Tiô kơxô̆ ki riân ngăn dêi Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo (CDC) kong pơlê Dak Lak, ing apoăng hơnăm 2024 troh nôkố, tung lâp kong pơlê hiăng ai 5 ngế hdrêng tro pơreăng lo sêi, tung mê 1 ngế a tơring Ƀuôn Đôn, 1 ngế a Pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, 1 ngế a tơring Krông Pač ƀă 2 ngế a tơring Čư̆ Kuiñ. Tung 5 ngế ki tro pơreăng lo sêi, ai 3 ngế tá hâi pâk vaccine châi lo.

Rak ngăn kuăn dế klâ ối krê pơlât pơreăng châi lo a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ngoh P (a bêng Ea Tam, Pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak) tôu tuăn khât ăm ivá dêi kuăn tơná. Ngoh P ăm ‘nâi, muăn hơnăm kố hiăng 4 hơnăm, hâi lơ 3/7, ối a hngêi muăn tơngê, kơ-o, rơpŏng roê pơkeăng ăm ôu la ôh tá hlo chía. Hâi lơ 12/7, muăn tơngê, kơ-o, lo hbri hbríu lâp châ. Troh hâi lơ 13/7, rơpŏng djâ muăn lăm khăm ƀă pơlât a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ƀă tơdroăng cho muăn tro yương tĭnh ƀă virus châi lo.

Môi ngế ki ê tro pơreăng châi lo xuân dế châ mâu ƀok thái pơkeăng séa ngăn, pơlât a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên cho muăn kơnốu inâi M (1 hơnăm), a cheăm Čư̆ Né, tơring Krông Ƀuk, kong pơlê Dak Lak). Hdrối mê hâi lơ 8/7, ối a hngêi muăn tơngê, kơ-o. Hâi lơ 9/7, rơpŏng djâ muăn khăm a tíu khăm Tâm Phúc (pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ) la muăn ôh tá chía. Troh hâi lơ 11/7, lăm khăm ƀă ‘nâi muăn yương tĭnh ƀă virus châi lo. Laga, xua muăn hiăng pâk 1 trum vaccine hbrâ mơdât pơreăng châi lo ‘mê meluâ tro pơreăng ôh tá râ. Nôu muăn M, tối:

“Muăn nếo châ pâk trum vaccine hbrâ mơdât châi lo ki apoăng a khế 5. Nôkố muăn tro tâ pơreăng châi lo. Muăn tơngê, hêa. Tối tơdjuôm á hlo túa pơreăng kố gá rơ-iêo tâng ôh tá rĕng djâ ngế hdrêng mê lăm hngêi pơkeăng teăm pơlât tơdrêng. La muăn hiăng pâk vaccine mê tơdroăng râ á hlo ôh tá râ môi tiah mâu vâi muăn ki ê tro pơhlêh râ chiâng châi klêa, tơdjâk troh a mê, bu hlo hêa ƀă tơngê, pâk vaccine gá chía tâ. Mê mâu nôu pâ mơ-eăm hâi ki lâi pâk vaccine mê athế djâ dêi kuăn ‘nĕng lăm pâk, hbrâ mơdât tâ pơlât pơreăng ƀă tâng ai tro pơreăng gá ôh tá râ tâng vâ pơchông ƀă mâu vâi ki ôh tá pâk vaccine hbrâ mơdât pơreăng”.

Vâ rak ngăn pơlât ƀă hbrâ mơdât tro tâ pơreăng ing ngế ki kố troh ngế ki ê ăm mâu vâi hdrêng, a Kơbong pơlât vâi hdrêng Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên hiăng bro môi kơpong krê ăm ăm mâu vâi hdrêng tro pơreăng lo sêi. Pakĭng tơdroăng tơtrŏng pơlât ăm mâu vâi hdrêng ki tro pơreăng châi lo, hnoăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng tâ tú ing ngế kố troh ngế ki ê xuân châ Hngêi pơkeăng tơtrŏng. Tiô Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, mâu vâi hdrêng ki mot pơlât tung hngêi pơkeăng lo sêi ki hên pơrá hiăng râ ƀă cho mâu ngế ki tá hâi hâi pâk vaccine hbrâ mơdât châi lo. Mâu vâi hdrêng mot pơlât tung hngêi pơkeăng tung tơdroăng pơreăng lo sêi râ ing êi xôu, ing troăng klêa, lo hbri hbríu ƀă hên ki ê. Klêi kơ’nâi châ pơlât, troh nôkố ivá dêi mâu vâi hdrêng pơrá hiăng hlo chía tơniăn. Tiê̆n sih, ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh - Ngế xiâm pơkuâ Kơbong pơlât vâi hdrêng Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi tơ’nôm”.

“Tung mâu hơnăm a chê kố ôh tá ai ngế hdrêng ki lâi tro pơreăng pơreăng lo mot pơlât tung hngêi pơkeăng. Laga, tung măng tĭng kố nah Hngêi pơkeăng tơdah 4 ngế hdrêng mot hngêi pơkeăng ƀă mâu tơdroăng dêi pơreăng châi lo. Ki hên mâu vâi hdrêng ki mot pơlât hngêi pơkeăng mê cho ƀă mâu tơdroăng êi xôu. Kố cho rôh ki ai hên vâi hdrêng tro pơreăng châi lo mot pơlât tung hngêi pơkeăng hên má môi tung 5 hơnăm vêh ngi kố”.

A Việt Nam tối tơdjuôm ƀă kong pơlê Dak Lak tối krê, xua tơdjâk dêi pơreăng kân VOVID-19 tung pơla hdrối nah ƀă tơdroăng ki tro pơtê tŏng kum mâu túa vaccine tung Tơdroăng Pâk vaccine po rơdâ hơnăm 2023 hiăng tơdjâk troh kơxô̆ ngế pâk mâu túa vaccine ăm vâ hdrêng tung lâp tơnêi têa. Hên vâi hdrêng tá hâi châ pâk vaccine tŭm, tro hâi khế pơkâ cho môi tung mâu xiâm kối ki kal chiâng túa pơreăng tâ tú vêh tú nếo, tung mê ai pơreăng lo sê. Tiô tơdroăng ăm ‘nâi dêi Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo Dak Lak, hơnăm 2023, kơxô̆ vâi hdrêng pá xôp 1 hơnăm pâk tŭm mâu túa vaccine châ 54,9%, kơxô̆ hdrêng 18 khế pâk châi lo - rubella châ 67,8%. 5 khế apoăng 2024, kơxô̆ ngế hdrêng tŭm 9 khế pâk vaccine châi lo châ vâ chê 38%, kơxô̆ hdrêng 18 khế pâk vaccine châi lo - rubella châ vâ chê 35%. Thak sih, ƀok thái pơkeăng Hoàng Hải Phúc – Kăn pơkuâ Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Pơla hơnăm 2023 ƀă apoăng hơnăm 2024 pin ôh tá ai tŭm vaccine châi lo vâ pâk ăm vâi hdrêng. Xua mê, pin ôh tá ai pơkeăng. Nôkố, Viện Vệ  sinh Dịch tễ Trung ương, Viện Vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên ƀă Khu ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât hiăng ai túa pơkâ pâk ăm, pâk tâi ăm mâu vâi hdrêng ki vâ mot hriâm. Nôkố Khu ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât hiăng ai hlá mơ-éa pơkâ thế Khu ngăn hnê hriâm ƀă hnê mơjiâng tuăn ngoâ rơkê tơrŭm vâ séa ngăn mâu vâi hdrêng ki tá hâi pâk vaccine xuân môi tiah mâu vaccine ki ê kal lăm pâk tơdrêng vâ rak vế châ pâk tŭm vaccine tung la ngiâ”.

-Châi lo cho pơreăng tâ tú ki rơ-iô, tơdjâk kân troh ivá dêi vâi hdrêng. Pơreăng kố kô tâ tú ƀă tâ tú hên tâng kuăn pơlê tơngôu pêi pro tơdroăng hbrâ mơdât. Vâ kum kuăn pơlê hlê nhên ‘na pơreăng lo sêi, Khu chêh hlá tơbeăng tơdroăng kố ai tơpui tơno ƀă Tiê̆n sih, ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh - Kăn pơkuâ Kơvâ khăm pơlât vâi hdrêng - Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên.

-Ƀok thái pơkeăng tối ăm ‘nâi xiâm ki pro chiâng lo sêi ƀă mâu tơdroăng ăm hlo dêi pơreăng ?

-Ƀok thái pơkeăng Minh: Lo sêi cho môi pơreăng xua virus sêi (inâi khoa hok cho Polinosa morbillarum) pro. Drêng lo sêi, hdrêng hmâ tơngê, xiâm ki vâ mơhno ăm ‘nâi êi troăng hiâm kơpêng mê cho kơ-o, lo to têa môh, ối hmâ to kơchêi, môi péa ngế vâi hdrêng mâ khêi, lo ‘nhêa mâ, drêng khăm kô hlo tung krôk khêi. Tâng hdrêng bú to lo sêi tê ôh tá ai mâu tơdroăng pro tơngê  kơ-o mê ah pơreăng lo sêi kô lĕm prêi xêh sap 7-10 hâi,  vâi hdrêng kô prêi lĕm xêh kơ’nâi mê. 1 péa ngế hdrêng drêng lo sêi kô pro ai tơdroăng châi ki rơ-iô kal thế teăm pơlât tơdrêng.

-Pơreăng lo sêi pro chiâng ai mâu tơdroăng rơ-iô ki tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

-Ƀok thái pơkeăng Minh: Pơreăng lo sêi tâng gá ai tơdroăng pro chiâ ki ê kơ’nâi mê kô rơ-iô. Mâu tơdroăng ki pro châi ki ê klêi kơ’nâi mê cho ‘mêi ngôa ôh tá chiâng prêi lĕm pro ngế hdrêng ai tơdroăng châi ‘mêi tung ngôa kơ’nâi mê. A mâu ngế hdrêng ki ‘nâ klêi lo sêi hiăng prêi lĕm kô pro vâi êi xôu xua tung pơla hdrêng lo sêi mơni tung dế hiăng kơdroh trếo lĕm ki vâ râk vế ivá  mê mâu tơdroăng pro chiâng châi tơdroăng ki ê kơ’nâi mê kô râ tâ ƀă pá tâ vâ pơlât prêi  tâng vâ pơchông ƀă mâu hdrêng ki ôh tá kơdroh trếo ki vâ rak vế ivá ƀă ôh tá tro pơreăng lo sêi. Môi péa ngế hdrêng ki chiâng ai tơdroăng châi kơ’nâi mê cho ‘mêi tung ngôa xua tung pơla pơlât prêi mâu tíu lo xêi mâu tíu ki mê hiăng tro xêt klêi kơ’nâi 1 péa hơnăm ah gá pro xiâm ‘mêi tung ngôa, malối mâu ngế êi xôu ki râ, êi rơtốu râ tơdế tuăn pro chiâng ai tơdroăng châi ki ê, êi ngôa ki râ kô pro hlâ mơngế.

-Drêng ngế hdrêng lo sêi, nôu pâ kal tơmâng rak ngăn krâu vâi hdrêng tro tơdroăng môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

-Ƀok thái pơkeăng Minh: Ƀă vâi hdrêng ki lo sêi ôh tá ai tơdroăng ki tĭng klâi ôh. Thế ăm vâi hdrêng kâ trếo kơhiâm tŭm vâ hdrêng ai trếo ki lĕm ai ivá kâi tơplâ mơdât ƀă pơreăng tối tơdjuôm ƀă pơreăng lo sêi tối krê. Ƀă mâu ngế hdrêng ki lo sêi râ, nôu pâ thế pêi pro tro tơdroăng hnê dêi bok thái pơkeăng ‘na tơdroăng rak ngăn châ chăn xuân môi tiah tơdroăng hiâm, ‘na rơkong dêi  vâi hdrêng. Ƀă mâu ngế ki lo sêi chiâng ai tơdroăng châi ki ê kơ’nâi mê kô ai hnê krê dêi ƀok thái pơkeăng vâ rak ngăn hdrêng tơtro tâ.

Tối mơgêi, lo sêi thế klâ túa ƀă pơlât a mâu hngêi pơkeăng ƀă kô hnê nhên tiô tơrêm ngế vâ hdrêng rĕng prêi lĕm.

-Ƀok thái pơkeăng hôm ai hnê tối klâi ăm kuăn pơlê ‘nâi vâ hbrâ mơdât pơreăng lo sêi?

-Ƀok thái pơkeăng Minh: Hbrâ mơdât lo sêi ki tro má môi cho ƀă tơdroăng pak vaccine. Tơdroăng pêi pro apoăng ‘na hbrâ mơdât ăm hdrêng cho pro ăm hdrêng ai trếo lĕm ki hbrâ mơdât pơreăng ƀă tơdroăng pâk vaccine. Kố cho tơdroăng ki xiâm tung tơdroăng hbrâ mơdât lo sêi ăm hdrêng. Hmâ drêng nhôm hdrêng lơ sêi mê cho tơngê, kơ-o, mâu tum khêi, lo kơpêng tung rơkong, lo tum hbri hbríu thế rĕng dja ahdrêng lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng châ ƀok thái pơkeăng tối tơdroăng châi, klâ túa pơlât vâ pơlât teăm tơdrêng. Ôh tá tĭng kâ tơmeăm, ôh tá pơlât tiô chal krâ nah  ƀă mơngế ki lo sêi ah lơ pro mơhía rôh ki vâ pơlât tơdrêng ƀă mâu vâi hdrêng lo sêi ki pơlât ƀă mâu pơkeăng ing nhâ loăng, klup pơkhom vâi hdrêng lối xi, pơlât vâi ƀă pơkeăng ki ôh tá tro. Rak ngăn hdrêng ki lo sêi thế pơlât tiô mâu ƀok thái pơkeăng hnê tiô kơ tơdroăng ki nhên gá, tiô tơdroăng châi, lo sêi vâ ví pôi tá tro mâu tơdroăng pro chiâng châi ki ê kơ’nâi mê.

Mơnê ƀok thái pơkeăng!