VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Vâ chê 10 hnăm lăm ối a kơpong tơnêi nếu, hâi lơ 18 khế 10 hnăm 2014, ai 199 rơpo\ng ki lăm ối a cheăm Hmoong, tơring Sa Thầy, kong pơlê Kon Tum nếu châ xo kơxo# lie#n ki to\ng kum tung pêi cheăng kâ klêi kơ’nâi pro pơlê nếu. Kơxo# lie#n kố mơhé ăm hrá la [ă kue#n pơlê akố xun hlo ai pơxúa khât. Tơdroăng ‘’Kuo#k ho#i [ă kue#n pơlê’’, ngin ai tối tơbleăng ‘na tơdroăng ki xôk ro mê dêi mâu rơpo\ng ki lăm rêh ối a cheăm Hmoong, tơring Sa Thầy, kong pơlê Kon Tum, drêng vâi châ xo kơxo# lie#n chêl thie#n to\ng kum tung pơla ki tro pơtê cheăng ing tơdroăng pơkâ mơjiâng hngêi kơmăi on tơhrik 4, pó vâi krâ nho\ng o kôm tơmâng.

Ngin trâm pôa A Yun, ối a thôn Đak Wơk dế ối tơkôm xo lie#n a tíu pêi cheăng dêi Vi [an hnê ngăn cheăm Hmoong. Dế nốkố, pôa A Yun cho ngế ki hmâ lăm rơnăng ká tung long têa Plei Krông, tung pơla pơxiâm vâ lăm tăng hlâm mê pôa kơdrâ tâng vâi chêh hlá mơ-éa krếu  xo 40 rơtuh lie#n, mê pôa hâk nâ xôk xuâ pá kâi tối. Pôa A Yun tối tiah kố: A châ xo 46 rơtuh lie#n, ôh tá ai tơnêi vâ pêi kâ mê a kôm rôe plong, rôe hlâm vâ lăm rơnăng ká a long hngêi kơmăi Plei Krong vâ rơnăng ká, tê dêi ká rôe phái vâ che#m mơ’rêh dêi rơpo\ng hngêi.

Dế nốkố, pôa A Yun ai 28 to hlâm, rêm hâi pôa lăm rơnăng ká, tê dêi ká mê châ xo xăp 150 troh 200 rơpâu lie#n. Tơdroăng rêh ối dêi ropo\ng pôa ai 7 ngế, tơdroăng pêi lo kế tơmeăm xun chía tơnie#n tâ iâ. {ă kơxo# lie#n ki châ xo roh kố, pôa tối kôm rôe tơ’nôm 30 to hlâm, tiêu pôa tối, la ngiâ kôm rơnăng ká hên tâ nốkố.

Pôa A Then ối a thôn Plei Kà Bầy, châ xo kơxo# lie#n ki tơnêi têa ăm 27 rơtuh, roh kố ah, pôa kôm xo kơxo# lie#n ki mê kum dêi kue#n ‘ne#ng tung rêh kâ ối, mơhriâm a hngêi trung, tơkéa vâ tối, kum kơdroh iâ ki xahpá ăm dêi mâu vâi kue#n. Pôa A Then tối ăm ‘nâi: Nôkố a hơniâp ro, xôk xuâ păng ‘nâng, xua tơnêi têa kum ăm ngin lie#, la ngiâ kố ah, mơni tơdroăng rêh kâ ối kôm châ tơnie#n tâ. Kơxo# lie#n ki mê a xúa vâ rôe ro, rôe phái kâ.

Tiah mê, hiâm mơno ki púi châ ai môi to ro vâ păn hiăng chiâng ai khât, kue#n cháu pôa kôm pơhlêh dêi rơpó veăng kum pôa, klêi mê, kăn ro kôm ai kue#n hên, mơni to lâi hnăm kơ’nâi ah pôa kôm ai hên khu ro kue#n vâ păn, tơngah drêng oh tá mơhúa, châi tamo kôm ai ro vâ tê, ai lie#n khăm pơlât dêi ivá châ chăn.

Hdrối mê hía nah, hmâ rêh ối tung kơtiê xahpá, xua mê, drêng hiăng châ xo 10 rơtuh lie#n dêi tơnêi têa, jâ Y {ih, ối a thôn Plei Kơ Tu hlo lie#n tiah mê hên ‘nâng. Jâ Y {ih tối ăm ‘nâi, [ă kơxo# lie#n ki kố jâ kôm rôe phái, klêi mê, kôm kum ăm dêi mâu vâi mue#n, vâi cháu mơhriâm, klêi mê, pêt tơ’nôm kơchâi vâ khoh tê xo lie#n.

Cheăm Hmoong, cho cheăm ki nếu châ mơjiâng drêng pơxiâm mơjiâng Hngêi kơmăi on tơhrik Plei Krong, tâi tâng rơpo\ng hngêi kue#n pơlê athế lăm pro pơlê nếu xua vâ ăm hngêi kơmăi chiâ pro long rơtâ tá a pơlê ton. Lăm troh ối a tíu ki nếu, kue#n pơlê châ kum hngêi, tơnêi ối, tơnêi pêi chêk pêi deăng, 1 rơpo\ng châ axoăng xăp ing 1 troh 1 ha 2. Laga, klêi to lâi hnăm rêh ối a pơlê nếu, hên rơpo\ng ki lăm ối a pơlê nếu mê xun tá hâi teăm châ xo tu\m kơxo# lie#n tiêu kơxo# tơnêi tíu ki tơná hiăng ai hdrối nah, tơkéa vâ tối, mâu ropo\ng ki mê ôh pá ai pêi lo kế tơmeăm a kơpêng tơnêi ki ôh tá châ chêl. Klêi kơ’nâi hên hdroh tối ‘na tơdroăng kố, khế 10 hnăm 2014, ai 137 rơpo\ng ki ôh tá bê tơnêi pêi kâ dêi cheăm Hmoong hiăng châ xo vâ chê 1 rơtal 900 rơtuh lie# chêl ăm tơnêi ki xo vâ pro hngêi kơmăi on tơhrik, pơtối kơ’nâi mê, troh a tơdế khế 11 hnăm 2014 pơla kố nah, 199 rơpo\ng dêi cheăm Hmoong pơtối châ xo kơxo# lie#n dêi tơnêi têa veăng kum xua ôh tá ai tơnêi pêi kâ hiăng ton. Kố cho kơxo# lie#n to\ng kum xua ôh tá ai tơnêi pêi kâ hiăng ton xăp hnăm 2007 troh hnăm 2014, xua mơjiâng pro hngêi kơmăi on tơhrik Plei Krong, la Khu pơkuâ ngăn pơkâ mơjiâng pro hngêi kơmăi on tơhrik 4 tá hâi teăm chêl tu\m kơxo# tơnêi dêi kue#n pơlê, tâi tâng ai 76 ha, yă tơnêi mê pơrá châ thie#n tiêu tơdroăng pokâ dêi Vi [an hnê ngăn kong pơlê Kon Tum, ai 8 rơtuh 600 rơpâu lie#n tung 1 ha tơnêi pêi chêk pêi deăng tung plâ 1 hnăm. Pôa Nguyễn Văn Niệm, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Hmoong, tơring Sa Thầy, kong pơlê Kon Tum tối ăm ‘nâi: Kố cho tơdroăng ki xôk phiu dêi khu kăn pơkuâ ngăn Đảng, khu kăn pơkuâ cheăm [ă tâi tâng kue#n pơlê, ai tơdjâk troh ‘na tơdroăng kố, xua hdrối nah, tơdroăng chêl lie#n ăm kue#n pơlê ki tro athế ‘mâi xe#n dêi tíu ối hiăng ton to lâi hnăm kố, roh ki chêl lie#n ăm kue#n pơlê, mê kơxo# lie#n ki hiăng thie#n ăm kue#n pơlê châ 95%. {ă hnoăng cheăng tơdjuôm dêi tâi tâng mâu khu râ, kơvâ cheăng, hiâm mơno dêi khu kăn pơkuâ cho hơniâp ro păng ‘nâng, la ngin xun ối pơtối xéa mơnhên ngăn pêi pro tơdroăng cheăng ki kố, tá troh la lâi kue#n pơlê ti tối, ti êng ki klâi xếu ‘na tơnêi tơníu ki athế chêl thie#n mê.

Cheăm Hmoong cho cheăm ki má mơ’nui châ chêl lie#n to\ng kum xua kue#n pơlê ôh tá ai tơnêi pêi kâ malối [ă mâu ropo\ng ki ai tơdjâk troh thế ‘mâi xe#n tíu ối, lôi tơnêi ki mê vâ pro hngêi kơmăi on tơhrik Plei Krong, xéa ngăn tơnêi ki mơdrếu ăm kue#n pơlê tá hâi tu\m [ă hâi khế kue#n pơlê ôh tá hâi ai tơnêi pêi kâ tung to lâi hnăm mê, mâu rơpo\ng kôm châ chêl kơxo# lie#n tơdâng [ă kơxo# klâng chêk [ă hâi khế ki tro pơtê cheăng. {ă hâi khế ki tro pơtê cheăng ki hên má môi ai 8 hnăm, ai rơpo\ng kue#n pơlê ki ‘nâ châ xo lie#n chêl châ lối 60 rơtuh, rơpo\ng ki iâ má môi bố to lâi hrie#u rơpâu lie#n. Pôa Nguyễn Phước Định, Kăn [urô ki ngăn ‘na tơdroăng chêl thie#n ăm kue#n pơlê lăm pro pơlê nếu, cheăng tung Khu kăn pơkuâ ngăn hngêi kơmăi on tơhrik 4 tối ăm ‘nâi: Tơdroăng to\ng kum lie#n pêi chêk deăng athế châ pêi pro tiêu pơkâ dêi tơnêi têa, tung pơla pêi cheăng, xun ôh tá hlu\n mâu tơdroăng ki ối dó xêh ki kố ki ê. Hdrối nah, kue#n pơlê tá hâi hlê ple#ng, tá hâi ‘nâi nhên, la nôkố vâi hiăng hlê ple#ng, ki mơhúa troh a chơ phut kố, klêi hên hdroh  lông mơhnhôk, tối khe#n, klêi mê, chêl thie#n lie#n ngân, mê kue#n pơlê nếu hloh klê.

Xua hiăng ‘nâi nhên ing mâu roh ki xo lie#n hneăng hdrối, xua hlo ai hên rơpo\ng kue#n pơlê hiăng ôh tá ‘no lie#n pêi chêk pêi deăng, mê kơxo# lie#n kố vâi hiăng mơhrê dêi tâi tâng. Xua ti mê, ing mâu roh ki chêl lie#n dêi kue#n pơlê achê pơka kố, Khu kăn pơkuâ ngăn cheăm hiăng to\ng kum ngăn khât troh tơdroăng ki xúa lie#n tro tơdroăng dêi kue#n pơlê, vâ kum kue#n pơlê athế xúa lie#n ki mê rôe mâu hdrê pêt, hdrê păn, cheăng kâ châ tơ-[rê. Pôa Nguyễn Văn Niệm, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Hmoong, tơring Sa Thầy, kong pơlê Kon Tum tối ăm ‘nâi: {ă kue#n pơlê, mơhé ối trâm hên xahpá, ai hên troăng rơhlâ ki tơnêi têa vâ to\ng kum, mê kue#n pơlê nếu tơnie#n tung rêh kâ ối. {ă mâu roh ki xo lie#n ngân tiah kố, ngin hiăng trâm mâ kue#n pơlê, hnê tối, topui leăng ăm kue#n pơlê hlê ple#ng nhên, pro ti lâi vâ xúa kơxo# lie#n ki kố châ tơ-[rê khât tung tơdroăng rôe mâu hdrê pêt, hdrê păn ăm dêi rơpo\ng hngêi pêi cheăng kâ. Ki nhên ga, ngin tơku\m hnê tối kue#n pơlê pơtối xúa kơxo# lie#n ki chêl thie#n tơnêi mê vâ pêi cheăng kâ, ki nhên ga, a pơlê cheăm ngin kố hiăng pơhlêh lối 1 rơpâu ha chêk deăng chiâng tíu ki pêt 3 hdrê loăng ki xiâm, mê cho loăng kao su, kaphế [ă loăng ‘mố.

Nhat Lisa tơplôu