Hdrối Tết Lo hơnăm nếo Mậu Tuất 2018 a bêng Lê Lợi [ă Nguyễn Trãi, pơlê kong kơdrâm Kon Tum hiăng ai 2 rôh on chếo deăng kơtếo. Kơnôm ai mâu kăn sât hbrâ mơdât on chếo [ă to\ng kum xía vâ dêi Ko\ng an kong pơlê Kon Tum,  rôh on chếo kơtếo maluâ re\ng kâi châ tơpâ la xuân ai troh lối 10 ha kơtếo tro on chếo tâi. Khu râ pơkuâ cheăng dêi kong pơlê hiăng séa ngăn vâ ‘nâi ki xiâm ung lâi, la hâi châ ‘nâi ngế ki xiâm pro on chiâng chếo. Xua mê, plâ tung pơla Têt Lo hơnăm nếo kố  nah mơngế ki pêt kơtếo a kố ối oh tá sôk, tô tuăn xâu dêi kơtếo tro on chếo tâi a pơla Têt.

Kơtếo tro ko kối hdrối vâ troh rơnó ko tung hên khế

Tơdrêng [ă tơdroăng tô tuăn on chếo kơtếo, mâu hơnăm achê pơla kố mơngế ki pêt kơtếo a pơlê kong kơdrâm Kon Tum, kong pơlê Kon Tum ối trâm pá xua tô tuăn ‘na tơdroăng ai mâu ki ê ko ‘nhiê kơtếo. Sap ing khế 10, khế 11 rêm hơnăm, drêng kơtếo hâi troh rơnó ko xo, hên [ăng deăng pêt kơtếo hiăng tro kuăn pơlê ko xo kối. Ngoh Nguyễn Minh Mẫn, hngêi a tôh 7, bêng Thống Nhất, pơlê kong kơdrâm Kon Tum pêt kơtếo ai 7 ha a [ăng klâng Ô Kà Tá, cheăm Đăk Rơ Wa ăm ‘nâi, mâu ki ko kối kơtếo cho mâu ki păn ro tung kong pơlê:

‘’Vâi ko sap ing khế 10, tơkéa vâ tối sap ing pin hâi teăm ko dêi kơtếo. A gâk dêi pá kố vâi kơtâu pá tá. Gâk dêi đi đo la ôh tá kâi. Ngin xuân hiăng kơnôm peăng khu kăn cheăm veăng tơmâng [ă tơdroăng thế hnê tối a kơxo hâi môi drêng koh hlá cơ a poăng măng t^ng. Hiăng tối la vâi xuân ôi ko kối mê ngin tro lu\p dêi hên ‘nâng’’.

Rế troh a mơ’nui hơnăm, drêng nhâ ki vâ ăm ro rêi a rơnó mơdrăng rế pá ai mê tơdroăng vâi tong ko kối kơtếo rế hên. Sap ing kơxo troh kơxêi măng, prôk drô troăng ngăn dêi deăng kơtếo Ô Kà Tá a cheăm Đăk Rơ Wa, lơ Ô chuối a bêng Nguyễn Trãi kô tơ’lêi trâm hlo hên ngế prôk pơtăng hiăng vêh ing lăm ko kối kơtếo môi kât ki kân, ‘nâ hía kât ku\n chơ dêi a rơxế hon đa, thăm nếo ối chơ dêi a rơxế cải tiến. Ôh tá xê to mâu ki păn ro tê lăm ko kối kơtếo, nôkố a pơlê kong kơdrâm Kon Tum hiăng hlo ai mâu ki hmâ lăm ko kối kơtếo vâ tê ăm mâu ngế kal vâ rôe.

Tơdroăng ki vâi ko kối kơtếo hlo đi đo pá vâ kâi mơdât

Pôa Đoan Minh Thiên, hngêi ối a bêng Lê Lợi, xo ‘no liăn pêi cheăng ing Ko\ng ti veăng tơlo liăn pro xik Kon Tum pêt 80 ha kơtếo ăm ‘nâi, kơtếo nếo tro vâi ko kối, hlối chuâ hblâk kơtong tơđôu, thăm nếo ối ai mâu ki ‘nâ mơhno\ng oh tá vâ ko kối mê ối ko troh a tơdế kối kơtếo pro pin lu\p rế hên. Tô tuăn khéa kho ‘nâng la ‘nâi pro ti lâi:

‘’Tâng pin châ rup vâi mê nôkố pin pro ti lâi? Vâ tôu pâm vâi oh tá chiâng. Tối hnê tơpui pơ’lâng vâi oh tá vâ hmâng. Pin pơchân tối a ngế ki kố, ngế ki ê ah nếo lăm ko. Pin tối a kô ah vâi prôk lăm ko a tíu ê nếo. Vâ tối oh tá kâi rak ngăn’’.

Pôa Nguyễn Văn Nhương, kăn pho\ {ơrô ‘no liăn cheăng [ă rôe, dêi Ko\ng ti veăng tơlo liăn pro xik Kon Tum ăm ‘nâi, tơdroăng kơtếo vâi ko kối chiâng tơdjâk hên tơdroăng pro lu\p kân ‘na ki oh tá châ hên [ă ki oh tá le\m dâi dêi kơtếo:

‘’Drêng kơtếo tro vâi ko xo kối ki vâ ai xik tung dế kơtếo kô hía tâi ki vâ pro chiâng xik glucoza vâ drêh mâu xiâm kơtếo. Môi tiah deăng kơtếo nôkố ki vâ chiâng têa ngeăm xik kơdroh dâng 30% [ă kơtếo kô rế kơdroh sap ing 20-25%. Hlo ki lu\p môi tiah mê, {ơrô ngăn kơtếo xuân hnê tối ăm kuăn pơlê pêt [ă rak ngăn kơtếo pro ti lâi vâ vâi pôi tá châ ko kối, ôh tá tro lu\p ăm mơngế ki pêt kơtếo xuân ôh tá tro lu\p ăm Ko\ng ti. Klêi ko djâ troh a hngêi kơmăi trếo ki vâ chiâng xik hên hngêi kơmăi uâ vâ pro xik kô pá’’.

Ôh tá chiâng vâ mơdât tơdroăng ki vâi ko ‘nhiê kối kơtếo vâ tơniăn tung pêi pêt, mơngế ki pêt kơtếo a pơlê kong kơdrâm Kon Tum xuân môi tiah ko\ng ti veăng tơlo liăn pro xik dêi Kon Tum hiăng pơkâ thế mâu kăn cheăm tơring mơdêk hnoăng cheăng pro tơniăn ăm mâu ngế gak ngăn a mâu deăng kơtếo.

Tơdroăng ki vâi ko kối kơtếo hlo đi đo pá vâ kâi mơdât

Thăm nếo tâng lối tô tuăn  ‘na tơdroăng ki lu\p xua ing vâi ko kối kơtếo, mâu rơpo\ng ki pêt kơtếo a cheăm Đăk Rơ Wa ối tối ăm dêi rơpó tơrá liăn kum khu pơkuâ cheăng kong pơlê mơdêk hnê tối ăm mâu ngế cheăng gak ngăn lăm séa ngăn đi đo vâ mơdât khu ki ko kối kơtếo. La tơdroăng kố xuân ối hlo tung hên hơnăm kố. Pôa Phan Thanh Nam, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Đăk Rơ Wa, ăm ‘nâi:

‘’Tung cheăm Đăk Rơ Wa tơdroăng kuăn pơlê hmôu pơ ko dêi kơtếo, xuân môi tiah ko xo kối kơtếo xuân môi tiah drêng kơtếo hâi teăm troh khế vâ ko, xuân ối hlo ai. Hlo tơdroăng kố ngin xuân hiăng hnê tối ăm ko\ng an, xuân môi tiah tơku\m hnê tối ăm thôn tơbleăng mâu tơdroăng hnê tối ăm kuăn pơlê pôi tá hmôu pơ ko dêi kơtếo ah chiâng tơdjâk troh xik dêi kơtếo xuân môi tiah kơxo# dêi rơpo\ng hngêi châ xo ing tê kơtếo. Ngin xuân dế tơbleăng tối pro ti lâi vâ kơdroh ki tro lu\p ăm mâu rơpo\ng pêt kơtếo’’.

Tâi tâng deăng pêt kơtếo dâng 1 rơpâu ha, a tung pơlê kong kơdrâm Kon Tum ai troh 80% kơtếo dêi pơlê kong kơdrâm Kon Tum. Rơnó ko kơtếo hơnăm kố rơtế [ă yă rôe rơpâ, hngêi kơmăi hrá rôe mê ki xiâm pro chiâng tơ’lêi ai on chếo kơtếo [ă tơdroăng kuăn pơlê ko xo kối kơtếo dế pro mơngế ki pêt kơtếo a kong pơlê kố ối oh tá sôk, hmôu pơ tô tuăn. Vâ mơngế pêt kơtếo hmiân tuăn tơkôm troh rơnó ko tê ăm hngêi kơmăi xuân môi tiah pơtối ‘no liăn pêt ăm hơnăm kơ’nâi, tơdroăng pro tơniăn, gak ngăn tung pêi pêt a mâu deăng kơtếo a pơlê kong kơdrâm Kon Tum kal thế châ pêi pro kơtăng khât tâ nếo.

Khoa Điềm chêh

Gương tơplôu tơbleăng