vêh tro nếo, ôh tá kâi prêi hlối, drêng tro ôh ti ai kơbố ‘nâi, hên ngế bu tâ tơbrêi rơlâi, châ kân, piê iâ, lơ nhăng piu, kéa hŏn, tơlui xâk ƀă hên, ôh tá ‘nâi vâ tơmâng pơlât a hngêi pơkeăng. Drêng troh a hngêi pơkeăng, pơlât hiăng tro pơreăng hên khế, thăm nếo hên hơnăm, Tâng ôh tá châ pơlât tơdrêng, êi troăng hveăn a krôk gá kô pơhlêh chiâng ai hên mâu tơdroăng ki râ môi tiah ôh tá kâi hiâm, (cô-les-tê-rôl) cholesterol mơheăm to, ôh tá chiâng vâ tơpui ƀă kơbố, thăm nếo chiâng tơdjâk troh châi plâi nuih. Vâi kơdrâi dế mơ-êa, pôu hngăm kuăn ngá, pơreăng kố ối pro tâk tơdroăng ki tơ’nhiê kuăn ngá lơ tơdjâk troh ki hlê plĕng dêi tuăn ngoâ dêi ngế kuăn ngá. Nâ Nguyễn Thị Mai, 48 hơnăm, a cheăm Ea Nuêč, kong pơlê Dak Lak cho môi tung hên ngế tro pơreăng êi troăng hveăn a krôk hiăng châ pơlât lĕm a khoa nô̆i, cho kơbong ki pơlât tơngê-êi krôk dêi Hngêi pơkeăng kân Buôn Ma Thuột. Nâ Mai tối:

“Apoăng á tâ rơlâi, xâu hngíu, xâk tơlui hên ó khât ôh pá chiâng koi môi tiah ôh ti ai vitamin tung châ. To ton nếo lăm khăm a hngêi pơkeăng, ƀok thái pơkeăng tối tro êi troăng hveăn a krôk. Nôkố á ôu pơkeăng, khăm tiô khế ƀok thái pơkeăng pơchân ƀă kâ po i-ốt rêm hâi. Nôkố ivá á hiăng chía tâ hên”.

Xuân ƀă tơdroăng ki ăm hlo môi tiah mê, la jâ Phạm Thị Lợi (57 hơnăm, a bêng Buôn Hồ, kong pơlê Dak Lak) hrá ‘nâi tơná tro pơreăng kố.

“Apoăng lăm khăm plâi nuih, khăm kơtêi pơrá lĕm. Kơ’nâi mê, ƀok thái pơkeăng cheăng kơvâ nô̆i tiê̆t nếo tối á tro êi troăng hveăn a krôk. Nôkố á ôu pơkeăng rêm hâi ƀă lăm khăm tiô rêm khế ƀok thái pơkeăng thế”.

Tiô mâu ƀok thái pơkeăng, ki hên mâu ngế ki tro êi troăng hveăn a krôk pơrá ai tơdroăng ki tâ tơdjuôm cho ôh tá vâ hmâng ƀă mâu tơdroăng ki ăm ‘nâi dêi pơreăng, mê chiâng tơdjâk troh hrá pơlât ƀă hrê hên liăn ngân. Ki hên mâu pơreăng êi troăng hveăn a krôk pơrá chiâng vâ pơlât tơƀrê tâng rĕng ‘nâi ƀă pơlât tiô tơdroăng pơkâ thế dêi ƀok thái pơkeăng. Ki kal má môi cho ngế ki tro pơreăng pôi tá chiâng hmôu pơ lăm rôe xêh pá kong vâ ôu pơkeăng, pơhlêh pơkeăng ôu tiô tơdroăng hnê tối dêi chal krâ drêng tá hâi châ khăm pơlât nhên a hngêi pơkeăng. Pakĭng mê, klêi kơ’nâi pơlât, ngế ki mê kal châ séa ngăn rêm khế nồng đô̆ hoóc-môn ƀă rak vế troăng  hveăn krôk vêh pêi cheăng tơniăn nếo.

Êi troăng hveăn a krôk maluâ cho môi kơ koan ki kŭn la ki tơdjâk trâu rơdâ troh tâi tâng châ chăn. Tơdroăng ki hbrâ rơnáu tăng ‘nâi, hbrâ mơdât ƀă séa ngăn pơreăng êi troăng hveăn a krôk cho túa ki tro má môi vâ rak vế ivá mo lĕm, mơdêk tơdroăng ki rơkê plĕng tung rêh ối rêm hâi. Pôi tá lôi mâu tơdroăng ki ăm ‘nâi ôh tá lĕm, maluâ bu iâ, bú kŭn. Ivá mo lĕm ăm troăng hveăn krôk cho “troăng prôk mêa” ăm tơdroăng rak vế ivá - châ chăn kuăn mơngế.

*Hnê tối ƀok thái pơkeăng chuyên khoa ‘na pơlât êi hvĕn krôk

Tơkéa vâ tối troăng hvĕn krôk cho môi triăng ki kŭn a kơpong rơpŏng la cho xiâm ki kal tung tơdroăng pro ăm lĕm mâu troăng krôk  tung châ. Drêng troăng krôk pêi cheăng hrik, rơnôa, ‘no hyôh ôh tá dâi, châ kô ôh pá hro - môi tơdroăng ki pro ‘mêi châ tung klêa kliâm kô pro chiâng poh rơlâi rơlo, to kâng, tơlui xâk, thăm nếo tơdjâk ‘mêi troh plâi nuih ƀă troăng ki chôu pâ tung ngôa. Vâ kum kuăn pơlê tăng ‘nâi hlê nhên tâ ‘na pơreăng châi troăng hveăn krôk, ing mê, hnrâ mơdât, rak vế ƀă mơdêk ăm ivá mo dâi, ngế chêh hlá tơbeăng ‘na kơvâ ki mê ai kơ êng Ƀok thái pơkeăng Phạm Thị Kim Quế, Ngế pơkuâ Khoa Nội, Hngêi pơkeăng Kân Buôn Ma Thuột , kong pơlê Dak Lak. Pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ kô tơmâng.

-Pâ ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi troăng hvĕn krôk ai tơdroăng pêi pro xiâm ki tiah lâi ƀă châ kuăn mơngế? Mâu tơdroăng châi apoăng, xiâm ki châi pro ăm rĕng ‘nâi drêng hiăng tro châi troăng hveăn krôk?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Thị Kim Quế: Troăng hveăn krôk cho cho môi troăng tung krôk a kơpong rơnŏng ‘na ngiâ, a pá xôp drăng kơxêng kơbâng. Tơdroăng cheăng dêi troăng hvĕn krôk cho mơ’no ăm lo mâu hoóc-môn, a hdrêng nếo klêi kot mâ ƀă a kuăn ngá tung klêa kô kum ăm mơjiâng chiâng ngôa, a tâi tâng mâu ngế sap ối kŭnm troh hiăng kân xuân mơ’no lo ki vâ pơ’lêh protein, carbonhydrate ƀă trếo piê.

Xiâm dêi tơdroăng châi troăng hvĕn krik pin ôh tá ‘nâi nhên, ôh tá ăm pin tâ ki klâi tung krôk, gá chiâng chiâng châi xêh mê drêng ngế ki châi hveăng krôk cho tá ‘nâi dêi tơná hiăng tro ôh tá teăm rĕng pơlât. Mâu tơdroăng ki ăm pin hmâ trâm mê: ai têa toăng, êi kơdôu mâ, êi a mâ, rơtâ tá mâ lơ ngế ki mê xâu hngíu, kô ‘mêi tuăn ngôa chiâng tơ ê, ôh tá vế, hmâ to hiât. Drêng lăm khăm, kô tâ plâi nuih kơchâu chôa ‘nâ ngế ki mê chiâng piê, hngăm vâ tối châ hngăm xua tung châ rế pơ’lêh. Drêng xét nghiệm mâu hoóc-môn troăng hvĕn krôk kô hlo hoóc-môn pro ăm troăng hveăn krôk tâk. Mâu hoóc-môn  T3 (triiodothyronine) ƀă T4 (thyroxine) chu kơdroh. (T3, T4 cho 2 hoóc-môn xua ing troăng hveăn krôk mơjiâng vâ mơ’no ăm lĕm tung pơla pơ’lêh trếo lĕm tung châ).

-Mâu ngế ki lâi kô tơ’lêi tro châi troăng hveăn krôk ƀă troăng hơlâ pơlât châi troăng hveăn krôk nôkố môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Thị Kim Quế: Tơdroăng ki ăm hlo dêi tơdrăng châi troăng hveăn krôk, ga kơtôa, ôh tá ăm pin ‘nâi, ôh tá nhên mê mâu ngế ki tơ’lêi tro mê cho: mâu ngế  tung rơpŏng hngêi ai ngế tro pơreăng êi troăng hveăn krôk,  ngế hiăng tro êi troăng hveăn krôk ‘na hía hiăng pơlât ‘na tơdroăng châi êi troăng hveăn krôk ƀă tơdroăng pâ lơ ôu pơkeăng pơlât, mâu ngế ki xạ trị a kơpong rơnŏng, kơpong rơtá nuih cho mâu ngế thế lăm khăm, séa ngăn vâ pơlât teăm tơdrêng.

Troăng hơlâ pơlât êi troăng hveăn krôk mê cho xúa hoóc-môn pơ’lêh, tơkéa vâ tối pơkeăng pơ’lêh ăm hoóc-môn thyroxine ki troăng hveăn krôk mơ’no lo. Pơkeăng mê kố thế ôu pơlât plâ rơxông, ing tơdroăng séa ngăn ƀă hnê dêi mâu ngế ngăn pơkeăng, ƀok thái pơkeăng. Ƀă tơdroăng châi troăng hveăn krôh rôh apoăng, ngế ki mê hâi châ pơlât ‘mâi hơ’lêh troh rôh ki kân kô ngăn tiô kơ tơdroăng dêi ngế ki tro êi mê ƀok thái kô chêh pơkeăng ôu pơlât ƀă hnê séa ngăn tung pơla iâ hâi khế. Klêi mê, drêng hiăng êi kân, troăng hveăn krôk hiăng pêi cheăng tơnêi kô chêh inâi pơkeăng ăm ôu pơlât ton hâi ƀă ôu pơkeăng tro tiô hnê mơhno dêi ƀok thái pơkeăng.

-Ô ƀok thái pơkeăng, mơngế ki êi troăng hveăn krôk thế kâ ôu - ƀă rak dêi ivá ti lâi? Ƀă pin thế pro ti lâi vâ hbrâ mơdât pơreăng êi troăng hveăn mê?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Thị Kim Quế: Ngế ki êi thế kâ tơ’nôm iod kum mơdât lơ pro êi troăng hveăn krôk xua ing ôh tá bê tŭm iod. Tơdroăng kâ ôu kal kâ tơ’nôm mâu kế kâ ai hên iod mê môi tiah: kơtâ í, têa tôu ro, hơ’nêh í, mâu ká xi xŏng, nhâ krái têa kơxĭ... ƀă mơngế ki êi troăng hveăn krôk thế ôu tro pơkeăng ƀă ôu tro tiô ƀok thái pơkeăng hiăng hnê.

Tơdroăng châi troăng hveăn krôk hmâ trâm a mâu hiăng kân, ing 65 hơnăm tơngi klêng, Tiô riân ngăn dâng 10% ngế kơdrâi ƀă 6% ngế kơnốu tro êi troăng hveăn krôk. Tiah mê, thế lăm khăm ngăn ivá tiô rơnó. Pakĭng mê, mâu ngế ki tơ’lêi tro pơtih êi troăng hveăn krôk lơ hiăng pơlât êi troăng hveăn krôk môi tiah hiăng pâ pơlât lơ pơlât xạ trị a kơpong rơnŏng, a nuih mê thế lăm khăm tiô rơnó. Tâng châ ‘nâi pơreăng êi troăng hveăn krôk kô pơlât tro ƀă ôu tŭm pơkeăng tiô ƀok thái pơkeăng heăng hnê.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!

Pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ nếo klêi tâng tơdroăng “Ivá ăm rêm ngế” xua Rơ’jiu Việt Nam - Kơ koan teăng mâ kơpong Tây Nguyên tơrŭm ƀă Tíu xiâm séa ngăn mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak rah chêh. Ngin kô trâm pó vâi krâ nhŏng o  ƀă pú hmâ  tung rôh kơ’nâi ah nếo.