VOV4.Sêdang - Rơnó krí kơphế 2014-2015 châ mơnhên tối cho môi rơnó krí kơphế ki khéa kho khât. Kơphế kơdroh, tá kloăng tá yă chu tâi tâng, tơdjâk troh tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê pêt kơphế [ă kơxo# liăn pêi lo dêi khu mơdró kâ. Tiô mâu khu ki rơkê ple\ng tối, tơdroăng kố xua tơxup tơbriât dêi kơvâ mơdró kơphế ối iâ, kloăng kơphế tá hâi dâi le#m khât, ôh tá tơdâng tơ’mô, tơ’nôm amê nếo kuăn pơlê pêi bu iâ u tâ u tá. Hâi kố ngin kô tối ‘na tơdroăng mê.

Hơnăm 2014-2015, tê kơphế ăm kong têa ê bú châ 1 rơtuh 250 rơpâu ta#n, [ă tơdroăng pơkâ vâ chê 2 rơtal 700 rơtuh dollar, kơdroh 21% ‘na kơxo# plâi [ă lối 20% ‘na kơxo# liăn ki châ xo tâng vâ pơchông [ă hnăm nah. Tung pơla hên kơvâ ngăn ‘na kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng kơphế prôk ôh tá tro tiô tơdroăng pơkâ. ’’Châ xo hên plâi la ôh tá ai yă kơnâ’’ to kơvâ ‘na kơphế prôk vêh tiô pơkâ kố. Tung hơnăm 2014-2015, mơhé hiăng mơ’nui rơnó krí kơphế yă chu rơpâ, kơphế u ối tung hnôu ôh tá ‘nhó hên, la kơxo# kơphế tê ăm kong têa ê rế iâ, la yă tê xuân rơpâ, ôh tá châ hơ’lêh. Ki xiâm cho ing tơdroăng kong prâi ôh tá tơniăn, tơdroăng cheăng kâ lâp plâi tơnêi tâk chôa nếo, [ă liăn dollar Mih to hên xuân môi tiah hdrối nah tê kơphế ăm kong têa ê pêi pro tiô pơkâ kơxo# liăn ôh tá ai yă [ă hên tơdroăng ki ôh tá pơxúa pro ăm yă tê kơphế ôh tá tơniăn to chu hmâng vâ [ă hên tơdroăng ki ê.

            Pro ti lâi vâ kơvâ pêt kơphế pơtối châ ối má môi tung mâu kế tơmeăm tê ăm kong têa ê môi tiah mâu hơnăm hdrối tá kloăng [ă yă tê ăm kong têa ê? Mâu ki rơkê [ă khu mơdró ngăn ‘na pêi pêt kơphế tối tiah kố: Ôh tá ai mâu troăng hơhlâ ki ê nếi vâ pêi pro tơdrêng [ă ki tơru\m tung pêi pêt [ă tê kơphế. Tiô pôa Đỗ Hà Nam, kăn pho\ hnê ngăn Khu pêt kơphế ca cao Việt Nam tối, tung pơla yă kơphế dế ôh tá tơniăn môi tiah dế nôkố, khu mơdró kal pơkâ mâu troăng hơhlâ nhên khât ‘na ki pơloăng mơnúa vâ mơjiâng tơdroăng tê mơdró tro tơniăn ing yă kơphế hdrối nah xuân ôi tơkôm tơngah to a lâp plâi tơnêi: Ai hên troăng hơhlâ vâ pin pê klêi la tơdroăng ‘na kơphế nôkố ngin dế trâm hên xơpá ki klâi. Pro ti lâi vâ ai yă châ to pin, kơdrum kơphế hiăng krâ hên mê khoh pro kơdroh kơ’mu\n plâi, kơdroh deăng pêt pin vâ mơdêk thế ‘’pơtối pêt kơphế’’ [ă mơnhông mơdêk krá ton xo\n. Tơdroăng akố ôh tá xê to khu mơdró mê ối cho tơdroăng dêi khu ngăn ‘na pêt kơphế ca cao, Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê [ă khu râ kăn tơring cheăm a mâu kơpong pêt kơphế kân mê pin thế tơmiêt troh.

         Môi tơdroăng ki kal khât la tiô pôa Phan Minh Báu, kăn pho\ pơkuâ ngăn ‘na pêi chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê dêi kong pơlê Đồng Nai tối tơbleăng cho troăng hơhlâ ‘mâi hơ’lêh hdrê vâ mơdêk ki kơtóu plâi hên, kloăng plâi kơphế dâi le\m. Tơdroăng ki mê tối hlâu la vâ pêi ôh tá xê hlâu, xua tơdroăng cheăng pêi ki apoăng cho tơku\m hơ’lêh pêi pêt rak ngăn tơtro vâ ai tiô tơdroăng mơngế vâ rôe: Tâng riên 3 ta#n kơphế tung 1 ha môi tiah nôkố mê kơxo# liăn pê lo dêi kuăn pơlê tâng vâ pơchông [ă mâu hdrê loăng ki ê kơphế ôh tá kâi châ tơ-briêt tê. Tơdroăng ‘mâi hơ’lêh hdrê vâ ai tơ’nôm hdrê ki nếo kơtóu plâi hên nôkố pin hâi chiâng pêi pro, [ă mâu troăng hơhlâ pêt, pơklêp tơkâng môi tiah nôkố tung môi hơnăm pin kô châ hên [ă thế mơdêk re\ng tơdroăng kố. Pak^ng mê, thế tơku\m pêi cheăng tiô troăng hơlâ tơru\m pêi lo kế tơmeăm, ing mê tơku\m ăm mâu kuăn pơlê ki pêi pêt [ă tê mơdró.

            Kơphế tơnêi têa pin pêt ki hên akơpong Tây Nguyên [ă tơnêi pêt tâk troh vâ chê 500 ha, [ă kơpxo# kloăng kơphế tâng riên dâng 1 rơtuh 200 rơpâu ta#n kơphế tung môi hơnăm. Châ khât gá ăm hlo, mâu tơdroăng pêt, rak ngăn, krí xo, uâ pơliê mơdiê tê ăm kong têa ê tung hơnăm hiăng hluâ xuân ối ai tơdroăng ngế ki lâi rơdêi ngế ki mê pêi, thăm nếo ai tơdroăng ki tơbriât dêi pó ôh tá tro.Tung pơla Việt Nam rế ‘mot tơru\m cheăng [ă lâp plâi tơnêi trâu rơdâ ‘na cheăng kâ tung lâp plâi tơnêi, pôa Trần Việt Hùng, kăn pho\ hnê mơhno cheăng Tây Nguyên tối tiah kố, pak^ng mơdêk pê lo mâu kơphế uâ pơliê mơdiê le\m thế tơku\m ‘na pêi pêt rak ngăn, thế ai tơru\m krá pơla mơngế ki pêt-uâ pơliê-tê mơdró pơla mâu kong pơlê, tíu pêi cheăng, khu mơdró. Pak^ng mê, pêi pêt kơphế tiô tơdroăng pơkâ, pê lo kế tơmeăm rế hên, [ă kloăng plâi le\m vâ tê ăm kong têa ê, mơdêk kơxo# liăn pê lo ăm kuăn pơlê: Thế mâu khu mơdró tơru\m [ă mâu khu rơpo\ng pro hdrê môi tiah khu pêi cheăng tơru\m akố chiu pêi hnoăng cheăng ‘na kih thua#t, hdrê tơru\m [ă mâu khu mơdró vâ ai tíu tê, pak^ng mê thế ai troăng hơhlâ ăm mung liăn dêi hngêi rak liăn kum ‘na tơdroăng kố tơtro. Thế ai hnoăng cheăng pêi tơru\m tiô túa kố mê nếo kâi hơ’lêh ki le\m dêi kloăng kơphế, ôh tá xê môi tiah mâu rơpo\ng pêi pêt kơphế thế pêi dêi, krí xo dêi klêi mê tê dêi kơphế ăm khu mơdró kloăng kơphế ôh tá le\m tơ’mô, ôh tá tơ-[rê.

          Kơphế cho môi tung mâu hdrê loăng plâi ki xiâm dêi Việt Nam, hiăng kum hên ngế ai cheăng pêi, mơdêk tơ’mot kơxo# liăn ăm kuăn pơlê. Xua mê kal ‘no liăn pêi ‘na cheăng khoa hok [ă kơmăi kơmok [ă loăng kơphế vâ tơxâng [ă hrê pêt ki kố tung cheăng kâ dêi kuăn pơlê. Hên ngế pơkâ thế, tung la ngiâ, Tơnêi têa mơdêk tơdroăng cheăng rak ngăn hdrê, ai pơkâ to\ng kum ‘na liăn vâ hơ’lêh mâu kơdrum kơphế ki hiăng krâ a Tây Nguyên [ă mâu hdrê kơphế ki hiăng rah, vâ mơdêk ăm kơphế Việt Nam châ tơtêk krá tơniăn.

Gương tơplôu [a\ tơbleăng