Kơpong tơnêi pêi chiâk deăng pơcháu ăm kuăn pơlê ki rak ngăn kong a Đăk Wất

Hmâ a hâi 4 rêm măng t^ng, mâu tôh gâk ngăn dêi pơlê Đak Wất, cheăm Đak Kroong, tơring Đak Glei, kong pơlê Kon Tum, lăm pơtrui ngăn tung kơpong kong pơlê pơla dêi pơlê. Ngoh A Tùng, kăn pơkuâ pơlê Đak Wất ăm ‘nâi, kong pơlê pơla dêi vâi krâ nho\ng o rơdâ 170 ha, châ 4 tôh xing xoăng dêi rơpó lăm pơtrui ngăn, mê mâu tơdroăng ki ko ‘nhiê kong pơrá châ re#ng hbrâ mơdât.

‘’Kong drêng châ pơcháu ăm pơlê pơla mê á pơchông: hdrối nah tá hâi pơcháu ăm pơlê pơla mê vâi krâ nho\ng o xuân lăm muih văng pro chiâk deăng lơ kêo ko, uâ xo loăng. Drêng hiăng châ pơcháu ăm pơlê pơla, mê kuăn pơlê hiăng rak ngăn krá tơniăn. Vâi krâ nho\ng o ôh tá ai kơbố khên mot tung kong vâ ko ‘nhiê.

Tung pơlê, mê xuân mơjiâng túa pơkâ. Môi măng t^ng lăm pơtrui ngăn môi hdroh, ai drêng ‘nâ môi măng t^ng péa hdroh ngăn kơ rêm tôh. Tâng ôh tá ai tơdroăng klâi mê xing xoăng tiô hâi môi tiah mê, tâng ai khu ki lăm tong uâ loăng, tâng kơmăi uâ tôh lăm pơtrui ngăn ôh tá tiô hâi pơkâ. Thôn ki kố hiăng ai môi hdroh, 12 chôu kong măng châ rup drêng hlo vâi tong uâ loăng’’.

Vâi krâ nho\ng o pơlê Đak Wất châ pro ngế pơkuâ gâk ngăn kong sap ing mơ’nui hơnăm 2015 drêng kong pơlê Kon Tum tối tơbleăng tơdroăng ki pơcháu tơnêi, pơcháu kong ăm kuăn pơlê rak ngăn. Apoăng, [ăng tơnêi kong pơlê pơcháu ăm vâi krâ nho\ng o ai 155 ha la xua gâk ngăn châ tơ-[rê, vâi krâ nho\ng o châ mâu rơpo\ng ai chiâk deăng a chê [ă kong ki gâk ngăn, mê châ pơcháu tơ’nôm 16 ha vâ rak ngăn kong.

Ngoh A Tia, môi ngế tung mâu rơpo\ng kuăn pơlê ki ai tơnêi chiâk deăng pơcháu ăm pơlê mơnhông mơdêk pêt kong, ăm ‘nâi:

‘’Hdrối nah, á xuân ai chiâk a mê. Sap ing thôn hôp, tối kong kố cho ki xiâm ‘na têa dêi thôn, mê á xuân môi tuăn xua tơdroăng tơdjuôm dêi pơlê pơla, má péa cho kong prâi tơnêi tíu. Rơpo\ng á ai nôu á, ngoh rơmúa [ă á ai 2 ha tơnêi chiâk, tâng thôn hôp tối tơbleăng ‘na hnoăng cheăng rak ngăn mê á vêh pơcháu ăm thôn rak ngăn, vâ xo ah hmôi châ pơxúa sap ing kong kố’’.

Kuăn pơlê Kon Tum lăm ngăn kong

A tơring Đăk Glei, kong pơlê Kon Tum, kong ki châ pơcháu ăm kuăn pơlê gâk ngăn tơniăn [ă tơ-[rê. Kố xuân cho tơring ki ai kuăn pơlê cho ngế ki pơkuâ ngăn kong hên má môi a Tây Nguyên [ă 18 thôn, pơlê châ hbru ăm ph^u rak xúa tơnêi ăm [ăng tơnêi kong. {ă tơdroăng ki pơcháu tơnêi, pơcháu kong, troăng hơlâ ‘no liăn mơhá ăm rak ngăn kong hiăng kum vâi krâ nho\ng o a môi tuăn rơkê ple\ng ki kal dêi kong [ă rak ngăn têa, kong prâi tơnêi tíu.

Pôa A Nhác, kăn pơkuâ pơlê Đông Nay, cheăm Đak Man, tơring Đak Glei ăm ‘nâi, kơnôm ai kong mê châ rak vế kơdró têa ăm tá pơlê, lâp pơlê pôa ôh tá ai hngêi ki lâi kal troh têa klôh. Tâi tâng vâi krâ nho\ng o pơrá xúa têa pró ki lo ing kong troh a pơlê, xúa plâ hơnăm ôh tá kâi xhiâ.

Rơtế [ă rak ngăn kơdró têa ôu kâ, hum roh, tơdroăng ki rak ngăn kong xuân kum vâi krâ nho\ng o rêm hơnăm châ kơxo# liăn ki mơhá ăm rak ngăn kong. Kơxo# liăn kố apoăng pêi pro châ tơdroăng ki xúa tung rêh ối dêi vâi krâ nho\ng o.

‘’Sap ing [ăng tơnêi kong, gâk ngăn kong mê châ rak têa, rak vế kong prâi tơnêi tíu, kong kế, rak vế tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ nho\ng o, hbrâ ví tơdroăng ki tơhnah tơhnâp tơnêi, hiu tơnêi ki le\m. Troăng hơlâ dêi tơnêi têa, ngăn hlo rak tơniăn tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ nho\ng o.

Kơxo# liăn ki ‘no mơhá ăm tơdroăng ki gâk ngăn kong rêm hơnăm to\ng kum ăm vâi krâ nho\ng o ‘mâi rơnêu kế tơmeăm ‘na têa ki mơ’no têa hiăng tơ’nhiê, troăng prôk dêi kuăn pơlê, lơ kuât tơ’nhiê ai liăn vâ rơnêu’’.

{ă khu pơkuâ cheăm, má môi cho râ cheăm, tơpá tung hnoăng cheăng gâk ngăn kong hiăng châ xing xoăng drêng ai tơdroăng ki veăng kơhnâ khât dêi kuăn pơlê. Pôa A Quang, kăn pho\ hnê ngăn Vi [an cheăm Đăk Man, tơring Đăk Glei ăm ‘nâi, mâu hơnăm hiăng luâ, 340 ha kong a cheăm đi đo châ gâk ngăn tơniăn, kơxo# liăn ‘no mơhá ăm tơdroăng ki gâk ngăn kong xuân hiăng pêi pro châ tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê.

‘Na ki ton la ngiâ, tơnêi têa kal séa ngăn mơdêk kơlo kâ liăn sap ing kong ăm vâi krâ nho\ng o a mâu pơlê, vâ pêi pro tro tâ nếo tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ nho\ng o xuân môi tiah mơdêk tâ nếo hnoăng cheăng pôu râng ‘na gâk ngăn kong:

‘’Hnoăng cheăng pơcháu tơnêi, pơcháu kong ăm kuăn pơlê tung thôn, pơlê mê sap ing ai troăng hơlâ tơnêi têa to\ng kum liăn ăm tơdroăng ki gâk ngăn kong, vâi krâ nho\ng o hiăng pôu râng dêi hnoăng cheăng, đi đo lăm pơtrui ngăn, tăng rup mâu ngế xôi, rak ngăn kong, ôh tá ai tơdroăng ki ko ‘nhiê kong. Sap hơnăm 2016, 1 ha châ 400 rơpâu liăn. Khu pơkuâ cheăm xuân pơkâ mơ’no tơ’nôm, tơnêi têa to\ng kum tơ’nôm a ha sap ing 600 – 700 rơpâu liăn, pro tiah lâi vâ tơdroăng rêh ối vai krâ nho\ng o tơniăn tâ, pôu râng dêi hnoăng cheăng rak ngăn kong tro tâ’’.

Ki khât gá ăm hlo, troăng hơlâ ‘no mơhá liăn ăm tơdroăng gâk ngăn kong a tơring Đak Glei dế hlo tơ-[rê khât, mê cho kong châ gâk ngăn tơniăn, mơnhông mơdêk [ă vâi krâ nho\ng o a mâu pơlê pơla kơpong kuăn pơlê rêh ối ai kơxo# liăn vâ xúa tung rêh ối.

Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng