Mơjiâng a hơnăm 2022, khu pêi cheăng tơrŭm păn ká xi xŏng tung tơdrong a pơlê kân Ƀuôn Trấp, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak nôkố ai 10 ngế, ai 129 tơdrong păn ká. Pôa Đỗ Xuân Sang, tôh trưởng pêi cheăng tơrŭm ăm ‘nâi, sap ing tơdroăng ki rơkê tung 8 hơnăm păn ká tung tơdrong, tung hlâm, ngếo vâ hluăn ki tro lŭp tung rơnó mê têa kân, pôa hiăng rơtế ƀă mâu khu tối mâu troăng hơlâ păn ká tung rơnó kong mê têa kân va rơtế bă dêi rơpó hriâm ƀối ƀă tí troăng tơƀrê má môi ăm tơdroăng ki hbrâ ví.

“Kong mê têa kân mê pin păn iâ xo, păn hên luâ râ têa hiu mê ká kô hiu tâi, gá kô tơ’nhiê, ká châ lo mê pin tơbleăng ăm dêi rơpó pro ti lâi troh khế 10 âm lich kô ôh tá ai ká ki kân xếo, bu ối to ká ki kŭn xo mê ôh tá tơdjâk klâi xếo. Ká kân gá hên luâ râ gá bro tơ’nhiê hlâm, ngếo, ká ôh tá dâi lĕm”.

Xuân hiăng châ 8 hơnăm păn ká tung hlâm, ngếo ngoh Hoàng Tuấn Anh, thôn Quỳnh Tân 1, pơlê kân Ƀuôn Trấp, tơring Krông Ana, mâu ngế pêi cheăng tơrŭm ăm ‘nâi, tung pơla nếo pơxiâm păn, xua tá hâi rơkê tung tơdroăng ki păn ká, mot tung rơnó kong mê têa kân hơnăm 2016 rơpŏng ngoh lŭp tâi tâng 10 to tơdrong ká. Hiăng rơkê, rêm hơnăm hdrối vâ mot tung rơnó kong mê têa kân, rơpŏng ngoh rơnêu bro ăm gá kâk kơxái ki kât râng hlâm, ngếo séa ngăn tơdrong ki păn ƀă lăm ngăn đi đo tơdrong păn, mơgrúa lĕm tơdrong păn ká vâ teăm hbrâ ví drêng ai mâu tơdroăng ki trâm.

“Tiô ki rơkê mê rêm hơnăm á păn troh khế 10, khế 11mê á tê, u ối ká ki kŭn lôi gá troh a mơ’nui hơnăm. Athế rơnêu krá tơdrong păn vâ ká mâ ta châ lo ah chiâng tro lŭp tâi tâng, vâ kơdroh tơdroăng ki lŭp ƀă tơdroăng ki pin toi tơdrong troh a kĭng”.

Ƀă tiô ngoh Trần Được a thôn 5, pơlê kân Ƀuôn Trấp, pakĭng tơdroăng ‘mêng rơnêu tơdrong păn, rơpŏng pôa kô kơdroh tơdế kơxô̆ ká păn tung môi tơdrong vâ kơdroh iâ ká tro kâ dêi rơpó drêng têa kân pêng plế. Tơdrêng amê pôa kô lôi tê kơtê 3 to tơdrong peăng kơnhŏng tung tâi tâng 13 to tơdrong vâ kơdroh iâ têa hiu têi tung rơnó kong mê têa kân:

“Tâng kong mê têa kân mê á chĕm mơdrăn ăm ká kâ iâ, tâng chĕm hên luâ râ ká kô hlâ xua têa hiu têi ká kô ôh tá kâi klê gá chiâng tum khêi tâi a châ. Tâng kong mê têa lu mê lôi tê kơtê 2, 3 to tơdrong ôh tá kơ’nêi ká vâ mơdât têa”.

Tơdroăng ki hbrâ rơnáu tơbleăng mâu troăng hơlâ hbrâ rơnáu mâu túa pơkâ hbrâ ví tung rơnó kong mê têa kân, kum mâu ngế ki păn ká xi xŏng hmiân tuăn păn, mơdêk châ ká hên ƀă ki lĕm tung păn ká.

Môi tiah tơdroăng ngin hiăng tối tơbleăng apoăng tơdroăng pêi chiâk hâi kố, ngế chêh hlá tơbeăng ki chêh tối ‘na tơdroăng pê chiâk deăng ai tơpui tơno ƀă pôa Trịnh Bá Sơn, Kăn phŏ ngăn ‘na păn ká, xi xŏng kong pơlê Dak Lak ‘na kal athế ‘nâi nhên tơdroăng rak ngăn ká xi xŏng  rơnó kong mêi kân, têa lân lu.

-Ô pôa, kong pơlê Dak Lak dế mot tung rơnó mêi hngê, pơla hdrối kố nah, xuân hiăng ai hlo hên tơdroăng ki kong mêi a rơnó apoăng mêi hngê, tơdroăng kố ai tơdjâk tiah lâi tung tơdroăng păn roăng ká xi xŏng a kong pơlê kố?

Pôa Trịnh Bá Sơn: Pơla hdrối kố nah, ai khía mơhot kân roh má 1, la hlo ai hên kong mêi kân ton mê a mâu tơring, cheăm ai tơdroăng ki tơ’nhê kế tơmeăm, môi tiah Ea Súp, Lắk, Krông Ana, Krông Bông á hlo tơdroăng ki tơ’nhê xuân hên ó, ká xi xŏng xuân hiá hĕng, tơ’nhê troh dâng hrĭng ha klôh, long têa, khoh ai kong mêi têa lân lu ó tiah mê ki apoăng mê, á tơmiât tung la ngiâ kố ah, hyôh kong prâi xuân pơtối ai hên tơdroăng ki ôh tá tơniăn ƀă kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng tối tơdjuôm ƀă tơdroăng păn tơnăng ká, xi xŏng tối krê xuân dế trâm hên xahpá, la xuân athế ai troăng hơlâ hnê mơhno, hbrâ mơdât.

Tung păn ká xi xŏng mê tơdroăng ki hbrâ ahdrối cho kal ‘nâng, drêng ká xi xŏng hiăng tro hía, lŭp, mê pá vâ khoh châ mơdrếo tơvêh, bú tí tăng tí lâi vâ châ rak dêi tơmeăm ki u ối tung klôh, tung long păn mê tê.

Tâng tiah mê, troăng hơlâ vâ mơdât ‘na xía vâ mê Khu ngăn ‘na păn ká xi xŏng hiăng pơkâ thế pêi pro tiah lâi, ô pôa?

Pôa Trịnh Bá Sơn: Rêm hơnăm Khu ngăn ‘na păn tơnăng ká, xi xŏng xuân hiăng hnê tối ăm Khu ngăn ‘na chiâk deăng ‘na hlá mơ-eá ki hnê mơhno dêi tơring, cheăm hbhrâ mơdât tơdroăng ki trâm xía vâ tung rơnó kong mêi khiá mơhot têa lân lu. Tung mê, pơkâ thế Vi ƀan hnê ngăn mâu tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm pơkâ hnê thế khu ngăn ‘na cheăng mơhno tối ăm khu mơdró kâ, mâu khu pơkuâ ngăn tơdroăng cheăng, mơngế krê đi đo seá mơnhên ngăn ‘na kong tô mêi, ki má lôi cho tơdroăng ki mơ’no têa ing mâu long, rơchôa têa vâ ai troăng pơkâ pêi pro.

Hbrâ mơdât akố, mê cho: Ki má môi, athế ngăn i nhên tơdroăng ki rak ngăn hlâm, ngếo ki rak roăng ká tâ tá; ki má péa tung pơla mơ’no têa tung pơla mơ’no têa lân lu mê kô chiâng vâ hơ’lêh hlâm, ngếo ki kâng tâ tá a têa kroăng, long vêh ‘măn a tíu ki tơniăn. Ƀă tơdroăng păn ká xi xŏng mê athế ‘mâi rơnêu long, rơchôa têa, pơkrâ mâu klŏng ki mơ’no têa vâ hbrâ ví tơdroăng ki xía vâ xua kong mêi hên mê tê akô plế lo pá kong, ah ká kô lo tiô, pro hía tâi tâng ká, chiâng lŭp tơmeăm tê kơtê.

Ki má pái, athế đi đo lăm ngăn klôh, long têa ki păn, ki rơhêng vâ tối tung rơnó kong mêi khía mơhot kân, têa lân lu, mê kơlo pH kô chu hên, tâng pH chu pá kơdâm 6,5 mê athế ai troăng hơlâ ki vâ pro ga thăm mơdêk hên tâ, tung tơdroăng ki pơkâ ‘na tơdroăng cheăng mê pin athế hnê tối kuăn pơlê xúa puâ ki xế báu klâng tơvât ƀă têa i hên klêi mê, xế tâ tá ‘noăng klâng báu.

Pakĭng mê nếo, mâu roh kong mêi kân, ton hâi, mê vâi krâ-nhŏng o athế ai kơmăi ki hrik mơ’no hyôh, lơ pro mâu tơdroăng ki tơniăn vâ xúa mâu loăng ki rơvâ ăm têa tung klâng, mê tung trâp kô ai hyôh oxy.

-‘Na tơdroăng rak ngăn khu ká tung rơnó mê hngê têa lân lu mê ga ti lâi, ô pôa?

Pôa Trịnh Bá Sơn: Tung tơdroăng rak ngăn khu ká tung rơnó mê hngê mê pơchân tối ăm vâi krâ-nhŏng o kal ai tơ’nôm vitamin C tung mơdrăn ki chĕm ăm khu ká vâ ká i rơdêi, xua tung pơla kong mêi, tơdroăng ki tơdjâk dêi hyôh tô hngiú, kong mêi kô pro ăm ivá dêi ká kô chiâng rơlâi rơlo, tiah mê, pin athế chĕm tơ’nôm ăm vitamin C vâ thăm mơdêk ivá ki rơdêi ăm ká i mo dâi lĕm, vâ ga châ mơnhông rơdêi.

-Mâu pơreăng ki lâi ki khu ká tung rơnó mê hngê hmâ trâm, ô pôa?

Pôa Trịnh Bá Sơn: Pơreăng tung rơnó kong mêi khía mơhot têa kân lân lu mê ga kô ai hên pơreăng, xua ing kong prâi hơ’lêh, tơnêi tíu. Tung khu ká ki pin păn mê athế hlê nhên, tung châ ká ga đi đo ai tơdroăng ki tro pơreăng, tamo, drêng châ ká ôh pá hro, mê kô ai oâ pơreăng pro kéa ká chiâng lo tum hbrí hngíu drô kơchêa, drô kéa ká. Tung păn ká xi xŏng, pin kal athế hbrâ mơdât hdrối cho tơdroăng cheăng ki xiâm, pakĭng mâu tơdroăng ki tơdjâk ing hyôh kong prâi, têa-tơnêi, tíu, mê pin kal athế chĕm ăm khu ká, xi xŏng tơ’nôm vitamin C vâ châ chăn ká kâi trâng ƀă hyôh kong prâi hơ’lêh, tung pơla xúa trếo pơkeăng mê athế rak vế, pêi pro tiô tơdroăng hnê tối dêi khu ki mơjiâng pro mơdrăn.

-Hôm mơnê, pôa Trịnh Bá Sơn, Kăn phŏ ngăn ‘na păn tơnăng ká, xi xŏng kong pơlê Dak Lak.