Lối môi pơla măng tĭng kố, nâ Nguyễn Thị Chuyên, ối a cheăm Ea Tiêu, tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak dế tơkŭm krí dêi plâi tiu. Ai lối 300 xiâm tiu dế troh a rơnó krí, rơnó kố, nâ kô châ dêi lối 1 tâ̆n 3 tă tiu khăng. Nâ ăm ‘nâi, plâi tiu hơnăm kố ga kơtóu iâ tâ hơnăm nah xua kong prâi tô mêi ôh tá tro, phon, têa châu to kơnâ, tăng mơngế veăng pêi mơhá vâi liăn to kơnâ, la ƀă yă tiu dế nôkố a kơlo 160.000 liăn 1 kilố, mê mơngế ki pêt xuân châ dêi liăn tơkâ. Nâ tơmiât hdrối, kô pơtối pêt tơ’nôm tiu hơnăm kố hên tâ, po rơdâ tơnêi pêt. Nâ Nguyễn Thị Chuyên ai tối:

“To lâi hơnăm kố, yă tiu to kơnâ mê mâu ngin xuân phiu ro. Ƀă mâu hdrê loăng ki ôh tá kơnâ ngin hiăng lâk tah lôi ƀă mơ’no liăn rôe hdrê tiu vâ pêt nếo. Ngin akố bu pêt to kơphế ƀă kơxái tiu, ôh tá chiâng vâ pêt mâu hdrê loăng ki ê. Hlo pêt tiu châ lo liăn xuân chía hên mê ngin pơtối pêt mơjiâng tiu”.

Pôa Hoàng Văn Tùng, ối a cheăm Ea Ktur, tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak rak ngăn dêi kơdrum kơphế rế krí dêi tiu ki pêt tung kơdrum. Ai dâng 400 xiâm tiu ki pêt tơvât mê, tung mê, hiăng ai 200 xiâm tiu hiăng krâ, pôa tối hdrối tung hơnăm kố, pôa kô châ krí xo dêi dâng 1 tâ̆n tiu ki têng khăng. Xua hiăng hmâ pêt mơjiâng, rak ngăn tiu hên hơnăm, tơkâ luâ mâu tơdroăng ki hlo tiu ai drêng to yă ai drêng chu yă, la 2 hơnăm achê kố yă kơphế, tiu chía châ tâk a kơlo ki a’ngêi ƀă tơniăn hiăng gum ăm rơpŏng pôa Hoàng Văn Tùng phiu niu, hơniâp ro ƀă loi tơngah.

“Yă tê tơmeăm chía to kơnâ xuân cho tơdroăng ki tơniăn ăm kuăn pơlê ki pêi chiâk. Drêng tiu hiăng krâ hlo yă tâk kơnâ mê mơngế pêi cheăng xuân hâk phiu vâ mơ’no dêi liăn rak ngăn. Tung kơdrum deăng tiu á krí xo dêi dâng lâi mê á hiăng pôe tah lôi hveăng, hnêi tah hlá dâng mê. Klêi krí tiu á pơtối ‘mâi văng dêi tung kơdrum, pro kơdrum deăng i krúa lĕm vâ la ngiâ troh a rơnó tiu ai plâi ah ga kô kơtốu hên tâ”.

Lâp tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak dế nôkố ai dâng 4.700 ha deăng tiu dế hiăng krâ, tâng vâ riân ngăn rêm ha châ kri dâng 3 tâ̆n 2 tă, tâng vâ riân ngăn rêm hơnăm châ lối 15.000 tâ̆n. Tiô pôa Nguyễn Cảnh Danh, Phŏ Kăn Ƀơrô ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Hyôh kong prâi tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak tối, mâu hơnăm achê pơla kố, yă kloăng tiu châ kơnâ ing mê hiăng gum ăm kuăn pơlê tơniăn tuăn vâ pơtối mơ’no dêi liăn pêt mơjiâng hdrê tiu.

Pakĭng tơdroăng tŏng gum kuăn pơlê ‘na hriâm khoa hok kih thuât, khu kăn hnê ngăn xuân hiăng hnê mơhnhôk kuăn pơlê pôi ta po rơdâ pêt tiu hên luâ kơ tơdroăng, kal athế mơ’no liăn pêi pêt mâu hdrê loăng ki tơtro, tơniăn ton.

“Kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng ƀă hyôh kong prâi dêi tơring xuân hiăng mơ’no hên túa cheăng vâ mơdâ pêt, rak ngăn kơxái tiu krá tơniăn ton, châ tơƀrê. Ngin xuân hiăng mơhnhôk vâi krâ-nhŏng o kal athế tơkŭm mơjiâng pro mâu khu pêi cheăng tơrŭm tung pơla pêi pêt, rak ngăn kế tơmeăm, tơrŭm ƀă vâi krâ-nhŏng o vâ pêi pêt kế tơmeăm tơniăn tro tiô tơdroăng pói vâ dêi hngêi kơchơ”.

Tung pơla dế kong tô mơdrăng, khăng khoăng, mâu kơdrum tiu ki kơtóu plâi hiăng tâng rơkong tó, rơkong tơpui. Ngiâ méa prá prăng iâ xua tro kong tô, lo têa kơxô, mâu ngế tung rơpŏng hngêi dêi pôa Nguyễn Tấn Lục, ối a thôn 4, cheăm Ia Hlôp, tơring Chư Sê, kong pơlê Gia Lai xuân ối hơniâp ro. Xua hơnăm kố, yă tiu kơnâ hên châ 160.000 liăn 1 kilố, tung pơla mê, rêm xiâm tiu klêi krí têng khăng châ 3 kilô, tiô tối hdrối kơdrum tiu 1 ha dêi rơpŏng ngoh kô châ xo dêi lối 400 rơtuh liăn. Pôa Lục hơniâp ro ai tối tiah kố:

“Rơnó krí tiu hơnăm 2025 kố, á hâk phiu ro xua hơnăm kố ga luâ tâ rêm hơnăm. Tâng vâ riân ngăn môi xiâm tiu châ dâng 3 kilố tơdế hiăng têng khăng. Á hiăng kĭ tơkêa ƀă Kŏng ti Ô Lam ing 5 hơnăm hdrối nah, mê vâi rôe kơnâ luâ tâ kơchơ ai ing 2.000 troh a 3.000 liăn 1 kilố. Xua mê xuân phiu ro há”.

Tơdroăng ki hơniâp ro xuân hiăng châ tơdjâk lâp lu kơpong pêt tiu a kong pơlê Gia Lai. Ai lối 100 ngế ki cheăng tung Khu pêi cheăng tơrŭm ‘na Chiâk deăng ƀă Mơdró kâ Nam Yang, tơring Đăk Đoa dế pói  tơngah tung rơnó ki kố kô châ xo dêi lối chât rơtal liăn kơnôm 50ha tiu ki tê châ kơnâ mê. Pôa Nguyễn Tấn Công-Kăn hnê ngăn Khu pêi cheăng tơrŭm tối ăm ‘nâi, ing hơnăm 2018 troh nôkố, khu kố hiăng pơhlêh túa pêt tơvât tiu ƀă kơphế vâ kơdroh kơxô̆ liăn, vâ mơdêk ki tơniăn ăm tơdroăng tê mơdró dêi kế tơmeăm a kơchơ. Tơdrêng amê, Khu ngăn ‘na pêi cheăng tơrŭm xuân ối hnê mơhnhôk kuăn pơlê xúa túa mơdâ pêt ki tơtro, rak tơniăn ăm kloăng tiu châ mơ’no tê troh a kong têa vâi ê:

“Khu ngăn ‘na pêi cheăng tơrŭm hiăng hnê tối ăm vâi krâ-nhŏng o ôh tá xúa mâu trếo ki tro mơdât, maluâ, ƀă mâu kong têa a châu Âu, Mih, Nhuk ki hiăng mơdât hdrối nah. Pơla hdrối kố nah, Khu ngăn ‘na pêi cheăng tơrŭm xuân hiăng tối pơtâng ahdrối, trếo Sudan IV cho trếo pơkeăng ki vâ tâm tơmeăm kơmăi kơmok, tơdrêng amê, hnê tối ăm vâi krâ-nhŏng o xua ƀaih ki têng ƀă kơxâk ki ôh tá ai mơngiơk. Kố cho mâu troăng hơlâ pêi pro ki krá tơniăn. Pêi pêt hên rơnó, hên hdrê loăng ôh tá pro mơhrê hên liăn ngân cheăng kâ, laga tê dêi mâu tơmeăm mê tâk hên. Dế nôkố, yă kơphế xuân to kơnâ mê tơdroăng rêh kâ ối dêi kuăn pơlê xuân chía tơniăn”.

Kơnôm pơhlêh túa pêi pêt, hdrê pêt tro tơdroăng, ôh tá po rơdâ kơxô̆ chiâk deăng pêt lối hên môi tiah hdrối nah, mơngế pêt tiu a Gia Lai xuân châ xo dêi liăn hên kơnôm yă to kơnâ ƀă tơniăn ăm tơdroăng rak ngăn dêi hdrê tơmeăm pêt.