VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Hên ngế, vâi hmâ ôu pơkeăng [ă têa ki lâi hmâng to vâ, ngăn ôh tá kal klâi, thăm nếo ai ngế ki ‘nâ xo têa ki xua tơná rơhêng vâ ôu, ăm dêi tung châ tâ rơ-oh ki dêi tơná ôh át kâi chiu xua ôu pơkeăng. Ai ngế ki ‘nâ ôu pơkeăng [ă têa chế ‘nâ hía têa plâi kâ, têa krui ngeăm, têa krui chôu [ă hên têa ki ê, thăm nếo ôu [ă bie#r, drôu cho têa ki hlo ai amê vâ kơdroh ki ‘mêi tung châ. La mê ôh tá xê túa ôu pơkeăng ki tro. Tơdroăng ‘’Ivá [ă rêh ối’’ hâi kố, ngin tối ‘na tơdroăng thế tơtro\ng drêng xúa têa ki vâ ôu pơkeăng, ôu têa ki tiah lâi ăm tơtro, pó vâi krâ nho\ng o kôm tơmâng.

Mâu têa ôu ki nếo tối kô pro ‘mêi troh tơdroăng pơlât dêi pơkeăng, tâng ôu têa ôh tá tro kô tơdjâk troh têa ki mot tung châ dêi pơkeăng vâ mot tung klêa, pro pơkeăng ôh tá xêt, lơ ôh tá chiâng prêi le#m tung pơla dế ôu pơkeăng pơlât tơdroăng châi.

Têa ki lâi tro má môi vâ ôu pơkeăng?

Têa ki pế la hiăng ngê lơ têa ki vâi trêng tung kơthung lơ kung kếo ki krúa ki vâi hiăng kơdê pơreăng mê chiâng vâ ôu pơkeăng. Ôu pơkeăng [ă mâu têa ki mê, ôu têa krâ kơvâ kô kum pro pơkeăng pu\m ing rơkong tơklêh re#ng troh tung pơtok nong, klêi mê gá hê pro têa pơkeăng, klêi mê, gá chu troh a klêa cho tíu ki vâ hrik xo pơkeăng ‘mot tung mơheăm vâ kơdê pơreă ki pro châi tamo.

{ă pơkeăng pu\m lơ pơkeăng tơdrong ga hê xêh ki cho pơkeăng ki tơ’lêi rơnôa, mâu ngế ki ‘nâ rơnoâ pơkeăng tê kơtê, ôh tá ôu [ă têa (malối [ă mâu hơnăm hiăng krâ xua lơ nhăng hêng nu\m mê vâi ôh tá vâ ôu [ă têa), pơkeăng pu\m hmâ rơnôa tê kơtê, ôh tá ôu têa kơ pro pơkeăng krêa a krôk pro mơ-êi krôk, chiâng rơ-iu. Xua mê, ôu pơkeăng [ă têa krâ kơvâ cho tơdroăng ki kal khât, thăm nếo ai mâu pơkeăng ki ‘nâ kal thế ôu têa hên mơtiah pơkeăng ki ai trếo sulfamid vâ pơkeăng hê gá tah kế ki ‘mêi, pro tơ’lêi hêng nu\m, ôh tá pro chiâng kơtóu ah lơ chiâng hmốu a kơkốu.

Xun chiâng ôu têa ki vâi hiăng pro tâ tung kung kếo chá la athế ki hiăng kơdê pơreăng, ôh tá xê mâu têa khoăng ki vâi hiăng chuâ kơhleăng vâ ôu pơkeăng, xua trếo khoăng mơtiah calci, natri ga pro pơkeăng to xêt, ah kô pro tơdjâk troh pơkeăng ki ôu.

Mâu têa ki lâi ôh tá chiâng ôu pơkeăng?

Ngăn tiu kơ tơdroăng, ai têa ki ‘nâ ôh tá tro xua tâng ôu [ă pơkeăng kơ pro hía ki xêt dêi pơkeăng, ‘nâ hía gá pro ‘mêi ăm ivá, mơtiah kơ’nâi kố:

Têa tôu ro: Tung têa tôu ai trếo calci kô tơru\m [ă mâu khăng sinh mơtiah tetracylin chiâng pro pơkeăng ôh tá hê, pro khăng sinh ôh tá mot tung mơheăm vâ pro pơkeăng xêt. La xun ai ngế ki ‘nâ ôu pơkeăng [ă têa tôu ro. Môi tiah ôu pơkeăng pro chiâng ai kơblôh tung pơtok nong, malối pơkeăng aspirin, hmâ pro tơ’lêi lo hêa (tâng ôu pơkeăng mơdât mơjiâng kuăn rêm hâi kô tơ’lêi pro hêng hêa a mâu vâi kơdrâi), lơ kal trếo piê vâ tung châ hrik xo pơkeăng  (vitamin A, vitamin D) kal thế ôu tơchuôm [ă têa tôu ro. Tiah mê, vâ rah xo tro têa ôu, têa ôu [ă pơkeăng thế kơ-êng [ok thái pơkeăng hdrối vâ ôu.

Kơphế, chếi, têa ôu hê ki ai gaz: Tung mâu têa ôu kố, malối têa ngeăm pro mơdêi ivá xun ai trếo caffein-cho trếo ki pro ăm tơleăng tung ngôa) kơ tơru\m [ă mâu pơkeăng piê ki ai trếo sắt, pro chiâng trếo ki chiâng krăm ôh tá châ hrik xo. Pak^ng mê, caffein ối pro kơdroh ki xêt dêi mâu pơkeăng ôu vâ pro hlâk koi tâng ôu tơdrêng môi hdrôh.

Têa plâi kâ: Hên têa plâi kâ nôkố hiăng mơhno ăm hlo cho pro ‘mêi ivá tâng ôu tơchuôm [ă pơkeăng. Têa krui ngeăm, têa plâi tơneăng tâng ôu [ă pơkeăng kô pro kơdroh tung châ hrik xo pơkeăng pơlât, xua gá po trếo sinh hok a klêa ki vâ ôu, ôh tá chiâng vâ djâ pơkeăng mot tung mơheăm. Ki rơ-iu má môi, cho têa plâi krui [o\ng grape-fruit cho plâi krui ki ai hên a kong têa ê, la thế tơtro\ng lâp tơnêi têa pin pêt hên h^n krui [o\ng. Drêng ôu tơchuôm [ă pơkeăng mâu pơkeăng mơtiah (aspirin kơ pro ‘mêi lipit tung mơheăm, pơkeăng atenolol pơlât kơtêi kơtâu têi [ă hía hé, têa krui [o\ng kơ pro tâk trếo ‘mêi dêi pơkeăng, xua mơgât pló ki vâ djâ pơkeăng mot a kliâm, pro tâk ki tôu dêi pơkeăng hên luâ râ tung mơheăm.

Têa plâi kâ, têa khoăng ai kiềm lơ têa ngeăm ai gaz: mâu têa ki mê kô pro tơ’nhiê pơkeăng, ‘nâ hía pro pơkeăng re#ng mot hlối tung châ. Ah mâu pơkeăng mê pro tâk ki xêt ‘nâ hía pro chiâng pôu ‘mêi pơkeăng.

Bie#r, drôu: kố cho têa ôu ki ôh tá chiâng ôu tơchuôm [ă pơkeăng. Drôu kơ pro ‘mêi kliâm malối [ă pơkeăng paracetamol, pro tâk trếo ‘mêi ki pro châi pơtok nong dêi pơkeăng aspirin, tâk trếo ki ‘mêi dêi pơkeăng pro hlâk koi. To pơkeăng khăng sinh mơtiah: metronidazol, mâu pơkeăng cephalosporin [ă hía hé tê tâng ôu tơchuôm [ă drôu kô pro pôu ‘mêi  [ă hên tơdroăng pro rơ-iêu ki ê mơtiah pro: lo mơheăm tung pơtok nong, pôu pr^ng ko, kơdrâ tunb châ, mơ-êi kliâm tro trếu ‘mêi, kơdrâ pro mơheăm kơtâu chôa.

Tung pơla ôu pơkeăng, hmâ pơkeăng ki lâi xuân môi tiah, ki tro tâ pôi tá ôu drôu, bie#r.

Gương tơplôu [ă pơchuât