Tiô Khu ngăn pơkeăng pơlât lâp plâi tơnêi, hơnăm sap ing 45-59 hơnăm châ ngăn cho ngế ki tá hâi krâ to lâi; sap ing 60 – 74 hơnăm cho ngế ki hơnăm hiăng krâ; sap ing 75 – 90 hơnăm cho ngế ki krâ khât; ƀă lối 90 hơnăm châ ngăn cho ngế krâ păng ‘nâng, rêh ton. Tơdroăng ki hdró khu hơnăm kố ga ai pơxúa kal khât tung mơjiâng túa pơkâ rak ngăn ivá ăm i tơtro, xua tơdroăng kal vâ ai trếo lĕm, pơtâp ivá, hiâm mơno tơniăn ro ƀă châ khăm pơlât dêi rêm khu hơnăm gá pơrá phá dêi pó.

Mâu ngế hơnăm hiăng krâ hmâ trâm hên mâu tơdroăng châi tamo ki ôh tá chiâng pơlât prêi, môi tiah kơtêi kơtâu têi (tơkéa vâ tối: mơheăm ôh tá kâi kơtâu lĕm troh a ngôa ƀă plâi nuih), nŭm nheăm, châi plâi nuih, kơxêng rơ-ĕng, êi kóu krâng chêng, kukíu  kŏng, tuăn ngoâ ôh tá pâ vế ƀă hên tơdroăng ki ê. Tơdroăng ki kal xiâm cho athế châ khăm ngăn ivá rêm khế vâ rĕng ‘nâi tro pơreăng, rĕng teăm pơlât tơdrêng, krâu khât, tro tơdroăng tiô ƀok thái pơkeăng thế, ví tơdroăng tamo châi thăm rế chiâng râ. Pôa Cao Xuân Hòa (75 hơnăm, ối a bêng Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak) tro nŭm nheăn sap ing hơnăm 2010 nah la pơlât tá hâi hlo chía. Troh hơnăm 2020, pôa tro khăng kơbrĕn chêng kŏng, tung châ chăn, troăng mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ, kơbrêĕn peăng ‘na hơ-ếo. Klêi kơ’nâi hên hơnăm rêh ối ƀă tơdroăng ki châi tamo, mê nếo hlê tiah kố, ôh ti ai ki klâi kơnâ luâ tâ ivá ki mo dâi lĕm. Pôa Cao Xuân Hòa tối:

“Hiâm mơno pói rơhêng vâ dêi mâu ngế hơnăm hiăng krâ môi tiah ngin kố cho ai ivá mo lĕm vâ prôk lăm, pơtâp ivá. Tơdroăng ki nŭm nheăn á pơlât tá hâi hlo chía mê achê kố ‘nâi tơná tro tamo, mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngôa, vêng vế, pôu prĭng ko. Vâ rak tơniăn ăm ivá mo, ki hdrối tâ á hmâ lăm a hngêi pơkeăng, kơnôm mâu ƀok thái pơkeăng khăm ngăn, pơlât ăm tơniăn ƀă ôu pêt pơkeăng tro tiô tơdroăng ki ƀok thái pơkeăng hiăng hnê vâ tơdroăng tamo châi pôi tá râ tơ’nôm”.

Drêng hơnăm rế hía rế hên, mơheăm ki kơtâu tung châ chăn gá xuân rế ‘ro tâ, ngế ki hơnăm hiăng krâ tơ’lêi tro mâu tơdroăng châi tamo tâ, thăm nếo tro hên mâu tơdroăng châi tung châ. Tâng ôh tá châ rak ngăn krâu, vâi kô chiâng ai ivá u pa dâi, kơdroh ki lĕm ro tung rêh ối ƀă tơ’lêi trâm mâu châi tamo râ ki rơ-iêo. Pakĭng mê, drêng châ păn roăng krâu khât, khăm pơlât châ chăn, hơlêm mơhnhôk ‘na hiâm mơno, mơngế hơnăm hiăng krâ ôh ti xê to châ rêh ton mê ối ro, ivá mo lĕm, châ rak hiâm mơno ki phiu, ôh tá tơchĕng tơmiât tôu tuăn ƀă tâ dêi tơná xuân ối ai ki kơnía ƀă rơpŏng hngêi pơlê pơla. Pôa Phạm Tiến Lập (a bêng Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak), ăm ‘nâi:

“Drêng hiăng châ 70 hơnăm, á hlo dêi ivá hiăng chu kơdroh khât, ôh ta  mo, ivá chiâng ‘ro, mâu tơdroăng châi tamo ki tơná tơchĕng ôh tá la lâi tro mê kơdrâ chiâng tro. Dế hdrối nah, lăm khăm mê á nếo ‘nâi dêi châ tro nŭm nheăn ƀă gout, maluâ hdrối mê á ôh ti tâ châi ki klâi. Á tơchĕng kuăn mơngế pin gá trối, môi tiah kơmăi, klêi kơ’nâi khế hơnăm xúa kô troh hneăng ki gá tơ’nhiê, tiô tơdroăng ki ai khât. Xua mê, nôkố á đi đo tơtrŏng lăm khăm rêm khế, châ ƀok thái pơkeăng tiâ mơnhên ‘na ôu pơkeăng tro tiô pơkâ dêi ƀok thái pơkeăng. Krê rak ngăn ivá tơná, sap ing hdrối nah troh nôkố hâi ki lâi á xuân pơtâp ivá ƀă túa ki prôk chêng choâ ‘lâng”.

Tơdroăng ki rak ngăn ivá ăm ngế ki hiăng krâ ôh ti xê to hnoăng cheăng túa lĕm tro, mơhno hiâm mơno hlê rơkê dêi kuăn cháu, mê ối cho môi tơdroăng ki kal tung la ngiâ vâ mơnhông tơniăn dêi pơlê pơla. Pơ’leăng mâ mơngế dế rế hía rế rĕng krâ ƀă tơdroăng ki kal châ rak ngăn ivá ăm ngế ki hiăng krâ rế hía rế hngăm. Rak ngăn ivá ăm ngế hơnăm hiăng krâ pâ thế tiô túa ki châ achê tâi tâng: ing tơdroăng séa ngăn ivá rêm khế, mơjiâng túa ôu kâ tơtro, rak vế ivá châ chăn châ prôk lăm tơtro, troh tơdroăng tŏng gum hiâm mơno, tơtro tơ’lêi hlâu vâ vâi veăng mâu tung mâu tơdroăng cheăng pơlê pơla ƀă rêh ối tung môi tíu ki tơniăn tro. Ƀok thái pơkeăng Chuyên khoa I - Phạm Ngọc Liễu – Ngế pơkuâ, Ƀơrô Pơkâ tơdroăng cheăng, Kong ngê̆ thong tin – Hngêi pơkeăng Y học Cổ truyền kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Ƀă vâi krâ ki hiăng hên hơnăm, rak ngăn ivá cho hnoăng cheăng tơdjuôm dêi pơlê pơla ƀă rơpŏng hngêi. Mâu ngế ki hiăng krâ ki hên trâm mâu tơdroăng châi tamo môi tiah nŭm nheăn, kơtêi kơtâu têi, rơ-ĕng kơxêng, khăng kơbrĕn troăng mơheăm ngoâ, tuăn ngoâ ôh tá pâ vế, mê pin athế tơmâng troh rak ngăn ngế hơnăm hiăng krâ xua hơnăm hiăng krâ gá kal khât tung pơlê pơla, ngế hơnăm hiăng krâ ai hên ki rơkê plĕng xuân môi tiah tâi tâng mâu tơdroăng ki kơnía git, ƀă ngế ki djâ troăng ahdrối ăm mâu rơxông kơ’nâi tiô ƀối”.

Drêng mâu hơnăm hiăng krâ châ rak ngăn krâu, ôh ti xê vâi ai ivá mo sêi mê ối rak ‘măn hiâm mơno kơnía ăm kuăn cháu, cho ngế ki hnê tối ‘na ki rơkê plĕng tung rêh ối, ƀă ki kơnía ‘na khôi hmâ, veăng gum rak vế tơrŭm pơla mâu rơxông tung rơpŏng hngêi ƀă pơlê pơla.

-Thế tơtrŏng drêng rak ngăn ivá mâu hơnăm hiăng krâ

Mâu hơnăm hiăng krâ kô tơ’lêi trâm hên tơdroăng’na ivá tung pơla mâu kéa kơxêng tung châ rế krâ. Mâu tơdroăng ki pơ’lêh ‘na plâi nuih, tung troăng klêa, kóu kơxêng, ‘na tơdroăng koi ôh tá păng hlâk, tuăn ngôa rĕng piu hiât ƀă hên hĕng mâu tơdroăng ki ê... Tâng ôh tá châ tơmâng khât ‘na rak ngăn ivá tro tơdroăng, kô tơdjâk ó troh tơdroăng rêh ối ƀă châi ‘na hiâm tuăn ăm mâu hơnăm hiăng krâ. Tiah mê pro ti lâi vâ rak ngăn ivá mâu hơnăm hiăng krâ tro tiô khoa hok ƀă hlối dâi khât? Tung tơdroăng tơpui hâi kố, Ƀok thái pơkeăng Chuyên khoa I Phạm Ngọc Liễu – Ngế pơkuâ Ƀơrô Pơkâ tâi tâng mâu tơdroăng, Kong ngê̆ Thong tin- Hngêi pơkeăng Y học Cổ truyền kong pơlê Dak Lak kô hnê tối ‘na tơdroăng ôu kâ trếo kơhiâm, pơtâp ivá, ƀă hnê pơchân ‘na tơdroăng kal rak ivá mo lĕm ăm mâu hơnăm hiăng krâ. 

-Ƀok thái pơkeăng tối ăm ngin ‘nâi nhên drêng rak ngăn ivá mâu hơnăm hiăng krâ, thế tơtrŏng mâu tơdroăng ki klâi ?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu: Mâu hơnăm hiăng krâ hmâ ai mâu tơdroăng châi ki ôh tá ăm pin rĕng châ ‘nâi, mâu tơdroăng châi ki ăm hlo cho châi tung châ chăn, châi mâu kóu kơxêng, mâu tơdroăng châi ki pin ôh tá tâ ki tung tá, pá vâ châ ‘nâi. Xua mê, mâu tơdroăng châi kơtêi kơtâu têi, mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a plâi nuih, nŭm nheăn, kơxêng rế ôh tá krá, tuăn ngôa rếng piu, mơheăm ôh tá kơtâu tâk a ngôa, pơchêh troăng kơxái mơheăm ƀă hên ki ê... mâu hơnăm hiăng krâ thế châ lăm khăm đi đo tiô rơnó ƀă thế ôu pêt pơkeăng tro tiô ƀok thái pơkeăng hnê, xuân môi tiah kâ ôu tro tơdroăng. Malối, mâu hơnăm hiăng krâ ôu lối hên pơkeăng thế rah ôu pơkeăng ki tro, ví pôi tá ôu pơkeăng ki ôh tá tro ƀă kô pro chiâng ai tơdroăng châi ki ê. Pakĭng mê, pôi ta ôu mâu pơkeăng ôh tá ‘nâi xiâm kối mơjiâng pro ulâi.

-Tiah mê mâu hơnăm hiăng krâ thế kâ ôu môi tiah lâi tro tơdroăng, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu: ‘Na tơdroăng kâ ôu trếo kơhiâm ƀă mâu hơnăm hiăng krâ cho kal khât. Mâu hơnăm hiăng krâ ai tơdroăng châi thế kâ ôu tro tơdroăng ki ƀok thai pơkeăng hnê, kơhnâ pơtâp ivá, ai tuăn ngôa tơniăn ôh tá tơchĕng, tơmiât hên. Kâ thế pơhlêh hên túa ‘na kế kâ, pôi tá kâ rơmâ, malối mâu pơtok klêa kliâm chu, ro, kơpôu. Má 2, mâu hơnăm hiăng krâ thế kâ mâu kloăng plâi, pôm, alâi, xúa mâu vitamin tung pôm, plâi. malối cho vitamin tung kơchâi, plâi mơngiơk drêh, xúa vitamin C ƀă vitamin E vâ pro ăm mâu plâi muih, klêa, kliâm, gơgóu pêi cheăng tơniăn, mơjiâng ai mơheăm ki lĕm. Pôi tá kâ xăng po, kơdroh ôu mâu têa ki xăng, al-kôl, trối drôu, ƀiê̆r, pôi tá ôu hât. Pakĭng mê, mâu hơnăm hiăng krâ thế ôu tơ’nôm mâu têa tôu ro ki iâ rơmâ, ki hên thế ôu têa ki ai calci vâ tơ’nôm ăm kơxêng krá kak.

-Ƀă tơdroăng pơtâp ivá a mâu hơnăm hiăng krâ, ƀok thái pơkeăng hôm ai hnê pơchân trối lâi ?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu: Mâu hơnăm hiăng krâ thế kơhnâ pơtâp ivá tơtro ƀă kơxêng châ chăn tơná. Pơtâp 30phut rêm hâi, lơ 150 phut tung môi măng tĭng ngăn a hên troăng hơlâ pơtâp ăm tơtro ƀă túa châi, tơtro  lĕm tung châ. Pôi tá pơtâp ivá lối mơdêi chiâng tơdjâk troh mâu tơdroăng châi. Ki kal má môi cho a rơnó hngíu, kong khía hngíu mê mâu jâ krâ, pôa krâ thế tơtrŏng drêng riu koi ối ‘nân a xoăng ‘nôi pơtâp iâ dêi châ klêi mê xông tâng môi tíu pơtâp tơdro dêi châ chăn choâ, i iâ, klêi mê xâp ếo tơtô hdrối vâ lo pá gong, pôi tá rĕng riu kơxo má, thế rak ăm châ tơtô hdrối vâ pơtâp. Hdrối vâ lo pa gong thế pơtâp ivá iâ ‘nôi.

-Ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi mâu hơnăm hiăng krâ thế tơmâng hbrâ mơdât mâu tơdroăng châi tiô tơnó ti lâi?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu: Mâu hơnăm hiăng krâ hmâ tơ’lêi tro hên mâu tơdroăng châi. Xua mê, mâu hơnăm hiăng krâ thế đi đo tơmâng khât dêi ivá tơná: ing tơdroăng kâ ôu troh pơtâp ivá ƀă thế rak tơniăn, châ koi hlâk lĕm. Malối, mâu hơnăm hiăng krâ thế lăm khăm ngăn ivá tiô rơnó ƀă thế pêi pro tro mâu tơdroăng, thế pơlât tro tiô ƀok thái pơkeăng hnê tối, ing ôu pơkeăng troh kâ ôu. Tơtrŏng, mâu hơnăm hiăng krâ pôi tá hmôu pơ rôe xêh pơkeăng vâ ôu, vâ pêt, mê pơkla thế khăm pơlât tro tiô ƀok thái pơkeăng hnê tối. 

-Mơnê ƀok thái pơkeăng!