VOV4.Sêdang - Vâ pro tơ’lêi hlâu, mơnhông mơdêk tung tê mơdró a kong pơlê, mâu hơnăm hiăng hluâ, kong pơlê Gialai hiăng thế veăng tơlo lối hr^ng rơtal liăn vâ mơjiâng pro kơchô tê mơdró a lâp lu mâu tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm. Laga, ai mâu kơchô ki ‘nâ ôh tá ai tơdroăng to\ng kum sap ing peăng mâu ngế tê mơdró, klêi hên hơnăm mơjiâng klêi đeăng la ôh tá châ mot tung hngêi kơchô vâ tê mơdró, pro mơhrê tê kơtê liăn ngân. Tơdroăng ‘’Kuo#k ho#i [ă kuăn pơlê’’ hâi kố, ngin tối tơbleăng ‘na tơdroăng mê.

          Kơchô Hoa Lư hiăng tê mơdró sap ing hơnăm 1992 nah, cho môi tung mâu kơchô ki kân a pơlê kong kơdrâm Pleiku, kong pơlê Gialai. Apoăng nah, ai vâ chê 40 khu mơdró kâ phá pá kong dêi kong pơlê hiăng k^ tơkêa, ăm phêp mơjiâng hngêi ki kân vâ mơjiâng kơbong tê tơmeăm, rế vâ pro tíu ki kâ koi ối pơtê tung plâ 30 hơnăm. Hơnăm 2014 nah, drêng mâu hlá mơ-éa k^ tơkêa ối xêt, Vi [an hnê ngăn pơlê kong kơdrâm Pleiku tối tơbleăng ăm tâi tâng mâu rơpo\ng ki dế tê mơdró kế tơmeăm akố xe\n tíu mơdró mot tung kơchôu Hoa Lư nếo, kơtăn mê ai 100 met.

          {ă kơxo# liăn ‘no vâ chê 12 rơtal 500 rơtuh liăn, kơchô ki nếo ai 2 kơpong hngêi ki lêm kuâ kơvom, lối chât to kios, lối hr^ng kơbong tê mơdró tơmeăm [ă tu\m têk mâu tơmeăm ki mơ’no têa, tơmeăm hbrâ tơpâ mơdât on chếo, pro krúa le\m tơnêi tíu tâ tá [ă hía hế. Laga, ôh tá ai mâu ngế modró vâ mot tê, xua tâng lăm tê mơdró a mê bu ai mơngế ki tê kô ôh tá ai mơngế vâ rôe. Jâ Nguyễn Thị Thu Thanh, 74 hơnăm, ngế ki tê mơdró kâ a hngêi kơchô Hoa Lư ton nah tối: Vâi pro hngêi kơchô ki mê lối hơngế. Vâi mơjiâng hngêi kơchô ôh tá tro tơdroăng, xua mê, vâ mot tung hngêi kơchô athế hếo tâk tiô kơlo kông, tơbrêi tơbrêh. Tơnêi achê troăng vâi hiăng tê tâi ăm kuăn pơlê pro hngêi ối. Pro hngêi kơchô mot tung dế hơngế châm, ga ôh tá hlâu ăm tơdroăng prôk lăm dêi kuăn pơlê. Xua pá kong, vâi hiăng tê rôe tơmeăm hên h^n, mot tung kơchô, pá ai kơbố mot rôe.

          Tơdrêng [ă mâu tơdroăng ki pro ôh tá tro tơdroăng tơkêa hợp đồng, tíu pro kơchô, túa pro kơchô ôh tá tơtro, mê tơdroăng mơjiâng kơchô thăm nếo ôh tá vâ êng kuăn pơlê ki tê mơdró, xuân ối pro kơchô Hoa Lư ki nếo, la ôh tá châ tê mơdró kế tơmeăm, ma luâ hiăng pro klêi kơtăn kố ai 2 hơnăm. Pôa Nguyễn Văn Trường, ngế ki tê mơdró a kơchô Hoa Lư ton nah ai tối: Tâng mơjiâng pro kơchô a tíu ki ê, kal athế hôp kuăn pơlê hdrối ‘nôi. Khu kăn pơkuâ athế ‘nâi nhên khế hơnăm ga to lâi, tâng ối pá 7 troh 8 hơnăm nếo khu kăn athế po roh hôp, tơpui tơno [ă kuăn pơlê, tơno [ă kuăn pơlê ‘na tơdroăng rơtế mơjiâng hngêi kơchô, ngăn kuăn pơlê ai tơpui tối ki klâi. La tơdroăng kố, drêng nếo mơjiâng pro hngêi kơchô nếo, mê khu pơkuâ nếo tối tơbleăng, pơklât thế kuăn pơlê mot tê rôe tung hngêi kơchô ki hơngế hơngo mê, ti lâi kuăn pơlê vâ’’.

