Cheăm Ia Blư\, tơring Chư Pưh, kong pơlê Gia Lai hiăng ai troh hr^ng ngế ki kro mơdro\ng kơnôm ing pêt tiu, ai rơnó ki châ tiu hên, thăm nếo tê châ yă kơnâ tung hên hơnăm pơtối. La ga, sap ing apoăng hơnăm 2016 troh nôkố, lối 400 tung 800 ha tiu a kố hiăng tro oâ hdrong, pơreăng tâ tú, ôh tá hâi châ ‘mâi pêt mơjiâng xua tro tâ oâ hdrong lối hên, thăm nếo tro khăng răng hlâ, pro lối 1 rơpâu rơpo\ng kuăn pơlê chiâng che\n lối 200 rơtal liăn a mâu hngêi rak liăn.

Ôh tá pêi lo liăn ngân, hên rơpo\ng athế tê dêi kế tơmeăm, tê dêi trăng tiu, thăm nếo athế tê dêi tơnêi, tê dêi hngêi trăng vâ mơdrếo che\n. Bu riân to a hơnăm 2017, a cheăm Ia Blư\ ai lối 1 rơpâu ngế kuăn pơlê lo ing pơlê cheăm tơná lăm pêi cheăng vâi a tíu ki hơngế, ai hên mâu hok tro râ má pái athế pơtê hriâm lăm tăng pêi cheăng vâi vâ kum ăm rơpo\ng hngêi. A kố, ai lối chât toăng hngêi hiăng tro mâu hngêi rak liăn chêh tối kế tơmeăm ki vâ kok lơ klêp hlá mơ-éa a bo hngêi xua ôh tá châ trâm, tơpui tơno [ă kăn rơpo\ng hngêi. Hlo dêi kuăn tê hngêi trăng vâ mơdrếo che\n, kuăn cháu lôi mơhriâm hngêi trăng, lăm pêi cheăng vâi tăng liăn, pôa Mai Liệu ối a thôn Thủy Phú, cheăm Ia Blư\ khéa hơ’nêng tối tiah kố:

‘’Á ai 9 ngế kuăn, ai 1 ngế kuăn athế tê dêi tơnêi, tê hngêi vâ mơdrếo liăn che\n. 2 ngế cháu peăng kuăn kơdrâi á hriâm lâm 12 athế lôi dêi kơdrum deăng vâ lăm pêi cheăng vâi, mâu vâi cháu peăng kuăn kơnốu á lăm a pơlê krâm Tân Bình, pơlê kong kân Hồ Chí Minh lăm pêi cheăng vâi. Lâp cheăm Ia Blu\ bu ối to tơnêi, ôh pá ai xếo trăng tiu. Pơlê á, kơmăng xuân prôk, kơhâi xuân lăm, rơh^ng rơhối, pá ai kơbố tung pơlê kố’’.

Rơtế môi tiah tơdroăng ki hía he\ng kế tơmeăm dêi lối hr^ng rơpo\ng kuăn pơlê, hên mâu tíu ki tí tăng rôe tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi cheăm Ia Blu\ xuân trâm tơdroăng ki tro che\n. Ngoh Trịnh Văn Dũng, kăn pơkuâ ngăn khu mơdró ki rôe pơ’leăng tiu a thôn Thủy Hà, cheăm Ia Blu\, tơring Chư\ Pưh tối ăm ‘nâi, vâ kuăn pơlê môi tuăn tung tơdroăng tê pơ’leăng tiu ăm dêi tơná, mê hơnăm 2016, rơpo\ng ngoh hiăng ‘no lối 70 rơtal liăn ăm lối 200 rơpo\ng vâ pêi chiâk pêi deăng. La ga, lối hr^ng ha pơ’leăng tiu hiăng tro tâ pơreăng ki tơ’lêi pro tiu re\ng hlâ, hrá hlâ pro hên ngế chiâng ôh tá ai kế ki klâi vâ chêl, lối chât rơtal liăn ki ngoh Dũng hiăng mơ’no vâ nôkố hiăng chiâng tơdroăng pá vâ ngoh tơ dêi che\n:

 ‘’Hbrâ vâ chê troh rơnó lăm krí tiu mê pin athế ‘no liăn ăm vâi mung hdrối, ôh tá [e\ng ê, tiu răng hlâ mê á xuân pá ‘nâi ti lâi. Vâi lôi dêi hngêi trăng vâ lăm pêi cheăng hơngế hơngo tăng liăn. Vâi ôh tá bê kế kâ mê tiah lâi chiâng mơdrếo che\n. Vâi krâ-nho\ng o tung pơlê cheăm xuân cho hdroâng hdrê tơná pin, pin tơ dêi che\n mê xuân hlo hơ-ui kơ vâi há, lăm ngăn vâ pơkâ thế vâi kok dêi kế tơmeăm xuân  ôh tá chiâng. Nôkố 1 khế ôh tá kâi pêi lo 5 rơtuh liăn vâ nâp liăn ăm hngêi rak liăn. Chôu phut kố, vâ vâi pêi, vâi kô pêi mơdrếo ăm pin, ôh tá ai troăng hơlâ ki ê. Hdrối nah, vâi pêi lo pơ’leăng tiu hên, tê xuân châ yă kơnâ, mê nôkố trâm hên ki pá, tơnêi hiăng kơnâ, kuăn pơlê xuân ôh tá ai liăn vâ rôe, 1 sao tê ai 70 rơtuh liăn, xuân ai mâu ‘nâ ing tíu ê vêh a kố vâ rôe. Thăm nếo, nốkố hiăng chu ối 20 rơtuh liăn 1 sao la xuân ôh tá ai kơbố vâ rôe’’.

Tiô tơdroăng riân ngăn dêi Vi [an hnê ngăn tơring }ư\ Pưh, sap ing hơnăm 2016 troh nôkố, a kố ai lối 870 ha kơxái tiu hiăng răng hlâ xua tâ oâ hdrong [ă pơreăng, [ă kong tô mơdrăng ôh tá kâi châ ‘mâi rơnêu. Tơdroăng ki kố ối tơdjâk troh tơdroăng ki pro lối 6 rơpâu 500 rơpo\ng kuăn pơlê, tơkéa vâ tối ôh tá ai liăn vâ mơdrếo ăm mâu hngêi rak liăn, [ă kơxo# liăn ki che\n tâk troh 1 rơpâu 400 rơtal liăn. Che\n ton tá hâi teăm châ mơdrếo, kuăn pơlê ôh tá pơtối châ mung a hngêi rak liăn vâ ‘mâi vêh pêt mâu hdrê loăng. Pôa Phan Văn Linh, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Ia Blư\ tối ăm ‘nâi, kuăn pơlê ai tơnêi, la hmôu pơ chúa lôi tê kơtê, mê cho tơdroăng ki hlo ai hên tơdroăng ki trâm pá a pơlê xiâm ki pêt tiu a }ư\ Pưh tối tơdjuôm:

‘’Vâ châ pơtối mung liăn ing hngêi rak liăn mê kal athế mơdrếo che\n xơrế ki ai hdrối mê hía nah, athế lăm mung liăn pá gong. Klêi kơ’nâi 1 hơnăm ga kô to ‘nâi to lâi nếo. 2 hơnăm kố, hên h^n tơdroăng ki che\n ó tiah mê. Vâi krâ-nho\ng o kuăn pơlê akố trâm hên xahpá ‘nâng. Vâi pói rơhêng châ kum mơdrếo che\n hrá, tơdrêng a mê, to\ng kum ăm mung a mâu tíu ki ê, kơxo# liăn pêi lo ki ê cho kơnôm ing tơdroăng pêi chiâk pêi deăng. Chôu phut kố ai 1 rơtal liăn, 1 khế athế mơdrếo ai 10 rơtuh liăn. Tung plâ 1 hơnăm mê hiăng ai 120 rơtuh liăn, ôh tá ai liăn ki lâi pêi lo mê ti lâi chiâng vâ mơdrếo che\n’’.

Sap apoăng hơnăm troh nôkố, Vi [an hnê ngăn tơring }ư\ Pưh [ă Vi [an hnê ngăn kong pơlê Gia Lai hiăng ai 2 hâi pêi cheăng [ă Hngêi rak liăn dêi tơnêi têa ki ai tíu pêi cheăng a Gia Lai rơtế [ă 7 hngêi rak liăn tơlo liăn cheăng tê mơdró, cho ki xiâm ăm kuăn pơlê mung liăn, pâ thế mâu hngêi rak liăn ăm mơdrếo liăn che\n hrá [ă iâ, tơdrêng amê, hnối to\ng kum ăm kuăn pơlê mung nếo vâ kuăn pơlê mơnhông mơdêk pêi chiâk pêi deăng. Maluâ ti mê, teăng mâ Hngêi rak liăn dêi kong pơlê tối ăm ‘nâi, xua kong pơlê Gia Lai ôh tá vâ tối tơbleăng ‘na tơdroăng oâ hdrong tâ tú a kơxái tiu, mê khoh ôh tá châ xúa ing tơdroăng ki to\ng kum kố:

Pôa Phạm Đức Ngọc, kăn {ơrô Vi [an hnê ngăn tơring }ư\ Pưh tối ăm ‘nâi, khu râ pơkuâ [ă mâu kơvâ cheăng dêi tơring }ư\ Pưh dế tăng troăng vâ kum ăm kuăn pơlê ‘mâi hơ’lêh hdrê pêt, tơdrêng amê, hnối hnê mơhnhôk kuăn pơlê oh tá pơtối po rơdâ tơnêi chiâk deăng vâ pêt tiu, vâ hluăn ing tơdroăng ki ôh tá tơniăn:

‘’Tâng hmôu pơ pơtối po rơdâ pêt kơxái tiu hên h^n tiah mê, pêt ôh tá tro tiô tơdroăng pơkâ mê kô pro tơ’nhê ‘na pêi cheăng kâ rơpo\ng hngêi hên ‘nâng. Tơdroăng pơkâ dêi tơring tung mâu khế hơnăm la ngiâ cho tơku\m hnê tối kuăn pơlê hơ’lêh mâu hdrê pêt. Pơtih tơru\m [ă mâu Ko\ng ti Đồng Dao vâ mơnhông pêt mâu hdrê loăng hơ’lêh lôi kơxái tiu. Hnê tối kuăn pơlê kơdroh tơdroăng ki pơtối po rơdâ chiâk deăng vâ pêt tiu, kal athế tơru\m tê mâ pơ’leăng tiu ki krúa, pơtối mơnhông pêt tiu tơniăn krá ton la ngiâ’’.

Nguyễn Thảo

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng