Ối tung hngêi tiô khôi tơlá vâi krâ nah dêi mơngế M’nông pro [ă loăng ki kơnâ châ hr^ng rơtuh liăn, pôa Y Jăm Hlong, ối khe\n cho Pâ Nguôi, krâ pơlê Khanh, cheăm }ư\ Pui, tơring Krông Bông hâk nâ sôk suâ tối:

Tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê a kơpong lăm pro kăch măng nah nôkố rế hía rế hơ’lêh chiâng kro mơdro\ng. Troăng kơxu hiăng châ pro troh a pơlê ki ối kơpong hơngế hơngo achê chêang ngo }ư\ Yang Sing, klêi mê, pơlê hiăng châ xúa on tơhrik bâ eăng, ai hngêi trung ăm vâi hdrêng, hngêi pơkeăng ki khăm pơlât.

Vâi krâ-nho\ng o hiăng ‘nâi pêt báu klâng, pêt kơphế, păn ro [ă hía hế…châ xo liăn chía hên. Pôa Y Jăm Hlong, krâ pơlê tối tiah kố:

‘’Kuăn pơlê akố hiăng bê kâ, xuân kơnôm châ Đảng, tơnêi têa to\ng kum, pơlê xuân hiăng ‘nâi to\ng kum dêi pó, mơhnhôk vâi krâ-nho\ng pêi cheăng kâ, mê cho pro kơdrum, pêi chiâk, pêi klâng, mê nốkố hên rơpo\ng hiăng ai liăn ngân vâ me\n mơjiâng hngêi trăng kân krá, rơdâ le\m’’.

Tối ‘na tơdroăng ki hiăng hơ’lêh a pơlê cheăm kố, tíu ki ai troh 90% pơ’leăng mâ mơngế cho hdroâng kuăn ngo, pôa Nguyễn Văn Tâm, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm }ư\ Pui, tơring Krông Bông, tối ăm ‘nâi:

‘’Tơdroăng ki hơ’lêh dêi mâu kuăn pơlê ki hên má môi cho ‘na túa mơdâ pêt tơmeăm, vâi krâ-nho\ng o hiăng ‘nâi xúa khoa hok kih thuât, tăng rah mâu hdrê nếo vâ mơdâ pêt, môi tiah hdrê alâi khêi ki ai châ; nôkố lo lăm a chiâk klâng hiăng ‘nâi xúa mâu kơmăi kơmok, ing tơdroăng po pông tơnêi tá troh a tơdroăng mơdâ pêt, bu ai to a mâu kơpong ki ai inúa, ngo athế ‘no ivá pêi [ă tơná, môi tiah klâng, deăng alâi khêi hiăng ai kơmăi, rơxế pêi.

Klêi mê, troh a tơdroăng pêt tơmeăm hên rơnó, môi hơnăm vâi krâ-nho\ng o pêi vâ iâ péa rơnó, tâng vâ tối, rơnó ki lâi pơrá ai pêt hdrê tơmeăm: pôm loăng, alâi khêi, prá, klêi mê troh a kơphế [ă hía hế. Ki má péa nếo, kuăn pơlê khoh kâi pêi cheăng kâ châ tơtêk tiah nôkố kơnôm ai tơdroăng to\ng kum dêi tơnêi têa, kâng pro rơchôa, cho hno têa, mơjiâng pro troăng prôk, mê cho mâu tơmeăm ki kal vâ mơnhông mơdêk tơdroăng rêh kâ ối dêi kuăn pơlê’’.

Mơgêi ngăn ‘na troăng hơlâ ki ‘no liăn kum ăm kơpong hdroâng kuăn ngo, kơpong ki kơtiê xơpá pơla sap hơnăm 2011-2015, pôa Y Ring Adrơng, Kăn hnê mơhno hdroâng kuăn ngo kong pơlê Daklak tối ăm ‘nâi, troăng hơlâ dêi tơnêi têa hiăng ai pơxúa kân khât troh tơdroăng ki hơ’lêh nếo dêi tơdroăng rêh, cheăng kâ pơlê pơla. Tung plâ 5 hơnăm hiăng luâ, kong pơlê Daklak hiăng ‘no lối 600 rơtal liăn vâ mơjiâng hngêi trăng, troăng klông ki kal, kum ăm tơdroăng pêi chiâk deăng dêi 44 to cheăm [ă 128 to thôn pơlê ki kơtiê xơpá.

 Kong pơlê xuân hiăng mơjiâng lối hr^ng tíu ‘măn rak têa ôu hum ăm kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo, po rơdâ tơnêi pêi chiâk deăng ăm lối 1 rơpâu rơpo\ng, mơjiâng pro hngêi trăng ăm vâ chê 400 rơpo\ng, tơmâng ngăn khât tơdroăng hnê mơjiâng [ă xúa mơngế kăn [o# cho hdroâng kuăn ngo, [ă kum ăm kuăn pơlê châ mung liăn 30 rơtal liăn vâ pêi chiâk deăng, tăng cheăng pêi ăm kuăn pơlê.

Kơnôm ai tơdroăng ‘no liăn to\ng kum dêi tơnêi têa, troh nôkố tâi tâng mâu cheăm a Daklak hiăng ai troăng kân rơxế ô tô troh a tơdế cheăm, ai hngêi pơkeăng ki ai [ok thái pơkeăng, 90% cheăm [ă 70% kơxo# rơpo\ng ki châ xúa on tơhrik, rơchôa, hno têa vâ tôh ăm 76% klâng chiâk ki kal ai têa tôh, mâu rơpo\ng ki kơtiê hiăng chu kơdroh ing 20% ối pá 10%.

Ma luâ ki châ tơ-[rê mê hiăng châ hơ’lêh hên ngiâ méa dêi thôn pơlê a Daklak, la tơdroăng mơnhông mơdêk pêi cheăng kâ dêi kơpong hdroâng kuăn ngo ối hrá [ă tá hâi châ tơniăn; kơxo# rơpo\ng kơtiê tung pơlê pơla dêi hdroâng kuăn ngo ối hên, châ péa hdroh tâng vâ pơchông ngăn tơchuâm tung kong pơlê; tơdroăng châ hriâm chư, khăm pơlât, tơdroăng ki vâ hnê mơjiâng mâu ngế ki rơkê tá hâi teăm tơxâng [ă tơdroăng cheăng kâ, rêh ối.

 ‘Na mâu troăng hơlâ vâ khoh châ pêi pro le\m tro mâu hnoăng cheăng, troăng hơlâ kum a kơpong hdroâng kuăn ngo tung la ngiâ kố ah, pôa Y Ring Adrơng, Kăn pơkuâ ngăn ‘na mơhno hdroâng kuăn ngo dêi kong pơlê Daklak mơnhên tối:

‘’Vâ tơdroăng cheăng châ pêi pro tơ-[rê tung la ngiâ ah, mê ngin xuân hiăng pâ thế tơnêi têa kal athế ‘no liăn tơ’mô lơ hên luâ tâ tâng vâ pơchông ngăn [ă mâu roh hdrối nah.

Ki má péa nếo, Daklak cho kong pơlê ki pêi chiâk deăng, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê ối tơdjâk hên kơnôm ing pêi chiâk deăng, kơnôm tơngah to krong prâi [ă yă tê kế tơmeăm, xua mê, tơdroăng ki tăng rah hdrê pêt [ă mơnăn păn cho tơdroăng ki kal.

Pá môi tơdroăng ki ê nếo, kơxo# liăn ki ăm kuăn pơlê mung xuân kal athế chôa kơdroh tơdroăng ki to\ng kum tê kơtê, kal athế ăm kuăn pơlê mung la thế mơdrếo che\n, vâ vâi ‘nâi kơd^ng tâ ‘na kơxo# liăn tung hrê rôe tơmeăm, kum ăm kuăn pơlê châ pơkuâ xiâm dêi tơdroăng ki vâ kơdroh kơtiê’’.

Kơdroh kơtiê krá tơniăn ton [ă tơdroăng ki hơ’lêh dêi thôn pơlê tá hâi teăm tơxâng [ă tơdroăng ki mơnhông mơdêk tơchuâm, mê cho tơdroăng ki ôh tá xê to a Daklak.

Tâng vâ ngăn rơdâ troh tíu ê tung lâp tơnêi têa, kô hlo ki kơtăn hơngế tung tơdroăng ki mơnhông mơdêk pơla kơpho# [ă thôn pơlê. Kơxo# rơpo\ng kơtiê a mâu tơring kơtiê ối tâk hên châ 5 xôh tâng vâ ngăn [ă tơdroăng ki tơchuâm.

A hên tíu, kơxo# rơpo\ng kơtiê xuân u ối lối tơdế; troăng hơlâ kơdroh kơtiê hên la xuân tro piu lôi hnoăng to\ng kum ăm mâu rơpo\ng kơtiê păng ‘nâng; kơdroh kơtiê hiăng châ pêi pro re\ng la tá hâi teăm krá tơniăn. Tiô tơdroăng riân ngăn dêi Khu xiâm pơkuâ ngăn ‘na cheăng pêi, mô đo#i tro rong [ă rêh ối pơlê pơla tối, tung 3 rơpo\ng châ hluăn kơtiê ah ai nếo 1 rơpo\ng vêh kơtiê.

Tơdroăng kum pro kơdroh kơtiê tá hâi teăm krá tơniăn cho hnoăng cheăng dêi rêm khu râ, kơvâ cheăng kal athế hriăn ple\ng vâ pêi pro tơtro tâ nếo. Pôa Nguyễn Trọng Đàm, Kăn xiâm pho\ ngăn ‘na cheăng pêi, mô đo#i tro rong [ă rêh ối pơlê pơla tối ăm ‘nâi:

‘’Troăng hơlâ ki to\ng kum dêi pin ga hiăng chía tơniăn, tu\m têk, laga tơdroăng pêi pro mê tá hâi teăm tơtro. Tơdroăng ki tô tuăn tâ mê nếo xuân cho xua troăng hơlâ, mê nôkố ối ai troăng hơlâ ki ối kum hên lối râ ăm kuăn pơlê, ing mê, khu pơlê cheăm xuân ối rơhêng vâ châ ối tung pơlê cheăm kơtiê xơpá, mê athế pro ti lâi vâ rêm ngế kal athế kơdôu mơ-eăm xêh tung mơnhông tơtêk’’.

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng