Mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên nôkố ai lối 2.260 hno têa kân, krâ kơvâ [a\ ku\n; tung mê ai 1.150 long têa, 942 rơchôa, ki ê cho tíu vâ hrik têa, [a\ lối 5.000 km hno hnoăng têa hiăng châ rơnêu krá kâk kum vâ tôh ăm 216 rơpâu ha loăng plâi. {a\ng klâng a kơpong ai têa tôh tu\m cho 50%, kơphế cho 21%. Kơxo# kố mê cho lối 400 rơpâu ha kơphế akố thế ti tăng têa ing ê vâ tôh cho ôh tá tơniăn, ki rơhêng vâ tối tung pơla kong thăm rế tro ko ‘nhê ó.

Pôa Trần Thế Hoan, Kăn pơkuâ ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó môi khu mơjiâng pro hno têa Dak Lak tối, tơdroăng ti tăng túa vâ mơjiâng pro hno têa a Tây Nguyên thăm rế thâ, xua mâu tơdroăng pơkâ hdrối nah ôh tá teăm [a\ nôkố:

‘’Kong tro ko ‘nhê, têa hiu rế iâ, têa thăm rế xiâ. Xua mê, mâu hno têa, mơhé ai kơdoăng têa tu\m tiô bro xuân ôh tá bê vâ tôh ăm [a\ng deăng môi tiah pơkâ hdrối nah.

Thăm nếo, klêi kơ’nâi séa ngăn nhên, ngin hlo a hên hno têa, [a\ng ki kal vâ tôh ki khât cho hên tâ tâng pơchông tiô bro. Xua mê, tâng ôh tá ai túa, tơmiât nhên tăng têa, mê tơdroăng ôh tá bê têa tôh ăm loăng plâi xuân pơtối ai’’.

{a\ tơdroăng ôh tá bê têa tôh đi đo a rơnó tô dế mơdât kân khât troh tơdroăng mơnhông pêi chiâk deăng a kơpong Tây Nguyên kơdrâm mơngế [a\ kro mơdro\ng, pro chiâng lôi chúa tơnêi tơníu tê kơtê, pro chiâng ôh tá tơniăn pơlê pơla drêng mâu kơpong kuăn pơlê kơtiê đi đo hên hơnăm kố nah tro lup xua kong tô khăng khoăng.

Drêng pá puât ti tăng têa vâ tôh loăng plâi, kuăn pơlê pêi chiâk deăng Tây Nguyên hiăng pong châ hr^ng rơpâu klôh têa, pâk trâu tung kơdâm tơnêi châ hr^ng met.

hôp tơpui tơno 'na hno têa 

Tiên sih Hoàng Ngọc Tuấn, Vie#n trưởng vie#n khoa hok hno têa peăng tơdế tơnêi têa kơpong Tây Nguyên, tối, tơdroăng kố mơhé tơleăng tơdroăng angiâ tê laga pro Tây Nguyên hiăng ôh tá ai têa mê thăm rế pro têa xiâ ó:

‘’Pong tăng têa rối râ hluâ tơdroăng mê thăm pro kơnho\ng têa xiâ ó re\ng ‘nâng. Tơdroăng kố tơleăng angiâ tê, laga pro kơdroh têa mo\ng tung rơdâ, tơdjâk kân troh mâu kơpong ki ê’’.

Drêng pơloăng mơnúa ‘na têa mo\ng ki Tây Nguyên dế trâm, a roh hôp tơpui tơno, mâu kăn tơku\m tơpui tơno ‘na tơdroăng hơ’lêh túa mơ’no liăn cheăng, hơ’lêh tung pêi cheăng, xúa ki rơkê khoa hok kih thuât tung pơkuâ, tăng têa mo\ng châ tơ-[rê, krá tơniăn.

Tiô mâu kăn tối, tơdroăng xúa kơmăi kơmok tôh kơd^ng têa dế châ po rơdâ re\ng tung to lâi hơnăm achê kố, kal châ ngăn cho môi tung mâu túa tơleăng ki kal pêi pro.

Pôa Nguyễn Văn Dẫn, Pho\ pơkuâ, mơjiâng pro hno têa kong pơlê Kon Tum tối ăm ‘nâi, troăng vâ pêi pro kố tá hâi châ kơ koan tơnêi têa mơnhên khât:

‘’Ki kố kal ai hên túa mơnúa pêi. Mâu kong pơlê thế ai mơnúa pro hdrối ‘nôi, kong pơlê thế mơ’no liăn hdrối, vâ ing mê mơnhên tro châ tơ-[rê. Tâng lôi kuăn pơlê pro xêh tơdroăng mơgêi, mơnhên ki châ tơ-[rê kô tá hâi tro [a\ tơdroăng nôkố’’.

‘Na hơ’lêh tung mơ’no liăn cheăng, mâu kăn veăng hneăng hôp tối, vâ mơhnhôk kuăn pơlê pêi chiâk deăng, khu tê mơdró, xúa mâu kơmăi kơmok, túa pro hno têa nếo, Tơnêi têa kal mơ’no liăn, tơru\m [a\ mâu troăng hơlâ ‘na hơ’lêh hdrê pêt châ tơ-[rê má môi. Pôa Phạm Hữu Hào, Pho\ pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng – mơnhông mơdêk thôn pơlê Dak Nông, tối:

‘’Ahdrối pin thế ai troăng hơlâ nhên klêi mê ti tăng mâu khu mơ’no liăn cheăng. Troăng hơlâ mê thế nhên cho tơnêi têa mơ’no liăn, to\ng kum ki klâi, kuăn pơlê, khu tê mơdró thế pêi pro xêh ki klâi, klêi mê troăng pơkuâ, mơjiâng pro rơchôa hno têa môi tiah lâi. Má pái, rơtế [a\ tơdroăng mê, pin thế hơ’lêh hdrê pêt, vêh pêt mâu loăng plâi kal têa iâ tâ’’.

Tiô tối dêi Kơ koan pơkâ túa cheăng mơjiâng pro hno têa, ối tung Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng [a\ mơnhông mơdêk thôn pơlê tối a hneăng hôp, kong tô khăng khoăng a Tây Nguyên rêm hơnăm thăm râ, [a\ng loăng plâi tro lup tâk hên. Hơnăm 2014 Tây Nguyên ai vâ chê 76 rơpâu ha tro lup, hơnăm 2015 tâk 144 rơpâu ha [a\ hơnăm 2016 cho lối 176 rơpâu ha.

Tơdroăng kố pơkâ thế thâ, ôh tá xê to ‘na túa mơnhông mơdêk, mê thế re\ng pơkâ mơ’no túa pêi ki rơkê tơtro, kum Tây Nguyên mơnhông mơdêk krá tơniăn./.

                                                                                    Đình Tuấn chêh

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng