Pơrea\ng the\n ko\ng chêng rơkong cho môi tung pơrea\ng tâ tú hmâ trâm a vâi hdrêng ối ku\n. Pơrea\ng xua môi khu virus troăng klêa ai inâi Enterovirus pro. Tung mê Type Enterovirrus 71 (EV 71) kô chiâng pro tơdroăng châi râ môi tiah êi xôu, êi ngôa. Pơrea\ng hmâ xông tâ tú a rơnó xeăng tô xông tâ tú ó, xua mê, vâi hdrêng rêh ối tung tíu kơdrâm mơngế môi tiah hngêi păn roăng vâi hdrêng, mauh yăo hmâ tơ’lêi tâ tú pơrea\ng hên tâ.

A Khoa Nhi Tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, pơrea\ng the\n ko\ng chêng rơxông xông tâ tú plâ hơnăm. Sap apoăng hơnăm troh nôkố, kơvâ pơlât kố hiăng tơdah pơlât ăm dâng 200 ngế vâi hdrêng the\n ko\ng chêng rơkong. Pơrea\ng tâk hên sap apoăng khế 9, drêng vâi hdrêng pơxiâm tơku\m a hngêi trung.

Tối ‘na tơdroăng ki hlo a ngâ dêi pơrea\ng the\n ko\ng chêng rơkong, tie#n sih, [ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh, kăn pơkuâ Khoa Nhi Tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tối ăm ‘nâi:

‘’Pơrea\ng the\n ko\ng chêng rơkong cho pơrea\ng tâ ki râ, mơhno apoăng cho vâi hdrêng tơngê iâ, kơ-o iâ, kơ’nâi mê pơtong tiah ai têa a rơkong, chêng, ko\ng, krâng, ai ngế hlối châi klêa. Tâng ôh tá châi râ, pơrea\ng hmâ tâ tú tung châ vâi hdrêng 7 hâi mê kô prêi xêh’’.

O Trần Hoài Tâm (2 hơnăm) a tơring }ư Kuin dế pơlât pơrea\ng the\n ko\ng chêng rơkong a Khoa Nhi Tổng hợp – Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Hdrối mê o tơngê râ, khăng kơ-[re\n, ôh tá tơtro [a\ pơkeăng kơdroh tơngê, mê hêng koi [a\ kơdrâ [a\ krôu đi đo. Nâ Ngô Thị Trinh, nôu o Trần Hoài Tâm hơ’muăn tối:

‘’Péa hâi apoăng muăn ôh tá sôk, ôh tá vâ kâ tơmeăm, á tơngah muăn ôh tá hêng kâ xua mê rôe pơkeăng piê ăm ôu, hâi kơ’nâi a 4 chôu ối tơngê laga ôh tá kăng kơbre\n, ăm ôu 1 tơdrong pơkeăng kơdroh tơngê, kơxo má kơ’nâi nếo, klêi kơ’nâi 8 chôu kăng kơ-[re\n xua mê djâ pơlât a hngêi pơkeăng. Apoăng châ [ok thái pơkeăng tối cho êi rơkong, tô rơkong, hâi kơ’nâi [ok thái pơkeăng tối cho the\n ko\ng chêng rơkong [a\ pơtroh pơlât a râ kơpêng’’.

Môi ngế ki ê cho o Vi Cao Lâm (3 hơnăm) ối a pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột xuân dế pơlât tơdroăng châi the\n ko\ng chêng rơkong. Jâ Lương Thị An, jâ peăng nôu dêi muăn Lâm tối ăm ‘nâi, tung kơtâu ai vâi hdrêng the\n ko\ng chêng rơkong, muăn Lâm ối achê [a\ ngế ki the\n ko\ng chêng rơkong xua mê re\ng tâ tú. Jâ Lương Thị An tối:

‘’Muăn mot pơlât châ 3 hâi, ối a ngêi muăn tơngê, ôh tá koi, tơngê râ troh 39 đo# C. Ai ăm ôu pơkeăng kơdroh tơngê laga ôh tá kâi kơdroh xua mê nôu pâ djâ pơlât a hngêi pơkeăng’’.

Pơrea\ng the\n ko\ng chêng rơkong hmâ trâm a vâi hdrêng sap ing 3 troh 5 hơnăm, ai drêng ‘nâ xuân trâm a vâi hdrêng kân [a\ vâi hdrêng ku\n. Pơrea\ng tâ tú ing ngế ki kố troh ngế ki tá ing trâm ối achê dêi pó tâ tú ing têa hế, krôk, môh, mon pơtong tiah têa lơ eâk dêi ngế tro tâ pơrea\ng. Tâ tú ing kế ki xah hêi, kế tơmeăm dêi mơngế châi tamo lơ kâ, ôu mâu tơmeăm ki ai pơrea\ng. Tâng ôh tá râ, pơrea\ng the\n ko\ng chêng rơkong kô tơ’lêi pơlât prêi [a\ ôh tá chiâng châi tơdroăng ki ê laga tâng châi râ, mê kô tơ’lêi hlâ.

Nôkố, pơreăng the\n ko\ng chêng rơkong tá hâi ai pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng xuân hâi ai pơkeăng pơlât prêi. Laga virus tâ tú tơ’lêi kơdê [a\ mâu pơkeăng têa ki kơdê pơrea\ng, xua mê troăng ki tro má môi vâ rak vế ivá cho hbrâ mơdât pơreăng tiô 3 troăng cho ‘’kâ krúa, ối krúa, xah hêi krúa’’. Mâu nôu pâ [a\ mơngế ki rak ngăn vâi hdrêng kal đi đo xếo ko\ng [a\ kơ-[o\ng ăm dêi châ tơná [a\ vâi hdrêng, ki má lối cho drêng pế pơchên kế kâ, ăm vâi hdrêng kâ [a\ kơ’nâi lăm mơgrúa; xut hngêi krúa le\m, bâ phuâng, mơgrúa kế xah [a\ kơ-[o\ng lơ têa ai hơ’lâk trếo cloramin B.

Drêng vâi hdrêng nhôm tro tâ pơrea\ng, kal djâ vâi hdrêng khăm pơlât a hngêi pơkeăng [a\ pêi pro tro tro tiô rơkong pơchân tối dêi [ok thái pơkeăng.

Vâ hlê tơ’nôm ‘na pơreăng the\n ko\ng chêng rơkong [ă tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng ăm tơ-[rê, [ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh, kăn ngăn ‘na Khoa Nhi Tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ai hnê tối nhên tung rôh tơpui tơno kơ’nâi kố.

Mâu tơdroăng châi ki lâi a vâi ‘ne\ng xiâm ki vâ tro gá môi tiah pơreăng lo the\n ko\ng chêng rơkong [ă hôm nhôm tơ’lêi châi ki ê há? Ki vâ ‘nâi mâu pơreăng mê gá ti lâi?

{ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh: Pơreăng the\n ko\ng chêng rơkong hmâ pro tơngê [ă lo pơtong têa a kơpeăng ko\ng, kơpeăng chêng [ă rơkong. Mâu ngế ki ‘nâ apoăng vâ the\n pro chiâng nhôm châi ki ê, môi tiah: ngế ki mê tơngê apoăng xua virus ki ê pro chiâng lo tum khêi, ki lo khêi pro pin nhôm pơreăng the\n ko\ng chêng rơkong. Laga, tíu ki lo mê phá tâ ôh tá tơlêa a kơpeăng ko\ng, kơpeăng chêng.

Pak^ng mê, mâu ngế ki lo kơtuâ ‘mêi pơla rôh apoăng, pơtong tiah têa hâi ăm ‘nâi nhên vâ ‘nâi kơnó ki phá dêi pơreăng the\n ko\ng chêng rơkong la pơtong têa dêi pơreăng the\n lo kơtuâ ‘mêi gá lo lâp châ, lo sap ing rơkong, tung châ mâu chêng ko\ng mâu ngế ku\n lơ mâu kân xuân tro. Pơreăng ki má pái pro nhôm the\n ko\ng chêng rơkong mê cho tơdroăng ki lo xua ing virus ki ê la ôh tá xê virus ki pro the\n ko\ng chêng rơkong.

Laga, ki xiâm dêi pơreăng the\n ko\ng chêng rơkong cho lo pơtong têa a kơpeăng ko\ng, kơpeăng chêng [ă a rơkong a mâu hâi kơ’nâi mê hlo rế hên [ă hiăng tơ’lêi vâ kơnó [ă mâu pơreăng ki ê.

Vâ ‘nâi kơnó [ă teăm pơlât tơdrêng drêng vâi ‘ne\ng tơngê hdrối vâ lo the\n ko\ng chêng rơkong lơ nhôm the\n ko\ng chêng rơkong, môi tiah hlo vâi hdrêng: tơngê, lo pơtong têa a kơpeăng ko\ng, kơpeăng chêng, a kơtêi, a ko krâng mê thế re\ng djâ vâi lăm troh a hngêi pơkeăng ki a chê vâ teăm ‘nâi tơdroăng châi ki klâi, vâ teăm pơlât prêi.

Ô [ok thái pơkeăng, pơreăng tơhe\n ko\ng chêng rơkong tâng ôh tá pơlât teăm kô pro chiâng châi rơ-iô ki lâi?

{ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh: Tơhe#n ko\ng chêng rơkong iâ trâm pro chiâng châi ki ê la drêng hiăng pro châi ki ê hmâ pro châi ó [ă ‘nâ hía kô hlâ mơngế. Nôkố, pơreăng the\n ko\ng chêng rơkong ai 4 râ:

Râ 1: tâng lơ pơtong têa a kơpeăng ko\ng, kơpeăng chêng, hlối pro tơngê iâ, gá hmâ lo the\n tung pơla 7 hâi.

Râ 2: Ai độ 2A cho mâu ngế ki lo the\n mê lo pơtong a kơpeăng ko\ng, kơpeăng chêng, tơngê râ, lo hêa hên, hlối kơdrâ, kơtêi kơtâu re\ng pá xôp 130 hdrôh/1phut. Râ 2B cho vâi ‘ne\ng ai tơdroăng ‘mêi tung ngôa, môi tiah pro vâi hmôu kơdrâ hên hdrôh, kơtêi kơtâu re\ng, koi hlâk ngăn châ poh rơbe\n lơ ai mâu tơdroăng ‘mêi tíu ê tung ngôa cho mâu tơdroăng châi ki kho\m thế pơlât tơdrêng. Tơdroăng pơlât tơdrêng cho kal ‘nâng xua pơre\ng the\n ko\ng chêng rơkong gá tâ tú re\ng. Tâng ôh tá pơlât teăm tơdrêng kô pro chiâng châi plâi nuih, kô hlâ rơngó ‘nâ hía hlối hlâ.

Râ 3, cho mâu ngế the\n râ, hiăng ó, ngế ki mê kô êi xôu ki râ, kơtêi kơtâu re\ng, chiâng ‘mêi tung ngôa, kal thế pơlât tơdrêng a tíu ki pơlât ăm mơdêk ivá.

Râ 4 cho mâu ngế ki râ ó kal thế pơlât tơdrêng hlối, mê cho: Ngế ki châi plâi nuih, pá kâi hiâm.

Tâng lơ nhôm ing râ 1 troh râ 2A cho mâu ngế ki kal thế séa ngăn a hngêi pơkeăng vâ re\ng teăm châ ‘nâi lơ pro chiâng châi ki ê vâ teăm pơlât tơdrêng. Tâng ngế ki lâi hiăng the\n râ troh độ 2B la ôh tá pơlât mơni kô hơ’leh troh râ 3, râ 4 [ă kô tơ’lêi re\ng hlâ.

Drêng rak ngăn vâi ‘ne\ng the\n ko\ng chêng rơkong a hngêi, mê nôu pâ thế tơtro\ng mâu tơdroăng klâi?

{ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh: Nôu pâ kal thế tơtro\ng:

Má môi: ăm vâi ‘ne\ng kâ tu\m trếo kơhriâm, tơtro [ă hơnăm vâ ăm vâi ai ivá kâi tơplâ mơdât [ă pơreăng, oh tá ât kâ tơmeăm ki lâi ôh.

-Má péa: Drêng châ ‘nâi rế vâ râ mê kô pro: tơngê râ ôh tá kâi kơdroh, châ kơdrâ hên ‘nâ hía ối hmếo pơ krôu, lông ôh tá kâi hmái, lo hêa hên, chêng ko\ng rơxá mơdrốu. Drêng hlo ti mê thế thâ djâ lăm troh a hngêi pơkeăng ki achê vâ khăm ngăn koi ‘nâi vâi o the\n, klâ pơlât teăm tơdrêng.

-Má pái: Tâng vâi ‘ne\ng ôh tá ti mê pak^ng kâ trếo kơhiâm, mê thế kơhnâ mơgrúa le\m mâu tíu pơtong a kơpeăng ko\ng, kơpeăng chêng [ă mâu tíu ki ê tung châ vâ tơniăn ăm vâi ‘ne\ng pôi tá tro rơtốu.

Hmâ hlo a kơpeăng ko\ng chêng rơkong tung pơla sap 5 troh 7 hâi, mâu ngế ki châi lo the\n râ kô hlo vâi môi tiah tối a kơpêng mê âi thế re\ng djâ vâi lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng ki achê má môi vâ teăm pơlât oh tá ăm chiâng châi tơdroăng ki ê xuân ing the\n ko\ng chêng rơkong hmâ hlo tung pơla 48 chôu apoăng thế châ pơlât tơdrêng.

Hôm, mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

Mỹ Hạnh – Đình Thi chêh

Gương-A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng