Pâu kuăn, cho tíu ki mơjiâng kuăn dêi vâi kơdrâi. Klêi ai têa dêi vâi kơdrâi trâm têa dêi vâi kơnôu, ah gá djâ ‘mot a pâu kuăn, mơjiâng mơheăm vâ chiâng kuăn ngá gá hlối xông kân amê. La xua ai môi tơdroăng ki lâi ‘lo têa ki trâm mê ôh tá chiâng djâ troh a pâu kuăn lơ xua hrá djâ troh a tíu vâ mơjiâng mê gá chiâng pro pâu pá kong a pâu kuăn, ki hmâ trâm hên, vâ tối sap 95-98% xua ing xiâm dêi têa pơla péa ngế, mê vâi chiâng tối mơ-êa pá kong pâu kuăn.

A pơla ki re\ng, mơ-êa pa kong pâu kuăn pá vâ châ ‘nâi xua ngế ki mơ-êa mê gá tâ dêi tung châ vâ môi tiah mơ-êa ki le\m, tơkéa vâ tối ai mâu tơdroăng ki tâ tung châ hơ’leh môi tiah mơ-êa kuăn ngá môi tiah hmâ, hrá ai khế, tung châ rơlâi rơlo… mê hên ngế hrá ‘nâi, pâu kuăn tro pơchêh, pro lo mơheăm hên tung klêa, rơ-iô pro tơ’lêi hlâ.

Nâ Ngô Thị Ch. ối a cheăm Ea ~uôl, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak hrá ai khế vâ chê 10 hâi, tâ châi tung klêa châi ó, klêi mê châi môi pâ. Mơhúa khât nâ hiăng re\ng lăm khăm teăm tah pơlât tơdrêng.

‘’Á hmâ tâ châi ó tung klêa, klêi mê ah châi môi pâ, xua tơngôu hmôu pơ tơmiât tơná châi klêa môi tiah hmâ, ôh tá vâ lăm khăm. Achê pơla kố tâ châi ó tâ, mê a nếo lăm khăm krê pá kong, klêi khăm, [ok thái pơkeăng tối á mơ-êa pá kong pâu kuăn’’.

Tối ‘na tơdroăng ki xiâm pro chiâng mơ-êa pá kong pâu kuăn, [ok thái pơkeăng Chuyên khoa I Nguyễn Thị Hoa - Kăn pho\ pơkuâ hngêi pơkeăng kân pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi.

‘’Ki xiâm pro chiâng mơ-êa pá kong pâu kuăn, má môi xua êi a xiâm tru\m ki hdoăng têa. Má péa xua êi a kơpong mơjiâng kuăn ai tơdroăng châi ki tâ tú ing troăng mơjiâng kuăn môi tiah rơtốu lơ (cha-la-mi-dia) chlammydia. Xua ‘nhiê kuăn ngá, êi tung dế dêi tíu mơjiâng kuăn k^ng pâu kuăn. Mâu tơdroăng ki ê môi tiah pơxi tru\m hdoăng têa sap ing ối ku\n lơ tơdjâk troh mâu tơdroăng châi ki êi a kơbong hdoăng têa, êi rơtốu tung pâu kuăn lơ xua x^ng pro rế ku\n tru\m hdoăng têa’’.

Tiô [ok thái pơkeăng Nguyễn Thị Hoa, tâi tâng mâu ngế ki mơ-êa pá kong pâu kuăn xuân xua ing mâu ngế kơdrâi ki ai khế ôh tá tro hâi ai drêng hrá drêng re\ng, pá vâ ‘nâi nhên hâi ki lâi chiâng ai kuăn. Xua mê, ngế kơdrâi thế tơtro\ng mâu tơdroăng môi tiah: Hrá ai khế, péa pâ tôu xâng, hêng hêa, hmôu pơ lo xêh mơheăm a tíu mơhum kuăn, hlo ti mê tung hên hâi, mơheăm vâ prâp ‘nhu\ng, malối gá pro châi klêa. Châi ó, ối ôh tá sôk, châi drô châ, châi tiô hâi khế. Drêng pâu kuăn pơchêh kô tâ châi ó, chêng ko\ng rơxá, mơdrốu, mâ ngăn ôh tá xáu hlo, pôu pr^ng ko… Drêng mê thế re\ng djâ tơdrêng a hngêi pơkeăng vâ teăm pơlât tơdrêng, ví pôi tá ăm tơdrong kuăn ngá tro pơchêh ah lơ pro mơheăm lo hên h^n tung klêa, kô pro ôh tá chiâng mơjiâng kuăn xếo, thăm nếo hlối pro rơ-iô ăm ngế nôu.

Ai kuăn pa kong pâu kuăn kô ôh tá pro kuăn ngá chiâng kân, ôh tá xê to ti mê, mê ối tơdjâk troh ivá [ă tơdroăng ki vâ mơjiâng kuăn xo ah hmôi, xua mê, kal re\ng tơmâng, pơlât tah kuăn ki chiâng pá kong pâu kuăn, kal thế lăm khăm, ai hnê tối dêi [ok thái pơkeăng ‘na kơvâ ki mê, ngế ki mơ-êa mê ôh tá chiâng hmôu pơ pro lơ tah dêi. Tâng re\ng châ ’nâi, tơdrong mơjiâng kuăn hâi teăm pơchêh, ngế nôi thế ôu pơkeăng ăm tơprê mơheăm ki vâ mơjiâng kuăn. Tâng mơheăm ki mê hiăng mơjiâng chiâng kuăn ki kân gá lối 3cm thế pâ nội soi lơ pâ a ngâ.

Vâ hbrâ mơdât pôi tá mơ-êa kuăn pá kong pâu kuăn. {ok thái  pơkeăng Nguyễn Thị Hoa hnê tối: Vâi kơdrâi klêi hiăng xo kơnốu thế lăm khăm a kơvâ khăm vâi kơdrâi khăm tiô rơnó, vâ teăm re\ng châ ‘nâi mâu tơdroăng châi ki pro tâ tú ing troăng mơjiâng kuăn vâ ai troăng hơlâ pơlât ki tơtro; Xua mâu tơdroăng ki ví ai kuăn hmâng vâ, ví tơdroăng ai kuăn ki ôh tá hâi vâ ai, kơdroh tơdroăng ki ‘nhiê kuăn ngá. Rak krúa drêng ai khế, ma lối tung pơla klêi mơhum kuăn [ă tung pơla dế ăm kuăn âu. Drêng hiăng mơ-êa, ngế nôu thế lăm khăm vâ re\ng ‘nâi. Tơtro\ng mâu tơdroăng ki hơ’leh, hmâng vâ tung châ vâ teăm khăm pơlât tơdrêng. Tơdroăng  re\ng châ ‘nâi hiăng mơ-êa pá kong pâu kuăn kô kum ăm ngế ki mơ-êa mê kơdroh tơdroăng ki lo mơheăm hên xua pâu kuăn ki pá kong pơchêh, kơdroh hlâ mơngế, mơdêk ki mơ-êa kuăn môi tiah hmâ.

 Pó vâi krâ nho\ng o nếi klêi tâng tơdroăng ‘’Ivá ăm rêm ngế xua Tíu xiâm séa ngăn mơdât pơreăng – Khu xiâm ngăn pơkeăng kong pơlê Dak Lak tơru\m [ă Kơ koan teăng mâ Rơ’jiu Việt Nam kơpong Tây Nguyên rah chêh.

Kim Oanh – Quang Nhật   chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng