Kơtêi cho ki pro pá ăm mơheăm kơtâu tơdjâk troh a troăng mơheăm, châ mơhno ăm ‘nâi ƀă péa chih kơxô̆ cho kơtêi kơtâu tâm thu ƀă kơtêi kơtâu tâm trương. Tiah mê, kơtêi kơtâu châ mơnhên gá lĕm cho pá xôp 130/85 mmHg. Kơtêi kơtâu lối 140.90 mmHg. Cho kơtêi tâk.

Tiô riân ngăn dêi Khu xiâm hbrâ mơdât (Khu xiâm ngăn pơkeăng), Việt Nam nôkố ai dâng 17 rơtuh ngế tro kơtêi to la ai troh lối tơdế tung kơxô̆ ki mê tá hâi ‘nâi tro ƀă lối 70% tá hâi châ pơlât. Kơtêi kơtâu to tung pơla ton hơnăm la ôh tá châ pơlât, mơdât tro mơni kô trâm mâu tơdroăng ki rơ-iêo môi tiah kăng kơbrê̆n, mơheăm tơkŭm a plâi nuih, châi plâi nuih, kơxô̆ ngế hlâ hên.

Tiô mâu ƀok thái pơkeăng chuyên khoa, ƀă ngế ki kơtêi kơtâu têi, pakĭng tơdroăng ôu pơkeăng tro pơkâ troh tá ah, cho tơdroăng kal má môi cho athế pơhlêh túa rêh kâ ối tro tơdroăng, kâ iâ po, kâ hên kơchâi drêh, pôi tá ôu hât, ôu ƀiê̆r ƀă mơeăm pơtâp ivá. Kố cho mâu tơdroăng ki kal gum ngế ki tro kơtêi kơtâu têi rêh tơdjuôm tơniăn ƀă tamo.

Pôa Vũ Đình Nhẫn (62 hơnăm) a bêng Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak ‘nâi tơná tro kơtêi kơtâu têi kơtăn kố vâ chê 10 hơnăm. Klêi mê to lâi hơnăm mê pôa ‘nâi tơ’nôm tơná tro nŭm nheăm. Ing mê troh nôkố, khế ki lâi pôa xuân lăm khăm a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. To hâi a chê kố pôa tâ châi ko ó, vê ngăn kơtêi tâk mê pôa mot pơlât tung khoa Nội Tim mạch (Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên). Pôa Vũ Đình Nhẫn tối: pôa kơtăng khât tung tơdroăng ki ôu pơkeăng la ôu kâ mâu trêo lĕm ƀă pơtâp ivá tá hâi pêi kơtăng.

Rôh kố á hlo châi ko, vê ngăn kơtêi gá tâk troh 160, châ chăn tơbrêi rơlâi, plâi nuih pêi rĕng. Mơhúa teăm lăm hngêi pơkeăng mê tơdroăng châi chía tâ rĕng, hlo tơniăn, châ ôu pâk pơkeăng tro pơkâ.

Môi tiah mê há cho jâ Nguyễn Thị Xê (82 hơnăm) a bêng Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak. Maluâ hơnăm hiăng hên la mâ jâ ngăn ối hleăng, chêng kŏng pêi cheăng ối ƀeăn. To lâi hâi hdrối, jâ tâ châi ko ó, drêng ‘nâ vung vế, hêng hêa. Drêng rơpŏng hngêi djâ troh a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên pơlât mê kơtêi kơtâu têi troh 220 mmHg (mi-li-mét thủy ngân). Jâ Xê ăm ‘nâi jâ ‘nâi tơná tro kơtêi kơtâu têi dâng 4 hơnăm kố. ‘Nâi nhên ki rơ-iêo dêi túa châi kố mê drêng hlo mâu tơdroăng ki tơviah ‘na ivá mê jâ lăm khăm hlối. Laga, jâ hmâ kâ xăng po (kâ hên po) ƀă troh nôkố xuân tá hâi lôi tơdroăng ki hmâ kố. Jâ Nguyễn Thị Xê ăm ‘nâi:

Băng: Á kâ chía xăng po. La nôkố á hiăng xâu, mơeăm kâ xêa plêp iâ. Mâu vâi kuăn á pơchân á đi đo la kâ xêa á oh ti chiâng kâ, athế ai môi po nếo lŏn. Á tơmiât tiah kố xua tiah mê kơtêi kơtâu têi gá ôh ti ai tơdroăng klâi ôh, mê nôkố vêh chiu pá kâ xêa”.

‘Na xiâm kối pro chiâng ai kơtêi kơtâu têi, bu ai dâng 10% mâu ngế châ mơnhên, vâ chê 90% mâu ngế ki u ối ôh tá châ mơnhên ‘nâi xiâm kối. Laga, y hok tối tiah kố túa rêh ối ôh tá rơkê plĕng ƀă mâu tơdroăng ki hmâ rêh ối ôh tá lĕm tro rêm hâi kô pro rế tâk hên tơdroăng ki tro pơreăng. Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa 2 Ngô Văn Hùng, ngế pơkuâ khoa Nội Tim mạch (Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên) ăm ‘nâi:

''Chiâng tơdjâk kơtêi kơtâu têi ai 2 tơdroăng. Má môi mê pin mơnhên châ xiâm kối, cài kố gá iâ bu châ dâng 10% a tâi tâng mâu ngế ki tro kơtêi kơtâu têi xo, mê cho xua piê, tơmo nô̆i tiê̆t, suy thươ̆ng thâ̆n, tơdroăng châi tamo ‘na tuyến yên, châi plâi nuih ing tơxĭn, troăng mơheăm xiâm kŭn lơ mâu tơdroăng châi tamo ‘na kơkốu. U ối 90% pin ôh ti ‘nâi xiâm kối. Laga, vâi hlo tiah kố kong prâi tơnêi tơníu tơdjâk rơdêi, pin kâ hên mâu kế kâ ki hiăng pro hlâu ai hên po, ôu hên drôu ƀiê̆r; tơnêi tơníu kơphô̆ pơhlêh, tơdroăng cheăng pin trâm pá, stress; kâ xăng po luâ kơlo ăm phêp. Mơngế Việt Nam kâ troh 15gram po rêm hâi, tung mê tiô pơkâ dêi Khu tơrŭm ngăn pơkeăng lâp plâi tơnêi rêm ngế bu chiâng phêp kâ 5gram po môi hâi xo. Kâ xăng po, ôh tá vâ kâi kơchâi drêh, ôh tá vâ pơtâp ivá ƀă hên ki ê mâu tơdroăng mê chiâng tơdjâk pro kơtêi kơtâu têi.

THA châ pơtih môi tiah “ngế ki kơdê mơngế ôh ti ai kơbố ‘nâi” xua mâu tơdroăng pro ki ôh ti ai kơbố ‘nâi rơ-iêo ki gá pro mê. Kố cho túa ki tamo măn tĭnh athế pơlât troh tá ah. Xua mê vâ rêh tơdjuôm tơniăn ƀă tamo, ngế ki rêh mê kal kơtăng pêi pro tơdroăng ki ôu pơkeăng ƀă xúa mâu túa rêh ối lĕm tro. Mê cho kơdroh kâ xăng po, ai tŭm trếo lĕm, pôi tá ôu hât, pôi tá ôu drôu ƀiê̆r ƀă mơeăm pơtâp ivá. Drêng hlo mâu tơdroăng môi tiah hmâ nhăng châi ko, vung vế ko, hêng hêa kal pơtê, pôi tá pêi cheăng prôk lăm ƀă lăm khăm vâ rĕng ‘nâi, ví mâu tơdroăng chiâng râ.

-Mâu tơdroăng thế tơtrŏng ngăn mơheăm kơtâu ôh tá troh a ngôa

Kơtêi kơtâu têi châ mâu khu Tơrŭm ngăn pơkeăng lâp plâi tơnêi pơtih môi tiah “Kế ki kơdê mơngế ôh tá ăm pin ‘nâi” xua mâu tơdroăng ki gá pro pin tá ‘nâi, pá vâ rĕng châ ‘nâi la gá pro ăm chiâng ai tơdroăng ki ‘mêi kơ ‘nâi mê  rơ iô  pro kơxô̆ mơngế hlâ tâk hên. Xua mê ngế ki Kơtêi kơtâu têi  kal thế pro klâi? rak ngăn ivá môi tiah lâi vâ ví lơ ai tơdroăng châi ki ê rêh ối tơdjuôm tơniăn ƀă pơreăng? Ngế thái pơkeăng ki rơkê, ƀok thái pơkeăng rơkê khât, ƀok thái pơkeăng chuyên khoa 2 Ngô Văn Hùng, Ngế pơkuâ Khoa Nội Tim Mạch (Hngêi pơkeăng kân Kơpong tây Nguyên) tối nhên tâ ‘na pơreăng ki mê.

- Ô ƀok thái pơkeăng! Kơtêi tâk  hmâ pro ăm pin tâ dêi tung châ môi tiah lâi?

Ƀok thái pơkeăng Văn Hùng: Pơreăng  kố gá ăm ‘nâi hlâu tê môi tiah châi ko, vung vế ko. Tâng kơtêi  kơtâu têi ton hâi, đi đo kô ai mâu tơdroăng châi ki pin ôh tá ‘nâi, môi tiah pá kâi hiâm, pá ai mơheăm,  châi gô gốu, hmâ pro vung vế ko đi đo. Ai mâu ngế ki ‘nâ kơdrâ châi rơtá nuih ó.  Drêng kố kơtêi  kơtâu têi, gá pro mâu troăng mơheăm ki kân môi tiah troăng mơheăm xiâm a rơtá nuih, a klêa...  gá  klâ ah pro ngế ki mê hlâ rĕng. Mâu tơdroăng ăm hlo rôh  apoăng mê cho châi ko, vung vế ko, pôu prĭng ko bú iâ tê mê ngế ki kơtêi kơtâu têi hmâ piu lôu, iâ lăm khăm. Xua mê drêng tâ tơná tro ti mê a hnê tối thế rê̆ng ‘nâi, lăm khăm rê̆ng pơlât tro tơdroăng.

- Pơreăng kố a kô pro chiâng ai tơdroăng châi rơ iô  ti lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Văn Hùng:  A hngêi pơkeăng  ngin hmâ trâm mâu tơdroăng pro chiâng rơ iô xua kơtêi kơtâu têi, chiâng  pro rĕng hlâ, tối cho châi ‘mêi ki râ. Má môi ngế ki mê lo mơheăm hên a ngôa, drêng xup pôa pôe tâh vi tính (CT) mê kô hlo hên mơheăm tung ngôa lo, klêi mê ngế ki mê kô rĕng hlâ. Má péa nếo ai mâu ngế ki ‘nâ  kơtêi kơtâu têi  kô pro klâ troăng mơheăm xiâm, pơchêh troăng mơheăm ki xiâm ah kô pro tơ’lêi hlâ. Tơdroăng xua ngế ki kơtêi kơtâu têi la ôh tá vâ pơlât chiâng mâu mơheăm kơtó, khăng, tơ’lêi pơchêh, tâng pin rĕng pơlât mâu troăng mơheăm kô rơpâ  ƀă tâng kơtêi lơ tâk mê gá xuân ối chiâng kơtâu klêng tê. Má pái  mâu ngế ki châi plâi nuih râ, mâu ngế ki mê mot pơlât a hngêi pơkeăng rĕng hlâ. Pakĭng mê, tâng kơtiê kơtâu têi kô ôh tá châ pơlât kô pro chiâng ai mâu tơdroăng châi tiô rơnó rơ iô, pơlât kô pá, pơtih môi tiah châi gô gốu  xua kơtêi kơtâu têi. Vâ tối ngế ki kơtêi kơtâu têi xâu má môi cho châi gô gốu  tiô rơnó xua kơtêi pro,  hmâ hlo mâu ngế ki kơtêi kơtâu têi ki chiâng châi gô gốu rôh má 4, 5 mê nếo  pro ai tơdroăng châi la mơngế kơtêi kơtâu têi mê tơngôu oh tá vâ rĕng tơmâng pơlât, ƀă drêng mê tâi tâng mâu ngế môi tiah ngin tối kô ôh tá chiâng pơlât bú pơlât ăm kơtêi chu tê ƀă pơtối  rak  gô gốu  tê.

Tiah mê, ing kố  a vâ tối  ăm ngế ki kơtêi kơtâu têi tiah kố  pin thế khăm ngăn dêi gô gốu, pin tế xét nghiệm têa nŭm, xét nghiệm mơheăm đi đo vâ rak vế dêi gô gốu tơná, vâ tối hên ngế oh tá vâ tơmâng. Drêng kơtêi tâk hên môi tiah mê âi a hiăng tối, tơchê̆ng hên, gá pro chiâng pơchêh troăng mơheăm, malối cho pơchêh troăng mơheăm ngôa, plâi nuih, gô gốu ƀă mâu troăng mơheăm ngoạn biên pro tơdjâk ó. Mâu tơdroăng châi tiô rơnó  mê ngế ki ai tơdroăng châi thế rak ngăn ƀă ƀok thái pơkeăng thế ai tơdroăng hnê tối ăm ngế ki mê.

- Mâu ngế ki ‘nâ ôu pơkeăng pơlât Kơtêi kơtâu têi  drêng kơtêi hiăng tơniăn vâi lôi ôh tá vâ ôu pơkeăng. Tơdroăng mê tơdjâk môi tiah lâi troh tơdroăng pơlât?

-Ƀok thái pơkeăng Văn Hùng:  Tơdroăng kố cho thế. Drêng ki pơlât kơtêi tâk ƀă pêi pro tơdroăng pơkâ  vâ pro dêi tơná. Tơdrơng pơkâ ‘na kơtêi ki tro tâ cho xap 90/60mmHg troh 120/70 mmHg, mê cho  kơtêi  tro má môi.  Tơkéa vâ tóoi drêng kố pin xo ôu môi pŭm pơkeăng vâ tiê kơtêi a kơlo ki mê. Pin tơmiêt ngăn môi to lò xo, ai pơkeăng râk a mê, drêng pin tah lôi pơkeăng, ôh tá ôu xếo mê lò xo ki mê kô tơdjâk.  Drêng mê gá kô pro chiâng râ ó tâ nếo. Xua kơtêi kơtâu têi cho pro  ai hên tơdroăng châi, xua mê xiâm ki vâ ‘mot pơreăng, tơ’mot ăm tiô mơheăm hdrông hdrê, ‘mot ing kâ ôu, ig hyôh kong prâi tơdjâk pá gong ƀă tâng pin ôh tá pơ’lêh mâu tơdroăng mê  drêng pin lôi ôu pơkeăng, mơni  kơtêi kô vêh kơtâu têi nếo

-Ti lâi ai mâu ngế ki ‘nâ chih số mơheăm kơtâu ôh tá troh a ngôa  kơpêng 140/90mmHg la  ôh tá tâ ki klâi ‘na ivá tơná? ƀă mâu ngế ki ti mê hôm kal pơlât  há?

Ƀok thái pơkeăng Văn Hùng: Ai hên ngế drêng khăm, vê ngăn kơtêi ai hlo 160/95mmHg la cho môi tiah hmâ tê, oh tá ăm hlo ai tơdroăng klâi ƀă kơ êng ƀok thái pơkeăng hôm kal ôu pơkeăng há?  drêng kơtêi kơpêng 160 /95mmHg lơ 140/90 mmhg đi đo tiah mê mơni kô ai tơdroăng tơchê̆ng tơmiêt hên tung mơheăm mê gá kô pro chiâng tơdroăng tơdjâk tung nội mô troăng mơheăm, pro tơdjak tâi tâng mâu kơ koan tung châ la tá ăm pin ‘nâi dêi.  Hiăng ai hên tơmeăm khoăng tăng ‘nâi plĕng kân tâ tối, ƀă chih xố kơtêi môi tiah mê cho ai tơdroăng tơdjâk ing kơ koan, mê pin  lối môi tiah mê ki tơmiêt tô tuăn hên thăm rế pro ‘mêi troh mâu kơ koan tung châ pin la tơdroăng mê on oh tá ‘nâi dêi.  Hmâ hlo mâu ƀok thái pơkeăng pơlât ‘na plâi nuih kô ‘nâi tiah ngế kơtêi kơtâu têi kal thế pêi pro ki klâi vâ tăng ‘nâi mâu tơdroăng ki tơná châi rong râ hdrối. Ƀok thái pơkeăng ‘nâi hlối kơtêi kơtâu têi ai tơdroăng châi plâi nuih, gơgốu ƀă hnê tối tơdrêng hlối, pơla mê  cho rôh ki kal, mê tâng lối ngế ki châi gô gốu châi râ troh má 4,5 kô ôh tá chiâng pơlât prêi xếo. Tiah mê, mâu ngế kơtêi kơtâu têi kal thế rĕng trâm ƀok thái pơkeăng khăm vâ châ hnê tối tơdroăng pơlât, pro xét nghiệm, vâ châ ‘nâi mâu tơdroăng châi rong râ ki apoăng.

- Ƀă tơdroăng hmâ kơtêi tâk  tung hên hơnăm, ƀok thái pơkeăng ai hnê tối klâi vâ mơngế ki mơheăm kơtâu ôh tá troh a ngôa kô rêh ối tơdjuôm tơniăn ƀă pơreăng mê plâ rơxông?

Ƀok thái pơkeăng Ngô Văn Hùng:  Kơtêi kơtau têi thế ôu pơkeăng, ôu tro tiô rơkong ƀok thái pơkeăng  hnê. Pakĭng mê, thế pơ’lêh tơdroăng rêh ối, mê cho kơhnâ pơtâp ivá, luât pơkâ pơtâp ivá  thế mơ eăm pơtâp rêm hâi ki iâ gá 30 phut ƀă rêm măng tĭng iâ gá 5 hâi, tơ’mô ƀă ki iâ gá 150 phut tung môi măng tĭng; lôi ôu hât; kâ xêa, pôi tá kâ xăng po; kâ kơchâ rơpê kơchâi hlá drêh hên; thế kâ iâ  ăm kơdroh piê, tâng hiăng kơdroh 1 kĭ ki hngăm dêi châ mê hiăng  1 mmHg, tâng kơdroh 10 kĭ kô hiăng kơchoh 10 mmHg; lôi ô hât cho hiăng kơdroh 10-15% chih số kơtêi kơtâu têi, kơdroh tress... rêm tơmeăm pin kô kơdroh môi iâ mê chih số  kơtêi kơtâu têi kô vêh kơtâu lĕm  môi tiah hdrối nah. Mê vâi ngế hnê tối tiah kố thế pơ’lêh tơdroăng rêh ối, tơdroăng ê cho kal khât tung tơdroăng pơlât kơtêi kơtâu têi 

-Mơnê ƀok thái pơkeăng ‘na mâu tơdroăng hnê tối ki ai pơxúa ƀă mơngế mơheăm kơtâu ôh tá troh a ngôa!