VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Tung hneăng hôp rôh má 11, Kuo#k ho#i hneăng má 13 mâu kăn hiăng tơpui tơno ‘na klêi kơ’nâi pêi pro hnoăng cheăng mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối hơnăm 2015, klêi kơ’nâi pêi pro 5 hơnăm 2011-2015, túa pơkâ mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối 5 hơnăm 2016-2020 [ă Túa pơkâ xúa tơnêi 5 hơnăm 2016-2020. Mâu rơkong tơpui tơno tơku\m ‘na tơdroăng ki mơnhên tối mâu hnoăng ki hiăng pêi pro klêi, tơdrêng amê hnối tối tơbleăng tơdrăng, pêi pro nhên mâu tơdroăng ki tá hâi pêi klêi [ă pơkâ mơ’no mâu troăng hơlâ ‘mâi rơnêu vâ mơdêk cheăng kâ ki pơtối mơnhong mơdêk tâ tung la ngiâ. Hâi kố ngin ai tối tơbleăng ‘na tơdroăng cheăng mê dêi Kuo#k ho#i, pó kô tơmâng.

Môi tung mâu tơdroăng ki ai hên khu kăn mơnhên tối châ tơ-[rê tung roh hôp, mê cho: Tung mâu khế hơnăm hiăng luâ, Đảng, tơnêi têa, Chin phuh hiăng kơdôu mơ-eăm hên tung po troăng hơlâ vâ rak vế tơniăn cheăng kâ ki kân, hơngế, mơdât yă liăn chu kơdroh, xăm tơdroăng ki che\n hên, che\n ton, kơdroh kơtiê [ă rak vế tơniăn ăm tơdroăng kum ăm kuăn pơlê tung rêh ối, cheăng kâ. Ki rơhêng vâ tối, hơnăm 2015 tơdroăng pêi cheăng kâ tơnêi têa pin hiăng châ mơnhông mơdêk ai 6,68%, tâk hên má môi riân sap ing hơnăm 2008. Mâu kăn hiăng mơhno tối vâ môi tuăn tung 8 troăng hơlâ ki xiâm ki Chin phuh hiăng tối tơbleăng; tung mê, thăm mơnhông mơdêk krá tơniăn tung pêi cheăng kâ, pêi lo kế tơmeăm vâ tê mơdró tiô troăng xah ho#i chu ngiah, rak vế tơniăn ‘na pêi cheăng kâ kân, mơjiâng tíu ki tơru\m [ă mơnhông ăm cheăng kâ-rêh ối pơlê pơla. Ma luâ ti mê, tâng séa ngăn tung 10 tơdroăng ki tá hâi teăm kâi châ pêi pro, pôa Nguyễn Lâm Thành, kăn Kuo#k ho#i dêi kong pơlê Lạng Sơn tô tuăn tối tiah kố, tâng ôh tá châ tơpui mơnhên [ă ai troăng hơlâ ‘mâi rơnêu mê kô trâm pá vâ khoh châ pêi klêi hnoăng cheăng pơcháu tung hơnăm 2020: 10 tơdroăng pơkâ kố cho hnoăng cheăng ki pêi pro tiô túa hiăng hmâ pêi, môi tiah thăm mơnhông mơdêk ‘na pêi lo liăn ngân, kế tơmeăm tung pêi cheăng kâ, ki rơkê ple\ng dêi mơngế pêi cheăng, ki ma lối, ki che\n dêi Chin phuh, che\n tung mơjiâng tơmeăm khoăng tơchuâm. La 16 tơdroăng ki ê xuân hiăng mơ’no vâ pêi pro pá ro\ng mê, môi tiah ‘no hrê liăn ki ai tơdjâk troh hngêi ối châ 2 tơdroăng hlối. 10 tơdroăng ki pin ôh tá hâi châ pêi pro klêi, mê cho tơdroăng cheăng xiâm ki kal athế pêi pro. Pơkâ péa tơdroăng ki mơnhên tối ‘na tơdroăng cheăng ki pin hiăng pro mê hâi hôm tơ’ló păng ‘nâng, tâng hiăng tơtro [ă tơdroăng ki ai păng ‘nâng, la ti lâi tá hâi teăm pro tro tiô hnoăng pơcháu. Tung séa mơnhên ngăn, athế mơhno tối ki nhên, ki xiâm dêi tơdroăng mê. Ki rơhêng vâ tối, tung pơkâ troăng hơlâ pêi pro mê, athế mơ’no mâu troăng hơlâ ki xiâm vâ kum ăm tơdroăng cheăng ki kố.

Séa mơnhên tơ’ló khât tung tơdroăng ki pêi pro 3 hnoăng cheăng ki xiâm tung mơnhông mơdêk pêi cheăng kâ-rêh ối pơlê pơla tung plâ 5 hơnăm hiăng luâ, mê cho hiăng tah lôi ki tơvâ ‘na pơkâ cheăng, thăm rah xo hên mơngế ki rơkê cheăng, ki rơhêng vâ tối, cho hơ’lêh nhên mâu troăng pêi pro ki xiâm, ma luâ ti mê, ai mâu kăn Kuo#k ho#i tối ăm ‘nâi, tung pơla tơru\m tơroâ [ă hên mâu kong têa tung lâp plâi tơnêi hên h^n tiah dế kố, kal athế ai troăng hơlâ ki xiâm tung mơnhông ‘na cheăng kơmăi; mâu troăng hơlâ ki kơhnâ, ai pơxúa tâ vâ mơnhông tăng rah mơngế ki rơkê tung pơkuâ, tung hnoăng cheăng, tơtro [ă tơdroăng pơkâ tung tơru\m cheăng. Pôa Tô Văn Tám, Kăn Kuo#k ho#i kong pơlê Kon Tum pâ thế, tung la ngiâ kố ah, Chin phuh kal athế tí tăng to\ng kum, ai troăng prôk ki tơtro tâ vâ mơjiâng hngêi pêi cheăng, troăng klông ăm kơpong kong ngo [ă kơpong Tây Nguyên, vâ mơnhông mơdêk tơdroăng pêi cheăng kâ-rêh ối pơlê pơla dêi kơpong ki ối trâm hên xơpá kố: Mâu troăng prôk a kơpong Tây Nguyên, dêi kơong kong ngo ối trâm hên xơpá. Ma lối cho mâu troăng ki prôk tơkâ luâ kong pơlê Kon Tum ai troăng 14C, klêi mê, troh mâu kong pơlê ki ê. Pin ối ai mâu troăng prôk, kông kum ăm kuăn pơlê lăm pêi chiâk deăng, tê mơdró kâ, rêh ối. Tơdroăng ki hmâ hlo hlá tơbeăng chêh tối môi tiah kuăn pơlê kơpon kơxái tơkâ têa kroăng, mê kô re\ng ai kông châ mơjiâng a kơpong ki mê, tơkéa vâ tối, hiăng re\ng ‘mâi rơnêu tơdrêng, la tâng vâ séa ngăn i nhên tâi tâng tung tơnêi têa, pơkâ hnoăng cheăng, ‘no liăn i tơxâng, kum ăm kuăn pơlê a Tây Nguyên, kơpong kong ngo, tơdroăng kố pêi pro ối hrá.

Xuân ai mâu kăn ối tô tuăn tung pơla păng ‘nâng ai hên troăng hơlâ ki hiăng mơ’no, la tá hâi ‘nâi la lâi nếo chiâng vâ pêi pro. Tơdroăng kố ti xê bu pro ăm to kuăn pơlê tô tuăn tơkôm, lơ khu mơdró tơkôm, tơdroăng pêi pro hrá mê ối mơdât tung mơnhông mơdêk cheăng kâ-rêh ối pơlê pơla [ă rak vế tơniăn ăm kuăn pơlê. Pơtih, tơdroăng pơkâ kơxo# 60 dêi Chin phuh mơ’no a hơnăm 2011 ‘na kum liăn kâ hmê a kơhâi dế ăm mâu vâi o a mâu cheăm ối kơpong tíu tơkăng kong, kơpong kong ngo, chuăn têa kơx^, pơkâ tơdroăng cheăng mê ối châ kuăn pơê ối kơpong hơngế hơngo, kơtiê xơpá pói tơngah păng ‘nâng, la troh nốkố, hiăng lối 1 hơnăm sap ing hâi pơkâ mơ’no pro xuân tá hâi teăm châ chiâng pro. Lơ Luât Khu tơru\m cheăng ki hiăng hơ’lêh tung kơxop mơ-éa luât hơnăm 2012 châ kơdeăn tối hiăng hên tơdroăng ki tơ’ló, kum rak tơniăn tro tiô luât ăm kuăn pơlê ki rêh ối a kơpong hơngế hơngo châ tơku\m cheăng krá tơniăn, la xuân pêi pro hrá tiô hlá mơ-éa ing kơpêng hiăng pơtroh [ă hên h^n tơdroăng ki ê. Pôa Nguyễn Văn Hùng, Kăn kuo#k ho#i kong pơlê Cao Bằng, tối ăm ‘nâi: Ai drêng ‘nâ klêi kơ’nâi pin mơ’no luât, pin tá hâi ‘nâi nhên mâu troăng hơlâ ki vâ pêi pro, tá hâi ai tu\m mâu ngế ki pơkuâ, mâu ngế ki cheăng vâ pin pơkâ mơ’no mâu troăng hơlâ ki mê, ti xê iâ hơnăm, ai drêng ‘nâ 5 hơnăm, 7 hơnăm pin nếo kâi chiâng pêi pro. Ti mê, pin hiăng pá teăm vâ re\ng pêi pro, tơdroăng cheăng vâ pêi pro drêng mê ga xuân hiăng hơ’lêh hên. Á tơmiât, kal athế pơkâ mâu tơdroăng tung Luât tơtro [ă rêh ối-cheăng kâ păng ‘nâng cho cheăng ki kal athế pêi pro tơdrêng, tâng tơdroăng hmế pơ ối tiah kố kô hrá vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ-rêh ối pơlê pơla.

A rêm roh hôp, hên mâu kăn hiăng tơpui tối troh tơdroăng kong tô mơdrăng, khăng khoăng, têa xăng po lân mot xua hyôh tô hiăng rế hía rế tâk ó, dế pro pá ăm tơdroăng pêi chiâk pêi deăng [ă tơdroăng rêh kâ ối dêi kuăn pơlê. Tơdrêng amê, pâ thế Chin phuh kal athế hnê tối mâu khu xiâm pơkuâ ngăn cheăng, kơvâ cheăng, kong pơlê, pơlê kong kân ai troăng hơlâ ki vâ hbrâ mơdât, ‘mâi rơnêu mâu tơdroăng ki vâ ví ing tô mơdrăng, lơ têa xăng po lân mot; vâ veăng kum ăm kuăn pơlê châ tơniăn tung rêh ối, cheăng kâ, xuân môi tiah pơkâ mơ’no mâu túa cheăng ki kal xiâm, ton xo\n la ngiâ tung tơdroăng ‘mâi rơnêu troăng prôk, hno, rơchôa têa, mâu kơ’noăng kâng kơdât têa; ‘mâi rơnêu túa pêi pêt hdrê loăng tơtro [ă roh kong prâi tô tiah dế nôkố. Jâ Hòang Thị Hoa, Kăn Kuo#k ho#i kong pơlê Bắc Giang tối: Vâ khoh ai pơkâ hnoăng cheăng ton xo\n la ngiâ, rơchôa têa athế tơxâng vâ ‘măn rak têa a rơnó mêi [ă kơd^ng vâ tôh klâng chiâk a rơnó tô. Drêng hiăng ai rak têa tung rơchôa mê nếo tơngah troh têa mo\ng ki pin vâ tăng chiâ xo. Troh nôkố, thăm nếo, têa ki pong trâu tung kơdâm tơnêi, têa xuân hiăng pá ai, siâ tâi tâng. Khu kăn xiâm ngăn ‘na tơmeăm khoăng tung têa, tung tơnêi [ă khu xiâm pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng kal athế séa mơnhên ngăn tung rêm kơpong, tá kơpong peăng kơnho\ng tâng ôh tá tối mâu rơchôa têa ki ‘măn têa mê tơdroăng ki khăng khoăng, têa xăng po lân mot xuân thăm rế hên ó tâ.

Tiô pôa Lê Thanh Hải, kăn Kuo#k ho#i pơlê kong kân Hồ Chí Minh tối, tung kơvâ pêi chiâk deăng kal athế tơku\m cheăng [ă kơmăi vâ kâi teăm [ă tơdroăng ki pơloăng xơpá ing hyôh tô pro tiah dế nôkố. {ă hnoăng cheăng cho Kăn xiâm hnê ngăn Măt tra#n tơnêi têa Việt Nam, pôa Nguyễn Thiện Nhân xuân tối ăm ‘nâi, mâu troăng hơlâ ki Chin phuh pơkâ vâ kơdroh lôi tơdroăng pá ăm kơpong pêi chiâk deăng ối ai pá môi tơdroăng ki kal mê cho thăm mơnhông khu tơru\m cheăng:Tối tơbleăng ai pơkâ troh mâu troăng hơlâ ki tah xơpá ăm kơpong pêi chiâk deăng, ai hên mâu tơdroăng ki ai tơdjâk, môi tiah: ‘mâi rơnêu ‘na tơdroăng pêi cheăng kum mơjiâng thôn pơlê nếo, pêi chiâk pêi deăng hnối pêi tơdrêng [ă cheăng kơmăi kơmok, cheăng ki kân hơngế [ă hía hé, la ôh tá tâng tối ai mơnhông ‘na khu tơru\m cheăng. Tơdroăng kố kal athế hriăn ple\ng i nhên. La lâi kuăn pơlê ối ai rơpo\ng ki pêi cheăng khoa hok ôh tá châ mot pêi cheăng. Kuăn pơlê xuân tá hâi ai tu\m liăn ngân xua ôh tá ai khu ngế ki ăm mung. Vâi bú ăm mung tơxâng [ă ivá pêi lo kế tơmeăm, liăn ngân. Túa pêi cheăng kâ tơtro tiô tơdroăng hiăng pơcháu, cheăng khoa hok ki rơkê ple\ng la tâng ôh tá mơjiâng khu tơru\m cheăng kô trâm hên tơdroăng ki pá puât.

Tơpui ‘na pơkâ cheăng ki xúa tơnêi 5 hơnăm, sap hơnăm 2016-2020, ai mâu kăn ki ‘nâ tối, kal athế kơjo ‘măn rak tơnêi ki vâ pêt mơjiâng kong, kố cho troăng hơlâ ki ton xo\n la ngiâ vâ mơdât iâ ‘na hyôh tô rế hia rế ó [ă hnối rak vế hyôh hơngiâp ki le\m ăm kong kế, nhâ loăng. {ă mâu kong ki ôh tá ai hên loăng, la ối tung kơpong ki kal athế rak vế, mê xuân pôi tá ăm kếo ‘nhiê loăng. Pôa Hòang Ngọc Dũng, kăn Kuo#k ho#i kong pơlê Sơn La tối ăm ‘nâi, kho\m mơ-eăm pêt loăng chiâng kong lối 42% a hơnăm 2020 cho tơdroăng ki ối iâ ‘nôi, tá hâi tơxâng:Troăng hơlâ ki rak vế, pơtối pêt loăng mơjiâng kong ki pin hiăng pêi pro tá hâi teăm tơtro, tơxâng [ă tơdroăng ki hyôh kong prâi pro tiah dế nôkố, pin xuân kal athế re\ng tăng troăng hơlâ vâ kơdroh ‘na hyôh tô ki rế hía rế ó, pro ti lâi pêt loăng mơjiâng kong ăm i hên tâ, vâ mâu kong kế pơrá ai loăng nhâ hding pro hơngiâp tâi tâng mê cho tơdroăng cheăng ki kal athế pêi pro. Kal athế séa mơnhên ngăn ‘na tơdroăng pêi pêt mơjiâng loăng ki vâ pro hding xâp hơngiâp [ă hnối vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối thôn pơlê dêi tơnêi têa. Tung hneăng la ngiâ, kal athế ‘mâi rơnêu, hơ’lêh troăng ki mơjiâng luât vâ mơjiâng kong kal athế ai troăng hơlâ ki mơnhông mơdêk krá rơdêi tung mơjiâng kong. Kố cho tơdroăng cheăng ki kal pêi pro tơdrêng ki vâ mơnhông mơdêk ăm tơdroăng pêi cheăng kâ.

Ai hên mâu tơdroăng ki ê ki ai hlo păng ‘nâng, dế nôkố, tơnêi a mâu kơopng k^ng têa kơx^, bo cheăng tơkăng kong, tíu ki vê hdró vâ pơtối po rơdâ tung tơdroăng tê mơdró kâ, ‘mot tơmối mot ôm hyô, la păng ‘nâng ai hên kơpong ối chúa lôi, lơ pêi cheăng ôh tá châ tơ-[rê, ôh tá châ pơxúa, kal athế châ séa mơnhên ngăn, ‘mâi rơnêu vâ pôi tá tro mơ’nhiê kế tơmeăm. Ki rơhêng vâ tối, kal athế séa mơnhên ngăn vâ re\ng mơdrếo tơvêh mâu [ăng tơnêi pêi chiâk deăng, pêt kong ki ôh tá rơhéa vâ xing xoăng tơnêi ki mê ăm kuăn pơlê pêi chiâk deăng./.  

  Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng