Tung mâu hâi tơdế khế 2, kơdrum tiu ki ai 1.500 xiâm dêi rơpŏng jâ Mai Thị Quế, thôn 2, cheăm Tân Bình, tơring Đăk Đoa đi đo ai mơngế ki lo lăm krí tiu. Jâ Quế tối ăm ‘nâi, athế lăm tăng 5 ngế ki veăng krí tâi plâ măng tĭng mê nếo klêi, xua nôkố mơhá ăm mơngế krí tiu xuân hiăng to kơnâ. Maluâ ti mê, kơnôm xúa mâu kông, hlá, rêi dêi prá, alâi, plâi vâ mơ-ŭm pro phon rơvât mê rơpŏng nâ xuân chía ôh tá hrê liăn hên vâ rôe phon, mê xuân pêi châ lo liăn.

‘’Rơpŏng á pro phon sinh hok, môi tiah xo ing kông hlá, reăng mâ hâi kong, plâi ƀơr ki hiăng tum, tah lôi kloăng ga, lơ priât hiăng tum, ai tá kơƀăn pôm prế, eâk ro vâ rơvât ăm xiâm tiu. Á rơvât mâu tơmeăm mê tung klôh ton châ 3 khế, drêng hiăng chiâng phon mê nếo lăm rơvât ăm xiâm tiu. Á ôh tá choi phon hoă hok, xua mê, kơdrum kơxái tiu kơbâng ngiât lĕm, hơnăm ki lâi plâi ga xuân kơtốu. Drêng châ xo dêi tiu, mê tơdroăng rêh kâ ối xuân chía tơniăn, xuân ro há’’.

Mâu hơnăm achê kố, kloăng tiu a kong pơlê Gia Lai hiăng chu kơdroh hên tâng vâ pơchông ngăn ƀă mâu hơnăm 2015-2017 nah, la kloăng ga chía dâi lĕm tâ. Pôa Lê Công Nguyên, môi ngế pơkuâ ngăn tơdroăng tăng rôe kloăng tiu a cheăm Tân Bình, tơring Đăk Đoa tối ăm ‘nâi, tơdroăng kố ai pơxúa ăm tá kuăn pơlê, khu mơdró ƀă kơvâ pêt tiu tối tơdjuôm:

‘’Ki dâi lĕm dêi kloăng tiu ga xuân pro ăm yă tiu chiâng to kơnâ. Ki dâi lĕm dêi kế tơmeăm châ mơdêk mê kô ai hên khu mơdró lăm rôe tâ, tê mơ’no tung kơchơ xuân châ yă kơnâ. Vâi‘ nâi ki dâi lĕm dêi tơmeăm ki pin pêt mơjiâng, vâi kô lăm tăng vâ rôe’’.

Nôkố, tâi tâng ƀăng chiâk deăng pêt tiu a kong pơlê Gia Lai tâk lối 13 rơpâu 500 ha, tơkŭm hên a mâu tơring Cư̆ Sê, Đăk Đoa, Čư̆ Prông,Čư̆ Pưh, Ia Grai ƀă hên hĕng mâu tíu ki ê. Pôa Lê Tấn Hùng, Kăn phŏ ngăn bơrô Chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê dêi tơring Đăk Đoa tối ăm ‘nâi, dâng 3 hơnăm vêh ngi kố, chiâk deăng pêt tiu a tơring pơtối rak tơniăn lối 2 rơpâu ha, tơtro ƀă tơdroăng pơkâ thế dêi tơring.

Tơdrêng amê, tơdroăng ki pêi pêt tiu hiăng tro tiô tơdroăng ki hơ’lêh nếo, vâi krâ-nhŏng o hiăng ‘nâi pêt tiô kơ tơdroăng ki rak vế krúa lĕm, xúa mâu phon hlá nhâ vâ rơvât ăm kơdrum tiu. Tơdroăng ki tơrŭm pêi pêt mơjiâng chiâng ai mâu tơmeăm ki dâi lĕm, ƀă kĭ tơkêa tơdroăng tê rôe kloăng tiu, rế hía rế châ po rơdâ. Rơnó krí tiu hơnăm 2023 a tơring hiăng ai hên túa ki tơrŭm pêt châ troh 50 ha.

Pôa Lê Tấn Hùng tối ăm ‘nâi:

‘’Pơla hdrối kố nah, tơring Đăk Đoa hiăng mơhnhôk thế vâi krâ-nhŏng o pêi pêt kơxái tiu tiô kơ tơdroăng ki tơniăn. Kuăn pơlê hiăng pêi pêt tiô túa hưh cơ, tơniăn ton. Tơkéa vâ tối, ôh tá ai kơbố ki pêi pêt tiô kơ tơdroăng xúa phân hoă hok vâ thăm mơdêk pêi lo kế tơmeăm, vâ kơ tơniăn ăm tơdroăng pêi pêt tiu, tơtro tơxâng ƀă tơdroăng pói vâ dêi khu mơdró’’.

Nếo achê pơla kố, a pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, Khu xiâm tơrŭm pêi pêt tiu Việt Nam tơkŭm po roh hôp lâp plâi tơnêi ‘na kơvâ pêi pêt, chôu ‘măn, rak vế, tê mơdró kloăng tiu Việt Nam. Kố cho roh vâ mâu khu pêi pêt, uâ mơdiê, chôu ‘măn, tê mơdró châ hlê plĕng hên tơdroăng ki nếo, tối tơbleăng mâu tơdroăng ki nếo ƀă mâu tơdroăng ki xahpá, tơvâ tơvân, mơ’no mâu troăng hơlâ ki vâ thăm mơnhông kloăng tiu tung lâp plâi tơnêi.

A roh hôp mê, jâ Hoàng Thị Liên, Kăn hnê ngăn khu tơrŭm pêi pêt tiu Việt Nam tối ăm ‘nâi, mâu kong têa ê hdrối vâ rôe tiu vâi pơkâ athế ai tiu ki krúa lĕm, dâi khât. Xua ti mê, vâ tơniăn ăm tơdroăng ki kơnía dêi tiu, mơjiâng kloăng tiu, tơmeăm pro ing tiu păng ‘nâng dâi lĕm, krúa khât cho kal má môi. Tơdroăng kố kal athế ai hnoăng séa mơnhên, pơkuâ ngăn krâu khât ing kơvâ pêi chiâk deăng ƀă mâu khu ngế ki pêi pêt, uâ mơdiê, chôu ‘măn, rak vế ƀă tê mơdró tiu.

‘’Đi đo kal ai tơdroăng tơrŭm cheăng krá kâk pơla mâu ngế mơ’no tê, mâu ngế uâ mơdiê, rak ‘măn, tê mơdró dêi Việt Nam, maluâ, khu mơdró kal athế tơrŭm cheăng krâu kơhnâ khât ƀă kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng, maluâ ƀă mơngế ki pêt tiu.

Pêi pro tiah lâi vâ khoh châ tơxâng ƀă tơdroăng pơkâ thế dêi mâu khu mơdró kâ ing kong têa ê mê kal athế ai hnoăng cheăng dêi khu mưdró kâ, mâu khu ki uâ mơdiê, dêi khu ki tí tăng rôe tiu dêi kuăn pơlê, xua khu kố cho mâu ngế ki mơ’no tiu mê vâ lăm tê ăm mâu kong têa ê, xua mê, vâi ki mơdró kal athế hlê plĕng nhên ƀă pêi tơdroăng cheăng ki trâu rơdâ, hrâ hrế vâ mâu tơmeăm ki mê vêh pro pơxúa ăm tơná kuăn pơlê drêng tơmeăm kuăn pơlê pêt mơjiâng dâi lĕm khât, krúa păng ‘nâng.

 Ti xê to tơdroăng ki kơdo mơ-eăm môi pâ ing khu mơdró mê xuân kal athế ai tơdroăng tơrŭm, vâ môi tuăn dêi kuăn pơlê ki pêi chiâk’’.

Pôa Vũ Bá Phúc, Kăn pơkuâ kơvâ mơhnhôk tê mơdró, cheăng tung Khu xiâm ngăn ‘na mơdró kâ, cheăng kơmăi kơmok dêi tơnêi têa pin tối ăm ‘nâi, Việt Nam dế nôkố xuân cho tơnêi têa ki pêi pêt, mơjiâng ƀă mơ’no tê kloăng tiu hên má môi tung lâp plâi tơnêi.

Hơnăm nah, tơnêi têa pin mơ’no tê kloăng tiu ăm kong têa ê mơni châ 220 rơpâu tâ̆n, châ lối tơdế tung tâi tâng mâu kloăng tiu dêi lâp plâi tơnêi. Maluâ ti mê, vâ kloăng tiu, tơmeăm ki pêi mơjiâng ing tiu châ mơ’no tê, mơdró kâ tơ’lêi hlâu, krá tơniăn ton, mê kơvâ xiâm ngăn ‘na pêi pêt, mơdró tiu athế ối pêi pro hên mâu tơdroăng cheăng ki vâ pêi pro:

‘’Ki má môi cho thăm mơdêk ki tơxâng troh a kơlo ki pơkâ dêi lâp plâi tơnêi, ki málối cho mâu tơdroăng ki mâ tá ăm ai mâu trếo hoă hok ki rơvât hên ăm kơxái tiu, klêi mê, cho mơdêk ‘na rak tơniăn tung cheăng kâ, pơlê pơla, ‘na hyôh kong prâi. Ki má péa, mê cho xúa kŏng ngê̆, kơmăi kơmok tung pơkuâ ngăn chiâk deăng, mơnhên xiâm kối [ă hnối tơrŭm ƀă mâu khu mơdró kâ dêi kong têa ê vâ xúa mâu tơdroăng mê ăm hnoăng cheăng marketting.

Ki má pái, mê cho po troăng ki nếo ăm um méa kloăng tiu ki hiăng châ mơ’no tê ăm mâu kong têa ki kân, ai hvêa chêng prôk ki nếo ƀă mơnhên tơƀrê khât ‘na mơnhông pêi pêt, uâ mơdiê, ‘măn rak, tê mơdró ăm mâu kong têa ki kro mơdrŏng kân’’.