Châi plâi nuih hmâ hlo gá pro ăm ‘nâi ti lâi?

Châi plâi nuih ai hên tơdroăng ki pro ăm ‘nâi hdrối.  La ga rôh apoăng tơdroăng ki ăm ‘nâi mê gá pro pin oh tá chiâng ‘nâi nhên ôh, ‘nâ hía bú tâ châi iâ tê lơ châi môi xôh péa xôh mê mơngế ki tung châi ai pơreăng châi plâi nuih mê oh tá ‘nâi, chiâng ôh tá vâ tơmâng re#ng pơlât. Tơdroăng mê râ gá pro chiâng châi ó, pá  tâ vâ pơlât, hlối tâi liăn hên. Xua mê, rêm ngế thế tơmâng ngăn dêi châ chăn tơná, thế tơtro\ng drêng tâ tung châ trâm tơdroăng ‘na plâi nuih tiô tối kơ’nâi kố:

-Châi hâ rơtá nuih: Tơdroăng ki mê gá bu pro tâ châi môi péa xôh ‘ló klêi mê oh tá tâ xếo, la ga rơ iô.  Châ tơkâ pro mơheăm tơku\m a plâi nuih.

- Tâ dêi plâi nuih kơtâu ‘lok ‘lok: mê cho tơdroăng ki plâi nuih kơtâu phá tâ mâu roh ki ê, plâi nuih kơtâu ai drêng re\ng, drêng hrá.

-Pôu prôu pr^ng ko, mâ ngăn oh tá xao hlo: Tơdroăng ki mê kô pro ăm pin nhôm châi tơdroăng ki ê, nhôm tơná oh tá bê tu\m mơheăm xua ôh tá ai tu\m sắt, malối a vâi kơdrâi. Laga, pôu pr^ng ko, mâ pro oh tá xao hlo ‘na hía xua ing pơchêh troăng mơheăm, pro ‘mêi a plâi nuih, hlối hlâ.

- Hlâ rơngó: Ai hên tơdroăng pro chiâng hlâ rơngó, la , mê xuân cho ing tơdroăng dêi  plâi nuih ki rơ iô, ki xiâm kô pro ăm plâi nuih kơtâu hrá, hâ tung pơla troăng mơheăm hveăm ... hlâ rơngó xua châi plâi nuih kô pro hlâ hlối.

- Tung châ rơlâi rơlo [ă pro hêng koi a kơhâi: rơlâi rơlo mê cho vâ mơhno plâi nuih hiăng pá hro.

-Pa kâi hiâm: Tơdroăng mê hmâ hlo a mâu ngế ki châi plâi nuih pá hro [ă tơdroăng châi tung pơla hveăn. Mơhno ăm hlo  pá vâ hiâm hmâ  hlo drêng mơ-eăm hiâm.

Xiâm ing lâi pro mâu tơdroăng châi ‘na plâi nuih?

Ai 2 khu ki tơ’lêi pro chiâng mâu tơdroăng châi plâi nuih.

Má môi cho khu ki oh tá xâu, oh tá vâ tơmâng, mê cho: mâu hơnăm hiăng hên, mâu ngế hmâ trâm a 50 hơnăm tơngi klêng, mâu ngế nhôm tơ’lêi tro châi plâi nuih tâng tung rơpo\ng hngêi ai pâ, nôu  lơ pôa, jâ tro châi plâi nuih nuih. Mâu kơnốu hmâ hlo tro châi plâi nuih hên tâ mâu kơdrâi.

-Má péa co ing tơdroăng oh tá ‘naia hdrối, mê chO: ing tơdroăng iâ pơtâp ivá, lơ piê, lối piê, kâ hên trếo piê, lơ kâ kế kâ ki re#ng, ki pơchên lối ton; ôu hene drôu bier, ôu hât, tơche#ng hên chiâng stress ton khế ton hơnăm...

Pak^ng mê,  mâu  ngế ki nu\m nheăn [ă kơtêi kơtâu têi kô tơ’lêi tro châi plâi nuih hên tâ mâu ngế ki oh tá ai tơdroăng klâi.

- Hbrâ ví châi plâi nuih môi tiah lâi?

Tiô mâu [ok thai pơkeăng cheăng pơlât ‘na kơvâ mê tối, tơdroăng châi plâi nuih chiâng vâ hbrâ mơdât tâng pin ‘nâi hbrâ rơnáo [ă tơdroăng khăm ivá tiô rơnó, séa ngăn tu\m tơdroăng tơná rêh ối, kâ ôu, hôm pơtâp ivá. Tơmâng rak ngăn khâu khât  dêi ivá [ă re\ng troh a hngêi pơkeăng khăm pơlât tơdrêng tâng tâ dêi tung châ môi tiah ai tơdroăng tối ‘na châi plâi nuih.  Kâng ngăn dêi chân hôm hngăm, kơtêi hôm kơtâu têi, hôm ai xik tung mơheăm [ă Cholesterrol tung mơheăm. Pêi pro tơdroăng ki ai pơxúa tiô hnê a kơ’nâi kố: pôi tá ôu hât; thê skơhnâ pơtâp ivá ki iâ gá 30 phut rêm hâi; kâ ôu tro tơdroăng (kâ hên kơchâi ngiêt, kơdroh kâ xăng po [ă kơdroh  ôu drôu biêr).

Peăng mơ’nui tơdroăng, ai tối ‘na hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm xua Tíu xiâm séa ngăn hbrâ mơdât pơreăng Dak Lak hnê.

-Tơngê lo mơheăm cho pơreăng tâ tú ki râ, ta atú ing ngế ki kố troh ngế ki ê ing tíu tri trô ngre ngro pâk. Pơreăng kố tơ’lêi tro a rơnó mêi, tâ tú re\ng [ă hlối rơ iô xua hâi teăm ai pơkeăng ki xêt vâ pơlât prêi  [ă hâi teăm ai pơkeăng vắc xin ki vâ pâk hbrâ mơdât pơreăng.

-Xiâm pơreăng  tơngê gá pro cho: Kơdrâ tơngê hmân [ă tơngê ton oh tá kâi kơdroh, châi ko ó, rơlâi rơlo tung lâp châ, châi a péa pâ kơhlong mâ, hlo mâu tíu lo tum bri bríu a kéa ‘nâ hía pro lo mơheăm môh, lo mơheăm chêng hne#ng... tâng ôh tá châ khăm [ă pơlât tơdrêng, ngế ki mê kô hlâ.

- Hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm, rêm ngế kal thế pêi pro tro mâu tơdroăng a kơ’nâi kố:

-Kơhnâ kơdế tri trô [ă pôi tá ăm tri trô pâk;

- Tah mâu tíu ki tri trô vâ kơtâ [ă tơdroăng kơdruôp mâu kế ki hvât lôi ki kơdoăng têa. Klâp xi mâu tơmeăm kơdoăng têa, pôi tá ăm ai tri trô kơtâ; xut le#m hngêi trăng, mơgrúa hngêi ti dé rêm hâi, pôi tá ăm têa châ toăng ah lơ ai tri tro kơtâ.

-Drêng nhôm môi tiah tơngê lo mơheăm thế re\ng lăm troh a hngêi pơkeăng vâ châ khăm pơlât teăm tơdrêng.

Kim Oanh – Đình Thi chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng