Dâng 30 hâi nếo kơdrum plâi sầu riêng 130 xiâm pêt tơvât ƀă kơphế a kơpong deăng rơdâ châ 1 ha 3 dêi rơpŏng nâ Bạch Yến, cheăm Ea Yông, tơring Krông Pač kô pơxiâm mot tung rơnó krí păng ‘nâng. Tối ‘na tơdroăng mê, mâu hâi ki kố, on veăng nâ đi đo gâk ngăn dêi a kơdrum, rơvât phon rôh má mơ’nui ƀă xôh pơkeăng ăm xiâm loăng sầu riêng, tơdrêng amê hlối ‘mâi bro ăm tơniăn vâ xiâm loăng pôi tá tro kơtong tơđôu, tơruih plâi. Nâ Bạch Yến tối:

“Tung pơla pa môi khế ah nếo kô krí plâi, mê pin athế rơvât phon 2 troh 3 rôh ‘nôi, xôh pơkeăng mê tơdế khế môi hdroh, păn roăng plâi mê dâng 7 troh 10 hâi tung môi hdroh. Ki hên dêi phon mê mê gá tiô xiâm loăng, pơtih rơpŏng hngêi á ai 1 ha mê xúa 1 rơpâu lit têa hơ’lâk pơkeăng vâ xôh. Á dế xôh a kơdrum cho phon (Ben-mai-yờr) Benmayzer, mê tơdroăng pơkâ tro dêi phon cho 2kg NPK/1 xiâm, ƀă rơvât a xiâm cho phon Humic”.

Rơpŏng ngoh Nguyễn Văn Toàn, ối a cheăm Ea Kênh, tơring Krông Pač xuân ai 150 xiâm loăng plâi sầu riêng pêt tơvât ƀă kơphế tung ƀăng tơnêi rơdâ 1 ha 5. Ngoh tối ăm ‘nâi, tá hâi troh 1 khế xếo kơdrum plâi sầu riêng xuân hiăng mot tung rơnó krí ki păng ‘nâng. To lâi hâi hdrối pơla kố nah kong prâi ôh tá tơniăn drêng ai kong mêi  ton, kơdrum plâi sầu riêng mơni kô ai pơreăng kâ ‘nhiê. Vâ hbrâ mơdât pơreăng ăm kơdrum plâi, ngoh hiăng roê mâu hlá nhâ sinh hok, pơkeăng rak vế xôh kơdê oâ hdrong vâ xôh ăm kơdrum loăng plâi sầu riêng.

“Dâng 20 hâi ah nếo rơpŏng á kô lăm poê dêi plâi sầu riêng vâ tê. Nôkố sầu riêng dế vâ tum, pơreăng mơni kô xông kâ ‘nhiê hên, pơtih pơreăng Phytophthora mê athế xôh pơkeăng hbrâ mơdât ki rơbông. Á xúa mâu pơkeăng môi tiah (A-gri-fôs) Agrifos, (A-gri-sits) Agriseeds, (Ri-dô-mil) Ridomil ƀă hên pơkeăng ki ê vâ xôh. Rơvât phon, nôkố bu ối choi kali, rêm xiâm loăng choi dâng 1 kg tơdế lơ 1 kg ngăn xiâm kân lơ kŭn vâ ai pơluăn lĕm, hơpok. Loăng ki rroăng plâi athế krá, tâng loăng xŏn luâ râ mê athế pro tơdrá vâ kơtrâ”.

Tiô riân ngăn dêi Ƀơrô ngăn ‘na chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê tơring Krông Pač ăm hlo, lâp tơring nôkố ai lối 7.100 rơpâu ha sầu riêng, tung mê dâng 3 rơpâu ha dế hiăng krí. Sầu riêng akố ki hên cho hdrê Dona ƀă Ri6, rêm ha châ sap ing 18 – 20 tâ̆n plâi. Pôa Nguyễn Huy Hoàng, Ngế pơkuâ Ƀơrô ngăn ‘na chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê dêi tơring Krông Pač tối, hơnăm kố hyôh kong prâi ôh tá tơniăn apoăng rơnó ai mâu kơdrum deăng plâi sầu riêng tro tơruih reăng ƀă tơruih plâi kơbâng hên. Laga, kơnôm ing rak ngăn rơkê mâu plâi ôh tá tơruih ối chiâng kân lĕm, tiô tối hdrối xuân ối châ hên. Dâng 1 khế ah nếo mâu ngế ki pêt plâi sầu riêng kô pơxiâm mot tung rơnó krí păng ‘nâng, kơvâ pêi chiâk deăng dế hnê tối tŏng kum kuăn pơlê pơtối rak ngăn plâi sầu riêng vâ châ plâi hên, tê châ kơnâ liăn. Pôa Nguyễn Huy Hoàng tối ăm ‘nâi:

“Hơnăm kố ƀă Krông Pač mê mơni kô châ hên plâi ƀă yă tê kơnâ. Nôkố vâi krâ nhŏng o dế pơtối pêt hbrâ rơnáu pơxiâm mot tung rơnó krí ki păng ‘nâng. Tơring hiăng ai túa pơkâ hnê tối, hnê mơhno vâi krâ nhŏng o pơtối rak ngăn kơdrum loăng plâi sầu riêng vâ rak vế ki dâi lĕm, plâi kơtóu hên,mâu pơkâ mơgrúa lĕm tơniăn ƀă plâi sầu riêng”.

Lâp kong pơlê Dak Lak dế nôkố ai 22 rơpâu 500 ha loăng plâi sầu riêng, tung mê, ai dâng 10 rơpâu ha dế ai plâi tê mơdró, tiô riân ngăn mơni kô châ dâng 185 rơpâu tâ̆n plâi, ƀă kô châ krí xo dêi păng ‘nâng apoăng măng tĭng hdrối dêi khế 9 hơnăm 2023 kố ah. Môi tiah tơdroăng ki hiăng tơbleăng tối peăng apoăng, kơ’nâi kố, Tiê̆n sih Hoàng Mạnh Cường - Kăn ƀơrô ngăn ‘na kơvâ pêt hdrê loăng plâi kâ dêi Viê̆n Khoa hok Nông lâm Nghiệp Tây Nguyên kô ai tối hnê tơ’nôm kih thuât rak ngăn plâi sầu riêng hdrối vâ troh rơnó krí. 

-Koh hmât kơ Tiê̆n sih Hoàng Mạnh Cường, pâ phep pôa hnê tối ăm vâi krâ-nhŏng o ‘na kih thuât rak ngăn plâi sầu riêng hdrối vâ troh a rơnó krí, mơni ối pá 1 khế ‘nôi?

Tiê̆n sih Hoàng Mạnh Cường: Koh hmât pó vâi krâ-nhŏng o, ahdrối vâ chê troh rơnó krí pá 1 khế ah ‘nôi, vâi krâ-nhŏng o athế chôu vế, pơla kố kong mêi hên ó khât, vâ rak lĕm ăm plâi chiâng dâi lĕm, ôh tá tro kơ-ŏng ƀă plâi kơtóu, ai châ, ôh tá tro kơ’vĕng kơ’vŏng, oâ hdrong kâ ‘nhê, mê kal athế rơnáu pêi pro kơhnâ khât tung tơdroăng rak ngăn ahdrối vâ chê troh rơnó krí.

Tơdroăng kố, ga ai 2 tơdroăng ki hnê tối, ki má môi mê cho ‘na phon rơvât cho kal tung pơla kố, xua loăng dế mơ’drêh dêi plâi, kal ai hên trếo lipid, cho trếo ki rơmâ ƀă tơdroăng ki ngeăm dêi plâi, xua mê, loăng kal ai hên kali ƀă calci, loăng xuân ối kal môi iâ dêi phon lân há. Tiah mê, vâi krâ-nhŏng o kal athế chôu vế, kal athế rơvât phon kali sulfat ƀă mâ tá rơvât phon kali clorua.

Ki má péa nếo, pin xuân athế rơvât tá phon Văn Điển, xua phon kố cho phon lân, vâi hiăng mơdiê pơliê ga ing hmốu puâ, cho hmốu rơbông ki ai xêh tung kong, ga ai hên trếo calci kum plâi sầu riêng kân dâi lĕm, piê rơ’mok. Pá môi tơdroăng nếo, vâi krâ-nhŏng o kal athế chôu vế, pơla kố kong mêi hên ó, ga tơ’lêi pro plâi sầu riêng chiâng kơ-ŏng, tơdroăng ki hơpok lĕm lơ kơ-ŏng cho chiâng ing tơdroăng ki ai têa lối hên a xiâm loăng, ƀă rơvât lối hên phon kali clorua. Tâng ai têa lối hên, mê vâi krâ ki pêt hdrối mê hía nah ôh tá pro ‘noăng tơnêi xiâm loăng a ‘ngêi, pêt tung klôh ki trâu tung tơnêi ‘lo, mê nôkố, athế ‘mâi rơnêu bŏn, tơbêng tơnêi drăng xiâm loăng ăm i a’ngêi tâ, cho thông mơ’no têa hbrông vâ têa ôh ti châ toăng a xiâm loăng, mơ’no têa hbrông lo hơngế ing kơdrum deăng.

Mâu kơdrum deăng ki hdrối nah vâi krâ-nhŏng o tơbêng pro ‘noăng, tơnêi xiâm loăng a’ngêi, mê xiâm loăng kô ôh tá tro toăng têa. Ing mê, kô châ mơdât tơdroăng ki ai têa drăng xiâm loăng lối hên, maluâ ai kong mêi hên xuân ôh tá préa, têa ôh tá châ toăng a xiâm, plâi sầu riêng drêng vâ tum ah kô ôh tá tro kơ-ŏng. Tâng xiâm loăng tung thông, têa châ toăng hên, mê plâi sầu riêng kơ tro kơ-ŏng, ôh tá dâi lĕm.

-Tung pơla kố, tơdroăng ki rơvât phon châ pêi pro tiô todroăng ki nhên ga tiah lâi, ô tiê̆n sih?

Tiê̆n sih Hoàng Mạnh Cường: Ƀă kơxô̆ phon rơvât mê ngăn ngăn tiô kơ loăng hiăng châ to lâi hơnăm. Xua pin ‘nâi nhên tiah kố, plâi kô ngeăm lơ xêa blêp ga ai tơdjâk troh hên phon kali ƀă phon lân. Lân prế kali mê ga ai 2 túa, mê cho phon hưh cơ ƀă phon vô cơ. ƀă phon hưh cơ mê vâi châ mơjiâng ing eâk ro, í lơ eâk pu pái tơvât ƀă kơtôu kơphế, ga ai hên trếo kali, mê eâk mơnăn ki pin rơvât ăm xiâm loăng cho kal, rế hên rế lĕm. Maluâ ti mê, ƀă plâi sầu riêng pá kơdâm 10 hơnăm, pin bu kal athế rơvât dâng 50 kg phon 1 xiâm loăng tung 1 hơnăm, tâng rơvât lối hên tung pơla kố, ing mê, kô pro chiâng ai tơdroăng ki ôh tá tơdâng, loăng kô ôh tá kâi hrik triê xo tŭm trếo kơhiâm mê.

Drêng pin rơvât phon kali ƀă phon lân tiô túa vô cơ, tơkeá vâ tối cho trếo pơkeăng, ngin ai pơchân tối tiah kố, ƀă xiâm loăng ing 5 troh 10 hơnăm, pin athế klâ 4 roh rơvât phon. Ki nhên, rêm roh rơvât ing 7 gram troh 1 kg 1 xiâm, loăng ki hên hơnăm luâ tâ kơ mê, athế rơvât tâk hên tâ 2 hdroh, tơkéa vâ tối, 1,5 kg 1 xiâm loăng ƀă  loăng ki hiăng châ 10 hơnăm tơngi klêng. Pin athế rơvât kơtăn dêi ó sap ing 25 troh 30 hâi 1 hdroh.

-Pôa nếo hnê tối ‘na kih thuât rak ngăn xuân môi tiah túa ki rơvât phon ăm loăng sầu riêng hdrối vâ krí xo, xua ti mê, hdrối vâ chê troh a rơnó krí, vâi krâ-nhŏng o kal athế pêi pro ti lâi ki nhên ‘na kih thuât vâ rak vế tơniăn ăm loăng chiâng dâi lĕm a rơnó kơ’nâi ah nếo, ô pôa?

Tiê̆n sih Hoàng Mạnh Cường: Tuá ki krí xo tro kih thuât mê ga ai tơdjâk troh 2 tơdroăng ki xiâm. Ki má môi ki dâi lĕm dêi plâi, ki má péa tơdroăng ki rak vế tơniăn, dâi lĕm ăm rơnó lo reăng, ai plâi roh kơ’nâi ah nếo dêi plâi sầu riêng. Á vâ tối mơnhên tơdroăng ki má péa hdrối ‘nôi, mê cho tơdroăng ki lăm krí, pin krí plâi ti lâi ăm loăng ƀă plâi sầu riêng a rơnó kơ’nâi ah pơtối lo reăng, kơtóu plâi dâi lĕm, plâi kân to hơto dêi pó. Pin hlo nhên, tơxui plâi sầu riêng ga xŏn, tâng pin krí, pin pôe tơdế tơxui, roăng lôi tơdế tơxui ki mê a tơkâng loăng, kô chiâng ai 2 tơdroăng.

Mê cho, tơxui ki u ối a tơkâng loăng mê kô ŭm, tơruih xêh. Tiah mê, kih thuât pôe tơxui athế pôe achê tơkâng, ôh tá roăng tơxui ki huăn ing tơkâng. Kih thuât ki pơtối, athế rak tơniăn ăm plâi hiăng chía krâ mê plâi ga kô hơpok, tum lĕm. Kih thuât ki kố ga pá, ki hmâ hlo mâu ngế ki hriăn plĕng ‘na tơdroăng krí vâ hmâ ‘nâi, athế kơnôm mâu ngế ki rơkê ‘na kih thuât krí plâi. Thăm nếo, môi tiah ƀă ngin kố, bu hnê tối ăm vâi krâ-nhŏng o vâ hlê plĕng ‘na tơdroăng krí xo plâi, tiô ngin ‘nâi, pơla sap ing hâi kơ’muăn plâi troh a plâi hiăng krâ, hiăng tum ah, riân nhên cho sap ing 210 hâi troh a 220 hâi, mê pin kô pơxiâm krí xo dêi plâi cho lĕm tro má môi.

-Klêi kơ’nâi châ krí xo dêi plâi sầu riêng, vâi krâ-nhŏng o kal athế ‘nâi pêi pro tiô kih thuât ki ti lâi vâ tơniăn ăm loăng pơtối lo reăng kơ’muăn plâi dâi lĕm, ô pôa tiê̆n sih?

Tiê̆n sih Hoàng Mạnh Cường: Ki kal má môi tung pơla kố, loăng ga dế mơ’drêh dêi plâi, xuân cho vâ rak vế dêi châ ai ivá, kâi trâng ƀă rơnó kơ’nâi ah nếo. Hdrối nah, pin ôh tá hâi tơmiât nhên ‘na tơdroăng ki kố, pin hmâ lôi ăm loăng ai plâi kơtóu lối hên, la phon ki rơvât ôh tá bê tŭm ăm xiâm loăng, xua mê, loăng ôh tá bê trếo kơhiâm, mê ga kô ai tơdjâk troh rơnó lo reăng, kơ’muăn plâi a roh kơ’nâi ah nếo.

Tiah mê, ai 2 tơdroăng ki kal, ki má môi, plâi ki kơtốu a tơkâng loăng pin mâ tá lôi plâi luâ kơtốu plâi hên. Pơtih, ƀă loăng ki hiăng châ sap ing 7 troh 10 hơnăm, mê loăng dế ối ai ivá têi dâi lĕm, pin bu roăng plâi ga sap ing 90 troh 120 pŭm plâi tung môi xiâm loăng, tâng pin roăng plâi pa kơdâm 90 pŭm mê plâi ga lối kân ƀă kô tơkâ luâ tơdroăng pơkâ ki ối má 1, tâng roăng luâ 120 pŭm plâi mê plâi kô hŏn, ôh tá dâi. Vâ hbrâ ăm ivá loăng pơtối lo reăng kơ’muăn plâi a roh kơ’nâi ah nếo, mê kal athế tơtrŏng tiah kố, tung pơla dế păn roăng plâi, mê athế đi đo ko tah rơmôe sap ing 3 troh 4 hdroh, pro ăm tơkâng loăng chiâng kơdroh ki lối hên hlá, vâ loăng kâi trâng, ai trếo pơtối rak dêi khu rêi châ chiâng lĕm a roh ki pôe kơdroh lôi rơmôe, tơkâng, hveăng ki kơbâng.

-Hôm, mơnê kơ pôa!