VOV4.Sêdang -
Vâ vâi hdrêng kâ tơ’nôm kế kâ, tơdroăng
rah xo kế kâ cho kal má môi. Xua mê, drêng kố vâi hdrêng ối ku\n pơxiâm kâ
tơ’nôm kế kâ nếo, pak^ng ôu têa tôu nôu vâ tu\m trếo piê kơhiêm. Pơla kố vâi
hdrêng ối ku\n pơxiâm vâ pơtâp tơpui [a\ pơxiâm kâ, rơnoâ kế kâ, vâ tung châ ai
tu\m trếo piê kơhiêm vâ xông kân. Ngế chêh hlá tơbeăng ai kơ-êng [ok thái
pơkeăng Hoàng Ngọc
*Ô [ok thái pơkeăng, la lâi vâi
‘ne\ng kal kâ tơ’nôm vâ ăm vâi trếo kơhiâm pak^ng ăm âu têa tôu nôu? Tơdroăng
kố ga tiah lâi?
Tiâ:
Drêng vâi ‘ne\ng kot mâ, ăm âu têa tôu nôu hlối [ă pơtối ăm âu troh tung pơla
ăm kâ tơnôm mê pơla ăm kâ tơ’nôm ki tro má môi cho a khế má 6 tơngi klêng. Xua pơla
khế má 6 tung klêa hiăng chía rơdêi tung châ. Ing troăng têa hé, mâu tơmeăm ki
‘no têa tung tá, pló tung klêa hiăng
chiâng vâ pro pơliê mâu kế kâ [ă hía hé, xua mê, sap ing khế má 6 mê ki tro má
môi cho ăm vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm.
*Tung pơla ăm vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm,
ngế nôu thế pro tro mâu tơdroăng pơkâ ‘na trếo kơhiâm môi tiah lâi vâ ăm vâi ‘ne\ng
kô mo le\m xông rơdêi, ô [ok thái pơkeăng ?
Tiâ:
Trếo kơhiâm dêi vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm châ pơto pơtih [ă môi kơpong kơrê ‘măn kế
kâ. Tung mê, têa tôu nôu cho ki xiâm, ối a tơdế. Klêi mê 4 khế kâ: Glucid cho
tơpoăng, protit cho khu trếo đăm ing kơchâi plâi pôm lơ ing mâu hơ’nêh mâm
kơpôu, chu ro, ki má pái nếo cho lipid tơkéa vâ tối cho têa rơmâ (hnê tối a kố
thế xúa têa rơmâ ing kơchâi plâi pôm mê ki tro tâ têa rơmâ ing kơpôu ro chu) khu
má pu\n cho trếo khoăng [ă vitamin. Trếo khoăng [ă vitamin cho calci, phosphor,
mâu vitamin khu A, B, C, E [ă hía hé.
Ki xiâm dêi tơdroăng kâ tơ’nôm cho
kâ i iâ, rôh apoăng xuân ối âu têa tôu nôu ki xiâm, ăm kâ kế tơ’nôm ing iâ troh
hên. Kế kâ ăm kâ apoăng ki ngeăm, klêi mê ăm kâ rế hên, ăm kâ đạm ing hơ’nêh
mâm ro chu, klêi mê nếo, ăm kâ mâu hơ’nêh mâm tung têa mâu ká, xixo\ng, pah
nâng, kơteăm [ă hía hé.
Vâ ví tơdroăng kế kâ pro ăm mâu vâi
‘ne\ng chiâng châi tung troăng klêa, mê drêng pế pơchên klêi thế ăm vâi ‘ne\ng
kâ tơdrêng hlối, lôi ton kô tro pơreăng.
*A
hên kơpong tung thôn pơlê nôkố, xua ôh tá ai têa tôu ăm dêi kuăn ôu, to têa tôu
nôu tung pơla 6 khế apoăng, hên mâu ngế pro nôu ăm dêi kuăn kâ tơ’nôm sap 4
troh 5 khế. Tơdroăng kố kô tơdjâk môi tiah lâi tung klêa vâi ‘ne\ng, ô [ok thái
pơkeăng?
Tiâ:
A mâu thôn pơlê, drêng ‘nâ vâi re\ng pơtâp ăm dêi kuăn ‘ne\ng kâ tơ’nôm sap ing
4 troh 5 khế, tơdroăng kố xuân chiâng há. La ai mâu rơpo\ng ki ‘nâ, o kuăn nếo
bu 2 troh 3 khế hiăng ăm gá kâ, tơdroăng kố ôh tá ‘ló, tâng vâ pơchông [ă khoa
hok, ôh tá ‘ló [ă tơdroăng ki vâ xông rơdêi dêi vâi ‘ne\ng. Xua khế má 4 tơngi
klêng, tung klêa vâi ‘ne\ng pơxiâm xông rơdêi, khế má 6 hiăng kâi trâng ai
tu\m. Tâng ăm kâ hdrối 4 khế, mê tung klêa vâi ‘ne\ng ôh tá ai pló ki vâ uâ
pơliê tơpoăng [ă mâu trếo ki ê, khoh ôh tá mot tung châ, pro chiâng ôh tá le\m
pló [ă troăng klêa, khoh pro vâi ‘ne\ng chiâng châi klêa, lăm mơdrah lo têa,
tơ’lêi ai pơreăng. Xua mê, ăm vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm ki tro gá 6 khế tơngi klêng,
[ă hâi khế, tâng ôh tá ai liăn kế kâ vâ păn rak che#m mơ’rêh xuân chiâng há ăm
kâ sap ing khế má 4 tơngi klêng.
Drêng ăm vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm [ă tro
hơnăm dêi vâi ‘ne\ng mê mâu trếo ki châ hrik xo tung châ vâi ‘ne\ng, kô châ
hrik xo ‘mot tung châ o ku\n ăm o ku\n mo dâi ai ivá xông rơdêi, tung mơlâ xông
kân vâi ‘ne\ng iâ tro châi tamo. Tâng ăm vâi ‘ne\ng re\ng kâ tơ’nôm, ki mơ’nui
ah kô pro vâi hdrêng tá păng kân, [ă ôh tá chiâng kân ah kô chiâng châi mâu
tơdroăng ki ê, pro ivá ki vâ kâi tơplâ mơdât [ă pơreăng chiâng kơdroh tung châ
o ku\n [ă xông rơdêi ôh tá tơdâng tơ’mô, thăm nếo pro ăm o ku\n chiâng châi ó,
‘nâ hía pro chiâng hlâ.
*Drêng
kuăn pơxiâm troh khế kâ tơ’nôm, mâu ngế nôu rah phái pêi pro tơpoăng vâ ăm kuăn
hdrêng kâ. Túa pro kố kô ôh tá tro [ă tơdroăng ăm kâ tơ’nôm dêi vâi ‘ne\ng
pơxiâm môi tiah lâi, ô [ok thái pơkeăng?
Tiâ:
Tơdroăng pêi tơpoăng phái ăm ngế ‘ne\ng kâ châ xúa rôh apoăng, [ă châ pêi pro tung
pơla môi khế tê, klêi mê, hơ’lêh ăm o ku\n kâ tơpoăng ki râm po. Pak^ng mê, pêi
hrêi tơpoăng phái pế, tâng ôh, pế rơhé uâ ăm i hrêi, thế ai tơ’nôm mâu kế kâ,
môi tiah: đăm tung hơ’nêh mâm. Đăm tung hơ’nêh mâm, môi tiah: chu, ro, í [ă hía
hé. Pơtối mê nếo ăm kâ tơpoăng ai hơ’nêh mâm tung têa môi tiah mâm ká, klêi mê
ăm kâ xi xo\ng, kơteăm kơ’nâi.
*Pâ
[ok thái pơkeăng ăm ‘nâi, drêng ăm vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm, mâu trếo ki kố ngăn
cho kal khât [ă vâi ‘ne\ng, hôm cho?
Tiâ:
Ki apoăng cho protit, tơkéa vâ tối cho đăm, kô mơjiâng pro kế vâ chiâng mơheăm tung
châ vâi ‘ne\ng, pro ăm châ vâi ‘ne\ng xông kân. Khu lipid cho khu ki tơ’mot ăm
vâi ‘ne\ng ai ivá, veăng pro chiâng mâu mơheăm ngoâ, mơheăm a troăng nu\m.
Glucid cho khu tơpoăng ki ai kế vâ pro chiâng mơheăm. Mâu trếo [ă vitamin. Tung
vi cha#t ai calci, phosphor. Calci cho ki xiâm vâ pro ăm hơne\ng krá, phosphor
cho ki xiâm vâ pro chiâng ai hơ’ne\ng, pro kơxêng ăm vâi o ku\n. ‘Na mâu khu
vitamin kum pro hơ’lêh kế vâ mơjiâng pro mơheăm. Khu vitamin ki xông rơdêi pro
chiâng mơheăm tuăn ăm vâi o ku\n. Khu vitamin C pro chiâng ai kế vâ mơjiâng
chiâng mơheăm, hơ’nêh mơdêk ki krá dêi mâu troăng mơheăm. Nho\m B kô hơ’lêh
chiâng mơheăm, khu nho\m E veăng pro kế mơjiâng chiâng mơheăm a troăng nu\m.
*Mâu
vitamin [ă khoăng cha#t cho kal khât tung tơdroăng xông rơdêi dêi vâi ‘ne\ng.
Tiah mê, mâu vitamin kố ai hên tung mâu kế kâ ki lâi, ô [ok thái pơkeăng.
Tiâ:
Mâu vitamin [ă khoăng cha#t ai hên tung mâu klêa kliâm ro, chu, môi tiah kliâm,
kơkốu, mâu hơ’nêh. Pak^ng mê, tung mâu kế kâ môi tiah kơchâi plâi ai hên khoăng
cha#t [ă vitamin. Kơchâi ngiêt ai hên vitamin môi tiah A, C. Mâu kế kâ ki ai
ngiơk tr^ng, klêi ai hên vitamin A môi tiah gâk, plâi tô-mat, ka-rôt, tơdroăng
tơ’nôm kơchâi drêh kô tơ’mot hên vitamin ăm vâi ‘ne\ng.
Êng:
Hôm mơnê kô [ok thái pơkeăng!
Gương prế A Sa Ly chêh [a\ tơbleăng
Viết bình luận