Tơpui a roh hôp kố, ai hên mâu kăn séa mơnhên ngăn Khu rah chêh ‘na tơdroăng pơkâ po rơdâ mơngế ki châ to\ng kum ‘na luât cho vâi ‘ne\ng, maluâ ti mê, tiô pôa Vương Ngọc Hà, Kăn Kuo#k ho#i kong pơlê Hà Giang tối, tơdroăng tơkêa bro luât bu pơkâ vâi ‘ne\ng châ kum hnê ‘na luât, mê cho Vâi ‘ne\ng tung roh ki săm tối vâ tơleăng drêng ai xôi ‘na liăn ngân, tơmeăm khoăng, ‘mâi rơnêu hiâm mơno vâ ăm vâi ki mê châ vêh rêh ối le\m tro [ă pơlê pơla, veăng kum ăm mâu ngế ki sap ing 16 troh 18 hơnăm tá hâi teăm tu\m.

Tâng pơkâ tiah mê mâu vâi o tá hâi teăm châ kum hnê 3 túa cheăng ki to\ng kum ‘na luât ki tơdroăng tơkêa bro hiăng mơnhên tối: veăng săm tối, hnê tối ‘na luât [ă teăng mâ pá k^ng tơdroăng săm tối:

‘’{ă túa pêi pro ki teăng mâ pá k^ng săm tối mê mâu vâi o bu châ hnê tối drêng tro pơxâu phak ‘na tơdroăng xôi ‘na luât. {ă ‘na tơdroăng hnê tối ‘na luât mê bu kum ăm môi khu vâi hdrêng châ rêh ối tơniăn [ă pơlê pơla. Á hlo tô tuăn ‘nâng drêng mâu vâi ‘ne\ng veăng châ tơru\m hên tơdroăng rêh ối pơlê pơla châ luât ‘mâi rơnêu [ă hnoăng cheăng dêi mâu vâi o xuân hiăng châ mơnhên tối. Xua ti mê, pro ti lâi vâ vâi o châ rak vế, pêi pro dêi hnoăng cheăng tơná, mê kal athế ai tơdroăng hnê tối, tơmâng rơkong hnê tối dêi ngế ki hnê, khu ki chêh tối ‘na luât ki ai tơdjâk’’.

Tơdjâk troh tơdroăng to\ng kum [ă mâu khu ki pá ‘na liăn ngân tung pơlê pơla, xua vâi ôh tá ai liăn ngân vâ mơhá mâu ki hnê tối ‘na luât. Mê, jâ Cao Thị Xuân, kăn Kuo#k ho#i kong pơlê Thanh Hóa pâ thế, tơdroăng tơkêa bro luât kal thế pêi pro mơnhên ki xiâm dêi tơdroăng ‘’ngế ki pá ‘na liăn ngân’’. Tâng tá hâi teăm nhên ‘na tơdroăng ki mê kô chiâng pơkâ luât tá hâi tơtro, klêi kơ’nâi Luât tối tơbleăng kố ai tơdjâk troh hnoăng cheăng ki kal dêi hên ngế ki pá ‘na liăn ngân. Jâ Cao Thị Xuân ai tơpui mơnhên tiah kố:

‘’Môi tung mâu tơdroăng ki vâ mơnhên tối tơdroăng pá ‘na liăn cho trâm pá xua kong prâi pro ôh tá tơniăn, trâm tơdroăng xâu xía xua xâ blong plâ, on chếo kâ hngêi trăng, pơlê pơla. Ing mê, kô ai hên tơdroăng, ‘’mơngế ki lối 80 hơnăm ôh tá ai kâ liăn khế, mâu ngế chó cheâng tơvê ko\ng [ă ki rơhêng vâ tối mâu ki châ tơnêi têa to\ng kum tro tiô tơdroăng pơkâ dêi Luât mơngế hơnăm hiăng krâ, luât to\ng kum mơngế chó cheâng tơvê ko\ng hôm xê cho ngế ki pá ‘na liăn, ‘na tơmeăm khoăng lơ ôh?

Á hiăng hlê nhên ‘na tơdroăng pơkâ ki pá ‘na liăn ngân cho môi tơdroăng ki pá păng ‘nâng, cho ki xiâm dêi troăng hơlâ nếo la ôh tá hâi ‘nâi nhên ga pá hên pá iâ to lâi. Xua mê, ôh tá hâi teăm tơniăn vâ pơcháu hnoăng mơjiâng luât ‘na tơdroăng kố, tâng tá hâi teăm ‘nâi nhên ki pá lơ ôh, xua kô ối ai tơdroăng ki tơdjâk troh ki ê rá hâi chiâng mơjiâng luât kơnôm ing tơdroăng pro tơdjâk troh hnoăng pơkuâ ngăn ki kal khât dêi hên ngế’’.

‘Na tơdroăng ki to\ng kum hnê tối ‘na luât ki pá, ki hmâ hlo a mâu tơring kơtiê, cheăm kơtiê, mâu kăn xuân tối ăm ‘nâi, kal athế séa ngăn, pro tơ’nôm ‘na ngế ki ối tung rơpo\ng vâ chê kơtiê, mơngế ki tro pro ‘mêi tung tơdroăng ki ai xôi kân kal athế châ hnê tối ‘na luât drêng vâi kal thế hnê tối. Pôa Tô Văn Tám, Kăn Kuo#k ho#i kong pơlê Kon Tum tối ăm ‘nâi:

‘’Tơdroăng tơkêa bro ‘na Luât ai mơnhên, ngế ki tro tơpôu xôi cho ngế ki ai xôi châ kum hnê ‘na luât tung mơngế ki tiah mê, cho vâ mơhno tối tơdroăng ki to\ng kum, hiâm mơno ki le\m tro dêi tơnêi têa. La ngế ki tro pro ‘mêi tung tơdroăng ki kố ôh tá châ hnê tối ‘na luât, hôm xê pin hiăng lôi môi ngế ki ôh tá châ ‘nâi xêh luât klêi kơ’nâi tro trâm tơdroăng xía vâ, xua ing tơdroăng pêi pro xôi dêi ngế ki ê ki vâi athế pôu râng xêh, xuân kal athế châ hnê tối mơnhên ‘na luât há mê ga ‘ló’’.

Ai mâu kăn ki ‘nâ xuân pâ thế tơnêi têa ai to\ng kum ‘na liăn ngân ăm mâu kong pơlê, pơlê kong kân, tơring, cheăm ki pá ‘na liăn ngân vâ châ hnê tối ‘na luât. Hriăn ple\ng, séa ngăn tiô tơdroăng ki to\ng kum ‘na liăn ngân dêi tơnêi têa, ăm phep hnê tối ‘na luât ăm mâu tơring kơtiê, cheăm kơtiê a mâu kong pơlê tá hâi teăm châ xing xoăng liăn ngân. Tơdrêng amê, tơdroăng to\ng kum ‘na liăn ngân athế châ pêi pro tro tiô pơkâ dêi luât ‘na liăn ngân ki to\ng kum dêi tơnêi têa.

Lại Hoa chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng