VOV4.Sêdang - Pro tiô tơdroăng ki pêt kơphế, tung pơla hdrối kố nah, Hngêi răk liăn Pêi chiâk pêi deăng [ă Mơnhông mơdêk thôn pơlê kong pơlê Dak Nông hiăng ăm mung lối hr^ng rơtal liăn kum kuăn pơlê pêi chiâk pêi deăng [ă liăn laih iâ [ă khế hơnăm mung ton. Rơtế amê, kơvâ ki ai tơdjâk xuân kơhnâ khât tung mơ-eăm to\ng kum kuăn pơlê ‘na kih thuât pêt [ă xúa mâu hdrê pêt ki nếo. Châ pơkâ tơleăng, hên kuăn pơlê a kong pơlê Dak Nông hiăng pêi pro châ tơ-[rê tơdroăng ki teăng kơdrum kơphế ki hiăng krâ, ôh tá ai plâi hên xếo pêt kơphế ki le#m ai plâi kơtốu hên. Tơdroăng ki pêt kơphế tung kong pơlê Dak Nông apoăng châ tơ-[rê khât.

Rơnó mêi hơnăm 2012, rơpo\ng pôa Đoàn Hùng Thịnh, ối a thôn 8, cheăm Nhân Cơ, tơring Dak Rlâp, kong pơlê Dak Nông hiăng ‘mâi pêt 400 xiâm kơphế tiô túa klêp rơmôe. Mâu loăng kơphế hiăng krâ ôh tá châ hên la ai rêi xông rơdêi kô châ rak peăng xiâm vâ pơklêp [ă rơmôe ki pro hdrê TR4. Pôa Thịnh châ mung 30 rơtuh liăn [ă tơkâ gá 7% tung hơnăm [ă châ veăng hriâm lâm hnê ‘na kih thua#t ‘mâi pêt, tơbleăng hdrê nếo. Klêi 18 khế pơklêp rơmôe, hơnăm nah 400 xiâm kơphế hiăng châ krí roh apoăng châ 1 ta#n 4 [ă hơnăm kố mơni kô châ 2 ta#n 4. Ing tơdroăng ki pơxúa apoăng dêi ‘mâi pêt kơphế mê, rơpo\ng pôa Thịnh pơtối mung liăn vâ po rơdâ tơnêi ‘mâi pêt tung tâi tâng vâ chê 5 hectar. Pôa Đoàn Hùng Thịnh, ối a thôn 8, cheăm Nhân Cơ, tơring Dak Rlâp ăm ‘nâi: Pơxiâm ing loăng kơphế ki hiăng krâ ôh tá dâi, a pơkâ ‘mâi hơ’lêh [ă pơtối pêt nếo. A rah mâu loăng ki ai rêi le\m mê pôe loăng [ă pơklêp. Hơnăm má 3 ai plâi tiah kố. Drêng uâ a rak hdrê loăng, drêng pơklêp tâng hơnăm má 2 mê thế ăm dâng 3 ta#n tung môi hectar hơnăm má 3, ai plâi sap 4 troh 5 ta#n tung môi hectar, troh hơnăm má 5 kô châ xo  6 ta#n tung 1 hec tar.

            Tung cheăm Nhân cơ, tơring Đak Rlâp, troh nôkố hiăng ai lối 110 rơpo\ng châ mung liăn [ă tơkâ iâ vâ pêi pro tơdroăng ‘mâi pêt kơphế tung [ă deăng vâ chê 300 hectar. Mâu kơdrum kơphế ki hiăng krâ, ôh tá kơtóu plâi hên hiăng [ă dế hơ’lêh hdrê klêp tơkâng dêi mâu hdrê nếo ki kơtóu plâi hên. Jâ Nông Thị Đông, thôn 10, cheăm Nhân cơ, tơring Dak Rlâp dế ‘mâi pêt kơphế tiô tơdroăng kơphế tung deăng ki lâi hiăng krâ athế ‘mâi hơ’lêh pêt xiâm kơphế nếo a [ăng deăng ki mê, tâi tâng vâ chê 8 hectar tối: A lăm ngăn a tơnêi cheăm kố, á hlo mâu kơdrum kôphế le\m. A pơxiâm pêt a 8 hectar kôphế. Kơphế hiăng krâ, rêm xiâm bú châ 1kilô tơdế. Nôkố ‘mâi pêt nếo rêm xiâm châ 3 kilô tơdế. Nôkố kih thuât pêt hiăng hlê ‘na tơkâng, rơmôa, tôh têa [ă rơvât phon hiăng chiâng pêi tâi tâng.

            Vâ to\ng kum kuăn pơlê ‘mâi pêt kơphế, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mâu kơ koan hnê mơhnhôk ‘na chiâk deăng tơring cheăm hiăng tơku\m po hnê tối, hôp tơpui tơno a chiâk tơbleăng ăm kuăn pơlê ki pêi chiâk túa cheăng tiô kih thuât [ă tơdroăng mơdâ mâu hdrê ki nếo. Khu xiâm pơkuâ ngăn ‘na pơkeăng xoh kơdê oâ hdrong [ă Khu ngăn ‘na chiâk deăng ngăn ‘na păn tơnăng ká xixo\ng hiăng hnê mâu kăn [o# troh a mâu pơlê cheăm vâ mơjiâng mâu túa ‘mâi pêt tơklêp rơmôa lơ pêt nếo. Kih sư Nguyễn Chí Phúc, kăn [o# ngăn ‘na pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi, ing tơdroăng cheăng hnê tối túa ‘mâi pêt hlo tơ-[rê a mâu pơlê, kuăn pơlê hiăng pơxiâm ‘mâi pêt [ă hên túa hdrê ki nếo ai xiâm [ă ai pơxúa nhên: Xiâm hdrê dêi tơdroăng ‘mâi pêt cho xiâm hdrê dêi Vie#n khoa hok kih thuât chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên ăm. Mâu xiâm hdrê kố hiăng châ Vie#n mơnúa pro hiăng hên hơnăm kum ăm kuăn pơlê, [ă kuăn pơlê hiăng pơnúa pêt hên hơnăm kố hlo tơniăn tơ-[rê ai pơxúa [ă kâi trâng kong tô mơdrăng, vâ [ă hyôh kong prâi a kong pơlê. Pak^ng mê, túa ‘mâi pêt kơphế, ngin ối tơku\m po hên rôh hriâm iâ hâi, hnê túa pơklêp tơkâng [ă hnê ‘na kih thua#t rak ngăn kơphế ki ‘mâi pêt nếo.

            3 hơnăm hiăng hluâ, khu ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê tơru\m [ă Khu ngăn kơphế, ca cao Việt Nam ăm 3 rơpâu kilôgram hdrê vâ mơdâ [ă 48 rơpâu xiâm hdrê ki nếo xua Vie#n khoa khoh khit thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên pro ăm. Pak^ng  kuăn pơlê ối xúa mâu hdrê TR4, TR9, TR11, TX1 kum ‘mâi pêt pơklêp hdrê nếo. Hên mâu kơdrum ‘mâi pêt hlo tơ-[rê sap ing 4 troh 6 ta#n tung môi hectar, hên hluâ 2 hdroh tâng pơchông [ă ki pêi lo dêi kong pơlê. Tiô khu ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê Dak Lak, sap ing hơnăm 2012 troh nôkố, lâp tung kong pơlê hiăng hnê tối ăm kuăn pơlê ‘mâi pêt a tơnêi vâ  chê 6 rơpâu hectar, châ 20% tơnêi ki ‘mâi pêt. Pôa Đinh Văn Công, kăn pho\ pơkuâ hngêi rak liăn kum ‘na pêi chiâk deăng [ă mơnhông, mơdêk thôn pơlê Dak Nông ăm ‘nâi, hngêi rak liăn hiăng ăm vâ chê 200 rơtal liăn ki mung vâ kơjo kum kuăn pơlê mung ‘mâi pêt kơphế, tơdroăng mê cho hồ sơ mung thế tơniăn tro mâu tơdroăng pơkâ: Tâng hâi ai hlá mơ-éa tung kơpong pơkâ, mê tung hlá đơn ăm mung thế ai chư k^ dêi Vi[an cheăm, rơpo\ng ki ai tơnêi tung kơpong pơkâ ‘mâi pêt kơphế, ai tơ’nôm chư k^ mê. Tâng hiăng ai inâi tiô khu ngăn ‘na chiâk deăng hnê châ k^ mơnhên cho tung kơpong pơkâ ‘mâi pêt kôphế, mê ngin kô ăm mung. Mâu rơpo\ng ki hdrối nah hiăng mung dêi hngêi rak liăn vâ rak ngăn, nôkố vâi hnê tối tiô tơdroăng pêi pro hluâ 3 sao vâ mung. Tâng mung a hngêi rak liăn klêi mê bú kal kơdroh iâ kơxo# ki mung rak ngăn môi tiah ‘na kơxo# liăn mung ‘mâi pêt kơphế. [ă xuân tung hồ sơ mê ngin kô ăm mung [ă hía hé.

Tơdroăng ‘mâi pêt kơphế hiăng pro châ tơ-[rê rôh apoăng. Hiăng pơtối mơdêk kôphế krá tơniăn ton, tơdrêng [ă tơdroăng pêi cheăng tiô khoa hok kih thuât, Dak Nông dế pro tơ’lêi hlâu má môi ăm kuăn pơlê châ mung liăn dêi tơdroăng to\ng kum ‘mâi pêt kơphế ki Chin phuh pơkâ.

Gương tơplôu [a\ tơbleăng