VOV4.Sêdang - Rôh tô mơdrăng khăng khoăng pơla hdrối kố nah, mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên tro lu\p hên khât [ă lối hr^ng rơpâu ha mâu hdrê loăng pêt răng hlâ [ă kơdroh ki dâi le#m. Vâ kuăn pơlê tung kơpong ai liăn vâ ‘mâi mơnhông dêi tơmeăm khoăng, Chin phuh hiăng ai troăng hơlâ to\ng kum ‘mâi rơnêu ăm tơdroăng ki klâi kơ’nâi kong tô mơdrăng khăng khoăng. Laga, tung pơla pêi pro, ai mâu tíu hlo ôh tá tơniăn, pro kuăn pơlê tô tuăn, mê chiâng ai tơdroăng ki pơsăm tối hên mơngế. Tung tơdroăng ‘’Kuo#k ho#i [ă kuăn pơlê’’ hâi kố ai [ai chêh dêi Công Bắc, ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jiu Việt Nam a Tây Nguyên, ai mơnhên tối tơdroăng ki ai khât kố a kong pơlê Gialai.

          Pôa Hồ Văn Tình, ối a thôn Thiên An, cheăm Ia Blư\, tơring }ư\ Pưh, kong pơlê Gialai ai tơnêi chiâk rơdâ 1 ha 6, tung mê, ai 9 sâo pêt kơphế [ă 7 sâo pêt kơxái tiu. Vâ chê tâi [ăng chiâk deăng kố hiăng pá ai châ xo ki klâi hí iâ xua kong tô mơdrăng khoăng khoăng ó tung pơla hdrối kố nah, tâng vâ riân tro lu\p troh a hr^ng rơtuh liăn. Pôa Tình ôh tá ‘nâi ki klâi ‘na troăng hơlâ to\ng kum dêi tơnêi têa [ă tơdroăng cheăng kâ tro lu\p dêi kuăn pơlê, drêng hlo mâu rơpo\ng tung thôn châ xo liăn ki to\ng kum mê. Pôa Tình thăm rế pêng hiâm drêng tâng tối, mâu rơpo\ng tung thôn maluâ ôh tá ai kơphế, kơxái tiu la xuân ối châ xo liăn to\ng kum xua trâm tô mơdrăng pro: Tô mơdrăng mê kơphế tung kơdrum á khoh chiâng pôe tah dêi tâi tơkâng, klêi mê, á xuân hrê dêi tâi mâu kơxái tiu xua ga hiăng rang hlâ tâi tâng. Klêi kơ’nâi ai troăng hơlâ to\ng kum tơmeăm pêt tro tô mơdrăng mê rơpo\ng á ôh tá châ xo xêh liăn, tung pơla mê, ai mâu rơpo\ng ki ‘nâ ôh tá ai kơphế, kơxái tiu la vâi châ xo liăn to\ng kum. Á pói rơhêng vâ khu kăn pơkuâ séa mơnhên ngăn ‘na tơdroăng mê.

Mâu tơdroăng ki ôh tá hlo tơniăn, môi tiah: Rơtế ối tung môi to thôn, pơlê, mâu rơpo\ng dêi kuăn pơlê tro răng hlâ xuân môi tiah dêi pó la vâi châ xo liăn to\ng kum, ai mâu ki ‘nâ ôh tá châ xo hí iâ liăn to\ng kum; ai mâu rơpo\ng ‘nâ maluâ tơmeăm vâi răng hlâ bu iâ la châ chêh tối, tơdroăng kố hlo ai hên h^n. Thăm nếo, ai tíu, ai kuăn pơlê ối săm tối kăn [o# thôn, cheăm, xo ing troăng hơlâ to\ng kum dêi tơnêi têa mê vâ xing xoăng liăn ăm dêi nho\ng o hdroâng hdrê. Ing mê, pro kơdrâm kuăn pơlê khoh lăm săm tối hên a hên tơring dêi kong pơlê Gialai. Ki malối cho a mâu tơring }ư\ Sê, }ư\ Pưh, }ư\ Pah, }ư\ Prông, [ă Đức Cơ.

Paro\ng mê nếo, tơdroăng ki rak vế, pêi pro tơdroăng to\ng kum tơmeăm pêt tro răng hlâ xuân ối ai hên tơdroăng ki tá hâi teăm tơtro, ối xôi xua hên kuăn pơlê tá hâi teăm ‘nâi nhên [ă mâu kăn [o# thôn, cheăm pêi ôh tá tro dêi hnoăng cheăng tơná, ai mâu ‘nâ chêh tối pơloi, klêi mê, khu kăn cheăm ôh tá vâ séa mơnhên, tí tăng pro i tơleăng. Pôa Nguyễn Văn Tuần, Kăn thôn 5, cheăm Ia Hlôp, tơring }ư\ Sê, kong pơlê Gialai tối: Mâu hơnăm hdrối, xuân hiăng ai troăng hơlâ to\ng kum tơmeăm pêt tro răng hlâ la ôh tá châ chêh tối tung hlá mơ-éa. Hơnăm kố, môi pâ cho xua tơdroăng pơtroh hlá mơ-éa hnê tối mê lối re\ng, tá hâi teăm ‘nâi nhên, môi pâ nếo hmếu pơ tơmiât mâu hơnăm hdrối nah ôh tá ai tơdroăng to\ng kum ăm kuăn pơlê ki ai tơmeăm pêt tro răng hlâ mê mâu kăn [o# thôn tá hâi ‘nâi pêi pro khât ‘na tơdroăng cheăng kố.

          Ôh tá pêi pro klêi dêi hnoăng cheăng hiăng ‘nâi nhên, la [ă hên tơdroăng ki kố ki mê, khu kăn pơkuâ ngăn cheăm xuân tá hâi pêi pro kơhnâ khât ‘na tơdroăng mê. Pôa Nguyễn Bá Hòanh Thiên, Kăn pho\ hnê ngăn Vi [an cheăm Ia Blư\, tơring }ư\ Pưh, kong pơlê Gialai tối: Tung roh lăm séa ngăn kố, tí xê pêi pro tá hâi teăm tro, xuân ôh tá xê xing xoăng liăn kum mê ti tro tơdroăng. Xua tơdroăng ki lăm êng mơnhên kuăn pơlê ki ai tơnêi chiâk deăng, tơmeăm pêt tro răng hlâ ga hiăng tâi roh má 1, la klêi kơ’nâi mê, kong tô mơdrăng ton, lăm êng mơnhên ngăn roh má 2, kơxo# chiâk deăng, klâng báu ki tro răng hlâ thăm rế hên, la tá hâi teăm ai troăng hơlâ ki vâ to\ng kum ăm báu alâi ki tro răng hlâ roh má 2, tí xê cheăm ôh tá lăm mơnhên ngăn a klâng chiâk dêi kuăn pơlê.

          Pôa Nguyễn Hữu Tâm, Kăn pho\ hnê ngăn Vi [an tơring }ư\ Sê mơnhên tối, xuân tá hâi ‘nâi nhên ‘na tơdroăng to\ng kum ăm mâu rơpo\ng ki ai klâng chiâk tro răng hlâ xua tô mơdrăng, mê khoh chiâng pro xôi, pêi tá hâi teăm tro. Khu kăn pơkuâ ngăn rêm cheăm tung tơring }ư\ Sê dế tăng troăng hơlâ vâ ‘mâi mơnhông tơdroăng mê: Nôkố ki kal kuăn pơlê tá hâi teăm chêh tối dêi kơxo# [ăng klâng chiâk ki ai tơmeăm pêt tro răng hlâ, mê ngin hiăng hnê tối khu pơkuâ cheăm athế lăm séa ngăn, chêh tối [ăng klâng chiâk ki tro tơ’nhê mê vâ pơtroh ăm khu kăn pơkuâ kong pơlê hnê tối. {ă mâu rơpo\ng ki bu tơ’nhê sap ing 30 troh 70% kơxo# chiâk deăng mê châ to\ng kum a kơlo 100%, mê khu kăn pơkuâ ngăn cheăm kô mơdrếo tơvêh kơxo# liăn ki mê ăm tơnêi têa.

          Tung roh kong tô mơdrăng pơla hdrối kố nah, kong pơlê Gialai ai lối 30 rơpâu ha tơmeăm pêt ki răng hlâ, tâng vâ riân ngăn kơxo# tơmeăm tro lu\p châ lối 840 rơtal liăn. Kong tô mơdrăng a hên tơnêi tíu, klâng chiâk, tơkéa vâ tối vâ chê tâi kơxo# chiâk deăng dêi mâu tơring tung kong pơlê kố. Pro tiô troăng hơlâ dêi Chin phuh ‘na to\ng kum mâu tơmeăm pêt dêi kuăn pơlê ki răng hlâ, mê cho kơxo# liăn dêi kong pơlê [ă tơring, Vi [an hnê ngăn kong pơlê Gialai hiăng ‘no lối 36 rơtal liăn troh a mâu tơring cheăm vâ kum kuăn pơlê. Tiô pơkâ, rêm ha loăng plâi ton hơnăm, ki hên cho kơphế, kơxái tiu, loăng hôt tro răng hlâ ai 70% kô châ kum 4 rơtuh liăn; tâng răng hlâ sap 30 troh 70% kô châ to\ng kum 2 rơtuh liăn. Tơdrêng [ă tơdroăng to\ng kum liăn ngân, kong pơlê Gialai xuân hiăng ‘no kơxo# liăn lối 14 rơtal 500 rơtuh liăn vâ rôe mâu hdrê kum ăm kuăn pơlê. Maluâ tiah mê, xua pêi pro tá hâi tơdrăng, tơdâng tơ’mô tung pêi pro, hên tíu hiăng ai hên ngế lăm săm phoăng. Vâ kơdroh tah tơdroăng kố, kong pơlê Gialai hiăng hnê tối mâu kơvâ cheăng [ă Vi [an hnê ngăn mâu tơring vâ tí tắng séa ngăn, pro mơnhên, tối tơtro hnoăng cheăng dêi rêm ngế phá xêh, khu pơkuâ cheăngvâ pêi pro tro tiô luât. Pôa Trương Phước Anh, Kăn pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối kong pơlê Gialai tối ăm ‘nâi: Pêi pro xôi athế ‘mâi rơnêu. Tâng ai tơdroăng ki tro xôi kân mê athế re\ng teăm mơdât tơdrêng hlối. Ki rơ-iô akố, pêi pro ôh tá xê to tơdroăng ki to\ng kum tro mơngế mê ối pro kuăn pơlê ôh tá rơhêng vâ loi tơngah xếo. Tâng ngế i lâi tí tăng vâ kâ kơhveăm, athế tơleăng tro tiô luât. Tiô tơdroăng ki pro xôi troh dâng lâi mê athế ‘mâi rơnêu troh dâng mê [ă re\ng xúa kơxo# liăn mê dêi tơnêi têa ăm kuăn pơlê, vâ chía kơdroh ki xơpá iâ.

          Kong pơlê tối phá xêh [ă kơpong Tây Nguyên tối tơchuâm, nếo trâm kong tô mơdrăng ki kân, lối hr^ng rơpâu rơpo\ng kuăn pơlê tro xáhpá kân. Troăng hơlâ ki to\ng kum kuăn pơlê tơkâ hluâ mâu tơdroăng xơpá, ‘mâi mơnhông tung tơdroăng pêi chiâk deăng ki Chin phuh mơ’no hiăng châ mơnhên tối tơdrêng [ă tơxâng khât. Maluâ ti mê, a mâu tíu ki ‘nâ, tơdroăng pêi pro tiô troăng hơlâ kố dế ôh pá pêi tâi hnoăng cheăng, [ă ối ai hên tơdroăng ki ối vâ kâ kơhveăm, pro kuăn pơlê chiâng hêng hôu, chiâng khoh ai tơdroăng ki săm phoăng kơdrâm mơngế. Mâu tơdroăng kố kal athế séa ngăn i nhên vâ pôi tá ai tơdroăng ki tro mơhía liăn ngân dêi tơnêi têa troh a kuăn pơlê.

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng