Drêng kâ kế ôh tá krúa kô pro tơdroăng châi apoăng gá ôh tá râ, klêi mê troh a râ ó, pro tâ châi môi tiah châi klêa, hêng hêa, lo hêa, châi klêa lăm dế lo têa, tơngê, rơlâi rơlo châi tung châ, pá kâi hiâm, ‘mêi tung mơheăm [ă hên ki ê, kô pro hlâ kuăn mơngế. Mâu tơdroăng châi mê cho pôu ‘mêi xua tro hơ-ou kế kâ, la gá pro tâ sap ing 30 phút troh a 4 măng t^ng kơ’nâi mê.
Tâng pó nhôm tơná tro châi xúa ing kế kâ, thế lăm pôu [ok thái pơkeăng lơ lăm khăm a hngêi pơkeăng vâ châ khăm pơlât teăm tơdrêng, ăm tơtro...
Vâi ‘ne\ng, mâu ngế hơnăm ối nếo, vâi kơdrâi dế mơ-êa, mâu ngế ki péa ngiât, iâ mơheăm... cho mâu ngế nhôm tơ’lêi tro hơ-ou kế kâ. Mâu ngế tơ’lêi tro rong mê ôh tá xê to tơ’lêi trâm ki rơ-iô tro châi xua ing kế kâ pro, mê ối ai hên tơdroăng châi ki ton tâ, thế mot pơlât a hngêi pơkeăng, thăm nếo kô hlâ.
Môi tiah: {ă mâu kơdrâi dế mơ-êa mê mâu tơdroăng ki hơ’leh tung pơla dế mơ-êa pro hơ’leh kế ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm dêi ngế nôu, pro ăm ngế kơdrâi ki dế mơ-êa tơ’lêi tro châi xua ing kâ kế hên tâ. Vi khuân ki ‘mêi xuân chiâng tơkâ luâ ing pâu kuăn [ă chiâng tâ tú ăm kuăn ngá ki ai kế vâ mơjiâng chiâng mơheăm oh tá kâi vâ xông mơdêi.
Tơdroăng châi xúa ing kế kâ drêng dế mơ-êa cho rơ-iô ó [ă kô pro chiâng tơ’nhiê kuăn ngá, ‘nâ hía pro re\ng mơhum drêng hâi tu\m tro khế, ‘nâ hía kô pro hlâ kuăn ngá drêng nếo klêh klêa.
Vâi ‘ne\ng ai hên tơdroăng ki oh tá mơhúa xua ing tro châi xua kâ kế hên tâ, xua kế vâ mơjiâng chiâng mơheăm dế vâ mơjiâng mâu kế tung châ mơngế. {ă mâu ngế hơnăm hiăng krâ, drêng hiăng hiăng krâ, kế ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm rế kơdroh, mâu kơ koan tung châ chiâng rế hrá ‘nâi kơnó ki vâ tah mâu vi khuâ ki pro ‘mêi tung châ [ă mâu kế ki pro chiâng châi tơdroăng ki ê. Mâu ngế hơnăm hiăng krâ hmâ châi tiô rơnó, ôu hên pơkeăng xuân pro rế pá hro kế ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm mê chiâng tơ’lêi tro châi.
Kế vâ mơjiâng chiâng mơheăm gá chiâng xêh tung châ mơngế vâ tơplâ mơdât mâu kế ki pro ‘mêi tung châ. A mâu ngế ối rơdêi, mâu kế vâ mơjiâng chiâng mơheăm pêi cheăng tro tơdroăng vâ tơ’lêi plâ mơdât mâu kế ki ‘mêi. Laga, mâu kế vâ mơjiâng chiâng mơheăm dêi mâu ngế tro châi klêa, mâu ngế ki tâ tú pơreăng HIV/AIDS, u\m tung châ... hmâ hlo rế pá hro tung tơdroăng châi lơ pro chiâng ai tơdroăng châi ki ê, pro châ tơ’lêi tro tâ tú pơreăng, tung mê ai pơreăng, tung mê ai tơdroăng tro châi xua kế kâ pro.
{ă mâu ngế nu\m nheăn, tơdroăng pro tơniăn kế kâ thăm rế kal tơmâng khât. Pak^ng kế vâ mơjiâng chiâng mơheăm rế kơdroh mê a mâu ngế ki châi mê mâu kế vâ mơjiâng chiâng mơheăm pro a ‘mêi pơtok nong [ă mâu troăng hơmeăm kum ăm pơtok nong [ă troăng klêa djâ ‘no tah kế kâ ki ‘mêi, mê khoh pro klêa ôh tá kâi vâ mơdiê, pro hrê, tơprâ mâu kế kâ, pro chiâng hrá, pro kế kâ chiâng toăng ối ton tung troăng klêa. Tơdroăng kố pro vi khuân ki pro ‘mêi tung klêa [ă mâu kế ki ê pro chiâng ai tơdroăng châi ki ê chiâng rế xông rơdêi, ai kuăn tung troăng klêa, pro ki hơ-ou kế kâ thăm rế ó tâ.
Kơkốu cho (tíu ki mơ’no tah) xuân tơdjâk ó troh a mơngế ki nu\m nheăn, kô pêi cheăng ôh tá tơ-[rê, ôh tá kâi vâ ‘no tah mâu trếo ki ‘mêi, vi khuâ pro ‘mêi. Thăm nếo, mâu ngế ki tro nu\m nheăn hmâ lo hêa [ă châi klêa lăm dế lo têa kô pro ăm troăng mơheăm ôh tá tơniăn... Mê cho mâu tơdroăng ki pro mâu ngế ki nu\m nheăn tâng tro hơ-ou kế kâ kô ó, thế mot pơlât a hngêi pơkeăng, thăm nếo kô rơ-iô troh ivá tâng ôh tá teăm châ pơlât tơdrêng, tơtro...
Vâ hbrâ ví mâu tơdroăng châi xua kế kâ, tâng ối tung khu ki rơ-iô tơ’lêi tro tâ tú pơreăng xua kế kâ ki nếo tối kơpêng mê âi, pôi tá kâ: Hơ’nêh lơ mâm í ối drêh ‘nâ hía hiăng pế la hâi chên khât; pôi tá kâ ká ối drêh, mâu ká kơteăm, xi xo\ng thế pế chên, pôi tá kâ mâu kế ki hơ-oh ‘măn hngíu môi tiah: kơpáu drêh (mê cho uâng lâ têa long, uâng lâ têa kơx^, a krot [ă sò điệp); pôi tá ôu têa tôu ro [ă têa tôu ro ki ối drêh ki hâi teăm kơdê pơreăng: pôi tá kâ mâu kơtâ í drêng hâi teăm pế ki ‘nâ hiăng pế la hâi teăm chên, pôi tá kâ mâu plâi ki hâi teăm xếo krúa, [ă pôi tá kâ mâu kơchâi kơboăng, hơlât; têa tiê ing plâi kâ lơ kơchâi plâi pôm ki hâi teăm kơdê pơreăng; mâu xúc xích, hơ’neh hngiú, mâu hơ’nêh í [ă ká ki pheăng a ngôi on...
Tung pơla pế pơchên kế kâ thế pro tro 4 tơdroăng kơ’nâi kố:
Vi khuân kô chiâng tâ tú ing kơpeăng ko\ng, ing loăng kơko te\ng mâm [ă mâu tơmeăm ki vâ pế, kế vâ râm a kơchâi kâ ki pro chiâng ai tơdroăng châi. Xua mê thế xếo ko\ng [ă kơ[o\ng, hdrối [ă klêi kơ’nâi vâ pế pơchên mâu kơchâi kế kâ thế xếo ko\ng [ă kơ[o\ng tung pơla ki iâ gá 20 yâi. Thế xo kên xut le#m mâu kơ-[ăng a kơnoh pế hmê kơchâi. Tâng xúa kên thế roh kên rêm hâi vâ ga krúa. Xếo xut hrâ le\m mâu tơmeăm môi tiah loăng kơko te\ng mâm, kơđiah vâ chôu kế, hơkê... : Mâu kế vâ chôu mê thế xếo [ă têa hleăng mơngeăn mo\ng ăm gá le\m.
Xếo mâu plâi [ă kơchâi a têa kơneăng vâ tah pơreăng. {ă mâu kế kâ ki tâ lôi tung kơ’lo, thế thế xếo krúa klâp kơlâp gá hdrối vâ po.
Vi khuân tâ tú ing kế kâ kố troh kế kâ ki ê. Tơdroăng kố hmâ hlo drêng ối drêh, hơ’nêh í, hơ’nêh ká [ă kơtâ í ‘măn tung kơtuh hngiú rơtế [ă mâu têa ôu [ă kế kâ ki hiăng chên. Vâ mơdât tro tâ pơreăng, thế ’măn kế kâ ối drêh a tíu ăm ‘măn (lơ tâ tung kơ’lo cháa, ki lía) ‘măn krê xêh [ă kế kâ ki chên ai ‘măn tung kơtuh hngiú. Pôi tá chiâng xúa tơchoâm mâu kế kâ ki pế hiăng chên [ă kế kâ ôi drêh.
Kế kâ thế pế chên: Pak^ng mê, ki hngiú xuân pro hrá xông mơdêi dêi vi khuân ki ‘mêi. Rak ăm ki hngiú gá hngiú tung kơtuh hngiú ing pá xôp 5đo#C tơngi chu cho môi tung mâu tơdroăng ki tro má môi vâ kơdroh tro mâu tơdroăng châi ing kế kâ pro. Xua nhiệt kế dêi tơmeăm vâ pro tơniăn drêng tâ tung kơtuh hngíu vâ ăm hngiú đi đo pá xôp 5oC [ă ki hngiú tung kơtuh ăm 0oC lơ iâ tâ. Vâ ăm hngiú mâu kế kâ tro tơdroăng, kal thế thế ăm hngiú lơ ăm gá kâ khăng kơto môi tiah príu hơ’nêh mâm chu, í, kơtâ í, ká [ă mâu kơchâi kế kâ ki tơ’lêi u\m ki ê tung pơla 2 chôu hdrối vâ pế lơ rôe. Pro hngiú tung pơla 1 chôu tâng ki hngiú tung dế luâ tâ 32oC.
Gương tơplôu [ă tơbleăng
Viết bình luận