VOV4.Sêdang - Klêi kơ’nâi chu kơdroh yă ó ‘nâng, apoăng hơnăm kố, pơ’leăng tiu tâng tê bu châ 70 rơpâu liăn 1 kilô ƀă pơtối ối rak yă tiah mê to lâi khế achê kố. Dế nôkố, kuăn pơlê a hên tơring dêi kong pơlê Gia Lai hiăng pơtối vêh pêt nếo kơxái tiu. Maluâ ti mê, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng dêi mâu tơring hiăng mơhnhôk kuăn pơlê kal athế tơmiât nhên hdrối vâ vêh pêt kơxái tiu, vâ tơniăn ăm tơdroăng pêt mơjiâng ƀă kơdroh tơdroăng ki tro lŭp.

Tơdrêng ƀă dêi nhŏng o lăm troh a bo cheăng peăng hdroh tơring Čư Sê, kong pơlê Gia Lai vâ rah rôe hdrê tiu, ngoh Nguyễn Trọng Huấn, ối a thôn Ia Sâm, cheăm Ia Roong, tơring Čư Sê ăm ‘nâi: Rơnó kố, rơpŏng hngêi ngoh pơkâ pêt nếo 5 sao tiu. Tiô ngoh Huấn, yă kloăng a kơlo vâ chê 70 rơpâu liăn 1/kg môi tiah nôkố, mơngế ki pêt ối châ xo dêi tơkâ dâng 100 rơtuh liăn tung 1 ha. Ngoh Huấn xuân tối tiah kố, kơ’nâi hên hơnăm pơ’lêh ing tiu pêt loăng plâi iâ khế, tơnêi hiăng châ hơpok lĕm iâ, xiâm pơreăng ki kâ ‘nhiê tiu tung tơnêi xuân kơdroh há.

Kố cho mâu tơdroăng ki tơtro vâ pêt nếo. Laga, vâ kơdroh ki ôh tá mơhúa, ngoh Huấn bú pêt a tơnêi ki kŭn, tâng yă tiu tơniăn, ngoh kô po rơdâ deăng pêt tung rơnó pơtối:

“Kuăn pơlê akố ki hên kơnôm ing tiu ƀă kơphế. Nôkố kơphế chu rơpâ, yă tiu pơxiâm vâ to kuăn pơlê vêh pêt tiu nếo. Nôkố pin pêt 500, 700 xiâm ‘nôi, tâng hlo hôm, mê á pêt tơ’nôm. Tâng yă tiu tơkéa kố, troh 100 rơpâu liăn mê tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê kô chía hôm há”.

Kuăn pơlê troh a kơchơ peăng hdroh tơring Čư Sê rah rôe hdrê tiu

Nếo pơxiâm pêt klêi 3 ha tiu tơvât tung kơdrum loăng ki ai hên hdrê loăng ki pêt hiăng châ 1 hơnăm dêi rơpŏng hngêi, pôa Lê Đình Huấn, ối a thôn An Điền, cheăm Ia Blang, tơring Čư Sê ăm ‘nâi, kố cho môi tơdroăng pôa vâ kơdroh ki lŭp drêng pêt tiu nếo. Pakĭng mê tơdroăng pêt tơvât, tiô pôa Huấn ối xúa pêt a mâu trăng tiu ki ton, rôe hdrê tiu ki hiăng mơdâ pro tâ tung ki lía vâ kơdroh kơxô̆ liăn ‘no apoăng. 

Tiô pôa, hdrê tiu ki hiăng tâ tung ki lía yă 10 rơpâu liăn 1 xiâm, rơpâ tâ 5 rơpâu liăn tâng vâ pơchông ƀă yă hdrê tiu ki pêt nếo péa pái hơnăm la xông lĕm pin hrêi kơxái gá pêt hlối, la ki xông rơdêi gá vâ tơ’mô. Ƀă môi to trăng tiu mê kô pêt 2 xiâm, tơ’nôm a trăng ƀă phon vâ rơvât nếo, tâi tâng kơxô̆ liăn ‘no pêi pêt tung 1 ha tiu nôkố tâi dâng 70 rơtuh liăn.

“Pin pêt tơvât ƀă, ‘no liăn rôe hdrê, phon, pêt rak ngăn xuân chiá kơdroh liăn há. Nôkố, tiu ki pêt nếo péa pái hơnăm xông lê̆m pin hrê kơxái gá pêt hlối mê iâ ai, mê á pơ’lêh pêt hdrê tiu ki hiăng pro tâ tung ki lía, rôe hdrê gá rơpâ la rĕng xông rơdêi há xua rêi gá drêng pin pêt kơđu gá rĕng hŭn chiâng hlối”.

Pôa Huấn pêt tơvât tiu tung kơdrum ki pêt hên hdrê loăng ki hiăng châ 1 hơnăm

Pôa Hoàng Phước Bính, Kăn phŏ hnê ngăn Khu pêt tiu Čư Sê (Gia Lai) ăm ‘nâi: ki pơxúa dêi kuăn pơlê akố nôkố cho hiăng hlê tung tơdroăng pêt tiu. Tơdrêng amê, kơ’nâi ƀai hriâm ing hlo tiu hlâ hên hĭn xua pơreăng kâ ‘nhiê, pêt tơvât hên luâ râ ƀă po rơdâ tơnêi pêt hên môi tiah hdrối kô nah kô kum kuăn pơlê ‘nâi hbrâ rơnáu tâ tung rôh pêt tiu nếo kố. Tiô pôa Bính, tung pơla pêt nếo, kuăn pơlê a  kong pơlê kố thế tơtrŏng:

“Tiô ngin hnê tối ăm kuăn pơlê, pôi tá pơtối pêt nếo tiu a tơnêi ki hiăng pêt tiu hdrối nah, mê thế rah pêt a tơnêi ki tơtro ƀă tiu vâ; rah hdrê ki lĕm, ‘nâi xiâm  ki mơdâ pro; pêt a trăng loăng rêh, thế ăm ai nhâ tung kơdrum,  gô̆m tơnêi a xiâm, ôh tá chiâng po kơhlong a xiâm ah têa lơ toăng pro chiâng ai pơreăng kâ ‘nhiê pro ŭm hlối hlâ. Thế xúa kế toh têa ƀă klŏng tôh kơdĭng, tôh ăm têa lo xêh môi tiah têa mêi, lo kơto a xiâm tiu; thế pêt tiô troăng hưh cơ, sinh hok vâ tiu xông rơdêi rêh ton tâ”. 

Kuăn pơlê pêt tơvât tiu ƀă ối xúa trăng tiu ton vâ kơdroh ki ôh tá mơhúa, kơdroh kơxô̆ liăn ki tro lŭp

Pôa Nguyễn Văn Hợp, Ngế pơkuâ Ƀơrô ngăn chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê tơring Čư Sê tối tiah kố, nôkố, tâi tâng tơnêi pêt tiu pơla hơnăm ki tiu hiăng ai plâi a tơring cho lối 2.900 ha. Tiô tối hdrối, tung hơnăm kố, tơnêi pêt ki nếo pêt tiu kô tâk châ hrĭng ha. Tiô pôa Hợp, pakĭng mâu tơdroăng hnê tối hdrối dêi Khu ngăn tiu, kuăn pơlê xuân thế tơtrŏng troh tơdroăng tơrŭm pêt ƀă rak ngăn tro tiô mâu tơdroăng pơkâ dêi Khu mơdró ƀă mâu tíu ki rôe:        

“Pơla kố, tơdroăng pêt tiu hlo pơxiâm. Tơnêi pêt tiu ki tro pơreăng hiăng kâi mơdât, yă tiu pơxiâm to. Kố cho tơdroăng ki tơ’lêi hlâu vâ kuăn pơlê pơxiâm pêt tiu nếo. Laga, á xuân hnê tối ăm kuăn pơlê ki pêt tơvât tung kơdrum loăng ki dế pêt nôkố vâ tơniăn ăm tiu xông lĕm. Tâng kuăn pơlê pêt nếo thế pêi tro tiô khoa hok kih thuât tung pêt rak ngăn, tơrŭm ƀă khu mơdró vâ chê tê tiu mê nếo châ tơrŭm pêi cheăng krá tơniăn ton”.

Nguyễn Thảo chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng