VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ o [ă pú hmâ! Achê pơla kố, chin phuh hiăng pơkâ tơdroăng 55/2015, pơkâ ‘na troăng rơhlâ ăm mung liăn kum pêi chiâk deăng, thôn pơlê, [ă hên tơdroăng ki ‘mâi rơnêu tâng vâ pơchông [ă tơdroăng pơkâ 41 hdrối kố nah. Tơdroăng pơkâ kố, ki mung liăn ăm kơvâ pêi chiâk pêi deăng ai tơ’nôm mâu tơdoăng ki kơjo ki nếo, trâu hơngế [ă tro tâ. Tơdroăng ‘’Chin phuh [ă kuăn pơlê’’ hâi kố, ngin kô tối tơbleăng ‘na mâu tơdroăng ki xiâm dêi tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa mê. La ki hdrối tâ, pó vâi krâ nho\ng o tơmâng ngin tối tơbleăng ‘na mâu tơdroăng ki pá, mâu tơdroăng ki tá hâi châ to\ng kum drêng pêi pro tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa kơxo# má 41.

Tơdroăng kơxo# 41 ai pơkâ xiâm kơxo# liăn ăm mung dêi Chin phuh ăm mâu khu ngăn ‘na liăn, khu ăm mung liăn vâ ăm kuăn pơlê mung xúa tung pêi chiâk deăng, mơjiâng thôn pơlê rêm hơnăm, la troh nôkố xuân hâi châ pêi pro, tung pơla mê, kơxo# liăn to\ng kum ăm mung, kum ‘na tơdroăng ‘no liăn cheăng ing mâu khu tơru\m cheăng tung tơnêi têa [ă kong têa ê vâ ăm mung xúa tung pêi chiâk deăng ối tơvâ tơvân; troăng rơhlâ to\ng kum ‘na x^ng xoăng túa che#n [ă xo ‘nâ kơxo# liăn vâ ‘măn kơd^ng xâu lơ trâm tơdroăng ôh tá mơhúa ki hâi tối tơbleăng, pêi pro; tơdroăng kơjo kum mâu ngế ki mung tung tơdroăng trâm ôh tá mơhúa xua kong prâi pro ôh tá tơniăn, pơreăng tâ tú ing kơxo# liăn ngân Tơnêi têa châ pơkâ tung tơdroăng pơkâ 41 châ pêi pro; tơdroăng tối tơbleăng ki ôh tá mơhúa pơxiâm ai nếo a lâp lu tung tơdroăng ăm mung pêi chiâk pêi deăng thôn pơlê ối hên tơdroăng ki ối tơvâ tơvân. Tung 3 hơnăm hiăng hluâ, kong prâi đi đo ôh tá tơniăn a lâp lu [ă pro lu\p kân, la tâi tâng hâi hlo kơ koan ki lâi ôh ti châ pơcháu hnoăng cheăng pêi vâ tơkâ hluâ ki ôh tá mơhúa ăm kuăn pơlê; tơdroăng ăm hlá mơ-éa mơhên xúa tơnêi, troăng rơhlâ pro kơdrum deăng [ă hơ’lêh túa pêi cheăng tơru\m ki nếo vâ pro xiâm ăm tơdroăng mung liăn ối hrá; ôh tá ‘nâi vâ pơkâ cheăng ki vâ mơnhông mơdêk tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng; tơdroăng ‘’châ xo kế tơmeăm pêi lo la yă tê ôh tá kơnâ’’ xuân đi đo ai, tơdjâk ki ‘mêi troh pêi chiâk deăng [ă tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê; ôh tá ai pơkâ [ă rak ngăn tơdroăng pơkâ, tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ôh tá hên, ki hên, cho pêi cheăng kâ ku\n, tơ’lêi hlâu, tơdroăng tê mơdró kơdroh, ivá ki tơbriât cheăng iâ hâi tơkâ hluâ tơdroăng pá ki hriăn tung pêi chiâk pêi deăng; ‘na pro tơniăn baoh hiêm tung pêi chiâk deăng nếo bú châ mơnúa pro iâ [ă hâi ai tâi tâng vâ xúa lâp lu tung lâp tơnêi têa; xêo ngăn ki tơru\m tung pêi chiâk [ă tê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng hâi krá tơniăn, khoh chiâng ai tơdroăng mâu ki mơdró dêi kong têa ê lăm rôe.

Pêi chiâk deăng đi đo cho ki xiâm dêi tơdroăng ôh tá mơhúa la xua ôh tá ai hnoăng pêi ki hbrâ [ă kơdroh ki ôh tá mơnúa. Tơnêi têa kum ăm ‘na pêi chiâk deăng, pêi pro vâ  mơnhên ki ôh tá mơhúa ‘na pêi chiâk deăng ối iâ, hâi ai luât pơkâ nhên khât, ki hên pơxâu phak to ‘na tơdroăng ki hlo ai tê.

Tơdroăng tơru\m pơla mâu khu xiâm, kơvâ cheăng, kong pơlê tung tơdroăng hnê pêi tiô pơkâ kơxo# 41 ối hrá, ôh tá nhên, tơdroăng vâ mơnhên ‘na ki tơvâ tơvân tung pêi chiâk deăng, mơjiâng thôn pơlê hâi teăm kơtăng, ôh tá pơkâ troăng rơhlâ ki ton môi tiah tơdroăng pơkâ, tơvêh che#n xua kong prâi pro, pơreăng tâ tú tung lâp lu, ‘na baoh hiêm tung pêi chiâk deăng, ăm hla mơ-éa mơnhên hnoăng xúa tơnêi. Mâu tơdroăng pơkâ to\ng kum ối hên ki ôh tá tro, tơvâ tơvân, ôh tá tơru\m tơdrêng [ă dêi pó.

*Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ, mâu tơdroăng ki u ối pêi pro tơdroăng pơkâ 41 cho ki xiâm vâ Chin phuh pơkâ luât ki nếo, tơdroăng pơkâ 55, hâi lơ 9 khế 6 hơnăm 2015. {ă tơdroăng pơkâ kố, tơdroăng mung liăn tung kơvâ pêi chiâk deăng châ tơ’nôm [ă châ to\ng kum hên tâ:

A tơdroăng pơkâ ki nếo, Chin phuh hiăng ai hơ’lêh hên ‘na luât ăm mung, kơlo to\ng kum ăm mung [ă mâu tơdroăng kal vâ mung tung tơdroăng kố, xuân môi tiah tơkâ hluâ xahpá ki ối tơvâ tơvân tung hơnăm hiăng hluâ.

Môi tiah, pơkâ 55 hiăng tơ’nôm mâu ngế ki châ mung vâ xúa tung pêi chiâk deăng, mơjiâng thôn pơlê tá mâu cho ngế, rơpo\ng hngêi ki rêh ối tung pơlê kong kân, pơlê kong krâm la veăng pêi chiâk deăng, tê mơdró tung kơvâ pêi chiâk deăng.

Má péa: luât ki nếo châ mơjiâng pro tiô troăng rơhlâ mơdêk tơru\m pêi chiâk deăng tiô túa tơru\m, túa xúa kơmăi kơmok ki dâi le#m ing tơdroăng pơkâ mâu khu tơru\m cheăng ki xiâm, khu mơdró, khu pêi cheăng tơru\m ing tơdroăng pơkâ mâu khu tơkum ki xiâm dêi khu mơdró, khu tơru\m cheăng veăng tơru\m pêi [ă dêi pó, xúa khoa hok kơmăi kơmok ki dâi le#m vâ xúa tung pêi chiâk deăng. Mâu tơdroăng kal vâ mung kố châ tơku\m po ăm mung [ă luât ai tơmeăm tơniăn tâk troh sap 70-80% ki xúa dêi tơdroăng pơkâ, troăng rơhlâ pêi chiâk deăng, tê mơdró.

Má pái: Tơdroăng pơkâ ki nếo hiăng mơdêk kơlo ăm mung ôh tá ai tơmeăm khoăng ki tơniăn mơhno [ă mâu ngế, mâu rơpo\ng, khu pêi cheăng tơru\m, kăn ngăn kơdrum deăng, khu pêi cheăng tơru\m, khu tơru\m, mâu khu tơku\m pêi cheăng tơru\m [ă hía hế tâk 1,5 troh 2 xôh tâng vâ pơchông [ă tơdroăng pơkâ nôkố.

Pơkâ kơlo ăm mung ôh tá ai tơmeăm khoăng ki vâ mơhno tơniăn [ă mâu tơdroăng kal vâ mung liăn hên xúa tung pêi chiâk deăng môi tiah ‘no liăn pêt loăng plâi tê lo liăn, loăng plâi kâ ton hơnăm, păn, tơnăng ká xi xo\ng tơnăng ká hơngế a tơdế têa kơx^, hbru tơmeăm kế kâ ăm ‘na tơdroăng tơnăng ká hên tâ mâu tơdroăng ki ê.

Má pu\n: luât pơkâ mơhnhôk mâu ngế ki mung veăng rôe baoh hiêm kum kơvâ chiâk deăng ing tơdroăng pơkâ dêi khu tơku\m ăm mung liă kơdroh liăn laih ăm mung [ă kơlo ki iâ 0,2% tung hơnăm tâng vâ pơchông [ă liăn laih ‘na kơxo# ăm mung tơdrêng môi túa ki ai pơkâ hâi khế hnăm môi tiah.

Má pơtăm: Tơdroăng pơkâ klêi hôp kơxo# 55 ai pơkâ nhên ‘na luât, pơkâ hnê tơdroăng thế tơvêh che#n ki mung ôh tá mơhúa xua kong prâi pro ôh tá tơniăn, pơreăng tâ tú a lâp lu, lơ mung xua tơdroăng ki ê [ă mâu kuăn pơlê tung tơdroăng pêi chiâk deăng, vâ mơnhông mơdêk thôn pơlê.

Má tơdrốu: mơhnhôk mâu khu ăm mung liăn ‘no liăn cheăng ‘na tơdroăng chiâk deăng, thôn pơlê ing tơdroăng pơkâ ‘na xo ‘măn ‘na kơxo# liăn vâ hbrâ xâu lơ trâm tơdroăng ôh tá mơhúa, kơjo kum kơxo# liăn [ă mâu tơmeăm pơkuâ cheăng ‘na tơdroăng to\ng kum liăn ki ê.

Pak^ng mê, tơdroăng pơkâ 55 xuân ai pơkâ mâu ngế, rơpo\ng hngêi mung liăn a khu tơku\m ăm mung liăn ôh tá xê nâp kơlo liăn k^ tâk tăm po\ng hla mơ-éa ăm mung kok tơmeăm khoăng a kơ koan ki chêh pro hla mơ-éa ăm mung [ă xo liăn kơlo ki nâp chêh inâi a tíu ăm mung vâ tơniăn a kơ koan ki chêh nâi pro tơniăn.

Gương tơplôu [ă pơchuât