          Ai môi tơmeăm khoăng ki ê xuân châ tối cho hngêi kơchô [ă xuân hiăng tro chúa lôi klêi kơ’nâi to lâi hơnăm mơjiâng, ối a bêng Chi Lăng, pơlê kong kơdrâm Pleiku, mê cho hngêi kơchô Chi Lăng ki nếo. Tơmeăm khoăng kố hiăng châ Vi [an hnê ngăn bêng Chi Lăng pơcháu ăm môi rơpo\ng mơjiâng pro [ă kơxo# liăn ai 4 rơtal liăn. Ki xiâm dêi tơdroăng mơjiâng kố cho vâ tah lôi tíu ki mơdró ôh tá tro tơdroăng a drô troăng kân kơxo# 14, kơpong ki tơkâ hluâ troăng. Ma luâ ti mê, hngêi kơchô nếo kơtăn ing hngêi kơchô ton châ troh to lâi km, ối tung kơpong kuăn pơlê ối tơprâ tơpru\ng, xua mê, tá mâu ngế rôe tá mâu ngế tê ôh tá vâ lăm tê rôe a kơpong ki mê. Ma luâ Vi [an hnê ngăn bêng Chi Lăng xuân hiăng hên hdroh lăm mơhnhôk, thăm nếo ‘nhê tah lôi kơchô ki tê a drô k^ng troăng, la xuân ối tro kuăn pơlê tơtrâ ó ‘nâng. Jâ Nguyễn Thị Bích Nhung, môi ngế tê tơmeăm a bêng Chi Lăng, pơlê kong kơdrâm Pleiku tối: Tơdroăng tê mơdró rêm hâi vâ pin tăng xêh tơdroăng rêh kâ ối, la nốkố mot tung kơchô ki nếo mê hơngế ó, tê to lâi hâi pá ai kơbố vâ rôe, tâng tro lu\p kơbố ah ki chêl ăm pin, mê pin athế lo tê mơdró pá kong kố, to lâi hơnăm á hiăng hmâ tê a kố, tâng tê tung hngêi kơchô nếo mê, kô ôh tá ai mơngế lăm rôe.

          Hdrối tơdroăng pơkâ ki pâ tơvêh tơnêi dêi Grup Hòang Anh Gialai, ai lối 200 rơpo\ng dế tê mơdró a kơpong hngêi kơchô ki pơtân dêi Phù Đồng púi rơhêng vâ châ mot tung kơchô vâ tơniăn tung tơdroăng tê mơdró kâ. Laga, kong pơlê Gialai hiăng ‘no lối 29 rơtal liăn vâ mơjiâng tíu xiâm tê mơdró Hội Phú, kơtăn tá hâi teăm châ 100 met. Hngêi kơchô kố hiăng mơjiâng klêi apoăng hơnăm 2014, la ôh tá ai khu ki lăm mung vâ tê mơdró a mê, xua tíu ki mê [ă hngêi kơchôu ôh tá tơtro [ă tơdroăng tê mơdró dêi kuăn pơlê. Tơdah xo klêi mơjiâng hngêi kơchô ing Vi [an hnê ngăn kong pơlê, mê Vi [an hnê ngăn pơlê kong kơdrâm Pleiku pơtối ‘no tơ’nôm 1 rơtal liăn vâ hơ’lêh tíu ki mê chiâng hngêi kơchô. Troh nôkố, lối 9 khế tơdah xo hngêi kơchô mê, Vi [an hnê ngăn bêng Phù Đổng nếo tơku\m hôp kuăn pơlê [ă pêi pro mâu tơdroăng ki kal hdrối vâ tơ’mot mâu ngế mơdró mot tê dêi tơmeăm tung hngêi kơchô nếo. Pôa Bùi Nam Quý, Kăn pơkuâ hngêi kơchô pơtân Phù Đổng, bêng Phù Đổng tối ăm ‘nâi: Sap ing nah troh nôkố, vâi krâ-nho\ng o tê mơdró akố kơbố xuân pói châ tê mơdró kâ tơniăn. Xua hngêi kơchô ki kố cho kơchô pơtân, mê, tơdroăng hôp kuăn pơlê xuân tá rơhéa rơhối, peăng kơxo tê môi hdroh, troh a kơxê tê tơmeăm môi hdroh, xua mê khoh chiâng pá ‘na kring vế, gak ngăn [ă pá ‘na tơdroăng prôk lăm. La ki kố, ki xiâm cho ing peăng khu mơjiâng pro hngêi kơchô, khu ki ‘no liăn mơjiâng troh nốkố tá hâi teăm klêi, tá hâi mơjiâng klêi tiah lâi mot tê mơdró tung mê.

          Tiô tơdroăng pơkâ ‘’Thăm mơnhông ‘na tê mơdró a thôn pơlê sap hơnăm 2010-2015, pơkâ hnoăng cheăng troh a hơnăm 2020 ah, mê kong pơlê Gialai kô mơjiâng pro 100 hngêi kơchô. Troh nôkố, mâu tơdroăng ki mê hiăng châ pêi pro 85%. Pơlê kong kơdrâm Pleiku dế chêh hlá mơ-éa pơtối mơjiâng pro tơ’nôm 3 to hngêi kơchô [ă môi tíu xiâm tê mơdró. Drêng mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn ing tơdroăng rak ngăn, mơjiâng [ă pơkuâ mâu hngêi kơchô Hoa Lư, Chi Lăng [ă Phù Đổng xuân tá hâi teăm ai troăng hơlâ ki tơtro mê pôa Nguyễn Kim Đại, Kăn pho\ hnê ngăn Vi [an pơlê kong kơdrâm Pleiku tối ăm ‘nâi, tâng hmếu pơ mơjiâng hngêi kơchô, mê kuăn pơlê ko mot mơdró kâ, to ton ah vâi kô hmâ: Dế nôkố, a pơlê kong kơdrâm, ti xê bu ai kơchô Hoa Lư, kơchô Chi Lăng pro a tíu ki hơngế tiah mê. Môi tiah hngêi kơchô Chư Á, kơchô Thống Nhất xuân pro tung dế, hơngế. La xua tơnêi tíu hdrối mê hía nah pin hiăng hmâ tiah mê, vâ ăm tơtro [ă tơnêi tíu, la apoăng kuăn pơlê ôh tá vâ tê mơdró kâ a tíu ki hơngế tiah mê. Xua vâi khoh ngu\i troăng prôk hơngế, tê ôh tá ai kơbố vâ rôe. La drêng vâi hiăng hmâ tê môi tíu, mê vâi hiăng hmâ ối dêi a mê. Tơdroăng kố athế pơtối hnê tối, mơhnhôk pơtâng, peăng khu kăn pơkuâ kal athế lăm séa ngăn, vâ pôi tá ai tơdroăng: tíu ki mơdât chiâng ai khu ngế mơdró, a tíu ki ăm phêp ôh tá ai khu ngế mơdró’’.

          Kơjo kum liăn ngân ăm tơdroăng mơjiâng pro hngêi kơchô cho vâ thăm mơnhông tơdroăng tê mơdró kâ, thăm mơdêk pêi lo hên kế tơmeăm a kơpong kố cho tơdroăng ki kal. Ma luâ ti mê, mâu khu râ, kơvâ cheăng dêi kong pơlê Gialai kal athế ‘mâi vê hdró, pơkuâ ngăn, mơjiâng [ă pơkuâ ngăn i krâu khât tá liăn ngân vâ ‘no tro tơdroăng, ôh tá mơhrê hmâng to lo vâ, ah ga kô mơdât tơdroăng cheăng kâ tơ’lêi hlâu dêi kong pơlê.

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng