Tơnêi a’ngêi ki tơbăng kân rơdâ Măng Deăng dêi tơring Kon Plông, kong pơlê Kon Tum xo\n a’ngêi 1.200 met tâng pơchông [a\ rơgâ têa kơx^. Akố rơtế [a\ ki dâi le\m ing kong kế, tơbăng kân rơdâ Măng Deăng u ối ai 17.000 hectar kong ai loăng sim hu\n hên h^n. Pro pơxúa drêng ai kong kế tu\m têk, Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó môi khu Sim Thiên Sơn hiăng mơjiâng têa ôu ing plâi sim kong Măng Deăng, têa ki mê châ mơdiê ing plâi sim kong tơtro tiô pơkâ vâ tê ngi kong têa ê. Rêm hơnăm Ko\ng ti lăm rôe dêi kuăn pơlê lối 100 ta#n plâi sim kong, pêi lo liăn tơniăn ăm dâng 5.000 rơpo\ng tung tơring. Ki sôk ro tâ mê nếo cho [a\ tơdroăng rơkê ‘nâi mơnhông cheăng kâ ing mâu loăng sim kong dêi khu tê mơdró kố, kong pơlê Kon Tum ai tơ’nôm môi kế tơmeăm khoăng pro xiâm vâ mơnhông ôm hyô, cho troăng prôk ki mơnhông Tây Nguyên. Pôa Nguyễn Thanh Tá, Kăn pơkuâ tê mơdró Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó môi khu Sim Thiên Sơn, mơnhên:

‘’Ngin tơkêa mơjiâng bro mâu kế tơmeăm khoăng ki phá tơ-ê ăm kong pơlê Kon Tum. Pak^ng mê, [a\ mâu kơpong ki pêt plâi sim mê ngin kô rak vế, mơjiâng kơpong ôm hyô tung kơdrum sim mơjiâng mâu kơpong ôm hyô ki apoăng a Việt Nam ‘na loăng sim, môi kế tơmeăm khoăng dêi kong kế, hiăng ai xêh a kơpong tơnêi Tây Nguyên’’.

A peăng hdroh Tây Nguyên, kong pơlê Lâm Đồng ki xâp rơngiâp dêi kong châ lối 60% tâi tâng [a\ng kong ki ai xêh. {a\ 2 kơdrum ilâng kong Cát Tiên [a\ Bidoup-Núi Bà, kơpong ai hên kong kế Lang Biang châ UNESCO mơnhên tối cho kơpong ai kong kế ki le\m má 9 dêi Việt Nam, kong pơlê Lâm Đồng hiăng [a\ dế tơku\m mơngế pêi cheăng vâ ôm hyô ngăn ‘na kong kế chiâng kế tơmeăm khoăng ki mơnhông mơdêk dêi kong pơlê.

Nôkố kong pơlê Lâm Đồng hiăng mơhnhôk châ lối 200 tơdroăng tơkêa ôm hyô [a\ ki hên kơxo# tơdroăng tơkêa bro tơku\m a mâu kế tơmeăm khoăng ôm hyô ngăn kong kế hlối ối pơtê. Kô chiâng vâ tối troh mâu túa ôm hyô ngăn kong kế ki má môi, cho tơdroăng ki châ tơ-[rê dêi kong pơlê kố, môi tiah: Kơdrum tơnêi têa Bidoup – Núi Bà, Kơpong ôm hyô Lang Biang, xí Datanla, Thung lũng Tình Yêu, mâu tíu ôm hyô tung kơpong ôm hyô tơnêi têa Long Tuyền Lâm, pơlê ôm hyô kong Madagui, Dambri [a\ hía hé.

Jâ Nguyễn Thị Nguyên, Kăn pơkuâ Khu pơkuâ mơhno túa le\m tro, ivá [a\ ôm hyô kong pơlê Lâm Đồng tối ăm ‘nâi, tiô pơkâ 1528, hâi lơ 3/9/2015 dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh tơbleăng mâu troăng hơlâ, cho túa cheăng ki krê vâ mơnhông mơdêk ăm pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng; cho tơdroăng ki pro tơ’lêi vâ ôm hyô dêi kong pơlê châ mơnhông mơdêk.

‘’Xua troăng hơlâ krê, péa kơpong ôm hyô tơnêi têa, mê cho kơpong ôm hyô tơnêi têa Long Tuyền Lâm [a\ kơpong ôm hyô tơnêi têa Đan Kia Suối Vàng [a\ mâu troăng hơlâ kơjo ‘na kơdroh xo liăn mơhá hnoăng tơnêi, mâu troăng hơlâ vâ rôe kế tơmeăm ing kong têa ê ‘na ôm hyô vâ kum a mâu tíu ôm hyô xuân dế pro tơ’lêi hlâu ăm mâu khu mơ’no liăn cheăng a mâu kơvâ ôm hyô kố. Nôkố péa túa ôm hyô ngăn kong kế dế mơhnhôk tơmối troh xah hêi a Lâm Đồng mê cho ôm hyô ngăn ‘na chiâk deăng. Má péa nếo, cho ôm hyô ‘na tơ’noăng ivá ki rơ-iô [a\ mâu tơdroăng ôm hyô pá kơdâm kong kế, dế mơhnhôk hên tơmối cho mâu rơxông ối nếo [a\ tơmối lâp plâi tơnêi troh a mê’’.

Mơnhên môi tung mâu tơdroăng ki rơdêi dêi ôm hyô Tây Nguyên mê cho ôm hyô [a\ tơdroăng ki ai dêi kong kế, troh nôkố mâu kong pơlê tung kơpong Tây Nguyên hiăng [a\ dế mơjiâng hên kế tơmeăm ôm hyô ki má môi vâ mơnhông ki kơnâ dêi kong prâi vâ mơhnhôk tơmối. Ki má môi, môi tiah a mâu kơdrum tơnêi têa Yok Đôn, }ư\ Yang Sing dêi kong pơlê Dak Lak; Bidoup – Núi Bà dêi kong pơlê Lâm Đồng; Chư Prông, kong pơlê Gia Lai; Chư Mang Mrai, kong pơlê Kon Tum [ă hía hế. Tiô pôa Hà Văn Siêu, Pho\ pơkuâ kơ koan ôm hyô – ối tung Khu xiâm pơkuâ ‘na mơhno túa le\m tro, tơ’noăng ivá [a\ ôm hyô, vâ ôm hyô Tây Nguyên mơnhông mơdêk krá tơniăn, thế rak mâu tơdroăng pơkâ ki le\m mơnâ mâ ngăn dêi ôm hyô Tây Nguyên, mê cho kong prâi:

‘’Tây Nguyên cho môi kơpong tơnêi ki phá tơ-ê ‘na kong kế [a\ khôi túa le\m tro. Laga ki kơnâ dêi Tây Nguyên ‘na kong kế cho ai hên. Pin hmâ tâng Troăng ngiât drêh le\m Tây Nguyên. Pin ‘nâi troh mâu kong kế, mâu long têa, mâu xí [a\ ki rơhêng vâ tối cho kong prâi. Kố cho mâu kế ki kơnâ kong ăm [a\ kơpong tơnêi kố. Mâu kế ki kơnâ ‘na kong kế cho tơdroăng mơhnhôk kân k^n [a\ tơmối tăng troh pơtê, châ ‘nâi châ hlo châ tâng. {a\ Tây Nguyên mơnhên kong prâi cho xiâm kối pơkâ troh tơdroăng ki le\m tro dêi ôm hyô. Vâ mơnhông mơdêk ôm hyô, xua mê kal mơnhên rak vế kong prâi cho hnoăng cheăng ki kal má môi’’.

Vâ mơnhông mơdêk kế tơmeăm ki ai hlâu, kế tơmeăm ki mơnhông ‘na kong prâi tung mơnhông mơdêk ôm hyô a môi roh hôp tơpui tơno châ Khu xiâm pơkuâ ‘na mơhno túa le\m tro, tơ’noăng ivá [a\ ôm hyô tơku\m po nếo achê kố, mâu kong pơlê tung kơpong Tây Nguyên môi tuăn kô thăm mơnhông ôm hyô troăng ki ngiât le\m Tây Nguyên. A ngiâ mâu kong pơlê pêi pro tơtro mâu pơkâ, mơnhông mơdêk kế tơmeăm khoăng ôm hyô [a\ tíu xah hêi tung kong kế, [a\ khôi túa le\m tro dêi kong pơlê; kơjo veăng, kum mơhnhôk mâu tơdroăng tơkêa bro mơnhông ôm hyô ngăn kong kế, ôm hyô pơlê pơla, ôm hyô pôu râng hnoăng cheăng, ôm hyô ngăn ‘na chiâk deăng, ôm hyô le\m [a\ kong prâi; đi đo xúa kơmăi kơmok ki rơkê, dâi le\m [a\ kong prâi tung mơnhông mơdêk kơvâ ôm hyô; thăm tơru\m pơla mâu kơvâ, mâu kong pơlê tung rak vế kong prâi, tơdrêng amê, tối hôu kơtăng ‘nâng [ă mâu tơdroăng ki pro xôi, pêi pro ôm hyô tơdjâk ôh tá le\m troh tơnêi tíu, kong kế, hyôh kong prâi./.

Khoa Điềm chêh

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng