Rơpŏng ngoh Hà Văn Quyền ai lối 2ha kơxu a cheăm Đăk Ngọk, tơring Đăk Hà dế tung pơla kúa chhá. Hdrối nah rơpŏng ngoh hmâ kúa ƀă kŏng mê chhá ôh tá châ tơniăn. Ki ê, xua túa kúa khôi hmâ pơkâ thế krâu ‘na kih thuât, mê nếo athế kúa a kong măng mê tơdjâk hên troh ivá. Mâu hâi kong mê ôh tá chiâng kúa chiâng tơdjâk troh pêi lo liăn ôh tá tơniăn.

Châ tơbleăng kih thuât kúa chhá kơxu ƀă túa ki vâi tối cho trut ƀă hyôh Ethylene, ngoh Hà Văn Quyền xúa ngăn ƀă ‘no liăn roê vâ xúa a kơdum kơxu dêi rơpŏng. Klêi kơ’nâi iâ khế hiăng hmâ, ngoh Quyền hiăng rơkê khât mâu kih thuât ki kal sap ing tơdroăng ki rah xo tíu ‘măn kơlâp, kơtong hyôh tá troh kih thuât ‘véa xo chhá ƀă hên ki ê.

Klêi kơ’nâi hên hơnăm xúa túa kúa ki kố, tiô ngoh Quyền ôh ti xê kơdroh ‘na ki tơbrêi tung pơla kúa xo chhá, mê kơxô̆ chhá kơxu ki châ xo xuân tơniăn tâ, ôh tá tro tơdjâk a xiâm loăng kơxu:

“Má môi cho pin pêi a kong hâi, râng kơmăi ‘véa lăm pĕng, pĕng hiăng klêi. Môi pâ hrăng a kong măng râng hơkê lăm kúa gá tơbrêi tâ. Chhá kơxu rôh ki ‘nâ gá lo hên khât, ai rôh ki ‘nâ bu châ tơdế, ai rôh ki iâ má môi mê xuân tơ’mô ƀă pin kúa tiah hmâ. Hngêi á pêi túa ki kố ôh tá mơdoh hên hâi. Tối tơdjuôm ôh tá xâu lŭp, dâi lĕm tâ, tơƀrê tâ mê á pêi yoh”.

Rơpŏng nâ Phạm Thị Hậu dế pêt vâ chê 8 ha kơxu a cheăm Ngọk Wang, tơring Đăk Hà, klêi kơ’nâi châ ‘nâi ‘na tơdroăng ki tối ‘na túa kúa chhá kơxu ƀă trut hyôh Ethylene xuân tơnôu roê vâ xúa a tâi tâng ƀăng tơnêi pêt kơxu dêi rơpŏng. Klêi kơ’nâi lối 1 hơnăm ăm hlo tơƀrê ‘na cheăng kâ dêi kơdrum loăng châ mơdêk hên nâ Phạm Thị Hậu tối nhên kúa chhá kơxu trut ƀă ƀă Ethylene ai hên ki pơxúa ăm kuăn pơlê ki pêi chiâk:

“Tâng vâ pơchông ƀă hơnăm ki apoăng mê á hlo kúa chhá kơxu ki vâi tối cho áp khí gá pơxúa tâ ‘na hâi ‘no kúa gá tơ’lêi tâ xiâm loăng dêi rơpŏng hngêi á gá kúa tiô khôi hmâ á kúa D2 la kúa trut ƀă hyôh mê á lăm D4 tơkéa vâ tối loăng gá dế châ pơtê hên hâi tâ kúa tiah hmâ. Kơdrum kơxu á lăm kơlo D4 chhá gá lo thăm nếo ối lối tâ kơlo ki pin lăm D2. Lăm D2 kúa tiah hmâ cho hnoăng pơtih pin ‘no péa ngế mê drêng xúa túa kúa ki kố bu kal to 1 ngế xo. Xua mê tơdroăng kố gá bro ăm pin châ rak vế yă roê dêi kơchơ mơdró ôh tá tơniăn mê á hlo môi tiah rơpŏng hngêi á kô pơtối xúa tiô túa ki kúa chhá ki trut ƀă hyôh kố”.

“Ethylena” cho môi (hoóc-môn) hormone kế ki ai tung loăng kơxu. Tung pơla loăng tro kúa xo chhá mê hormone Ethylene rế hía rế kơdroh tiô kơtốu gá ôh ai xếo, tơtro ƀă kơtốu ki vêh chiâng nếo. Kúa chhá kơxu ƀă túa ki trut hyôh Ethylene cho pâk tơ’nôm hyôh Ethylene tung loăng vâ ‘mot tơ’nôm hormone bro ăm loăng chiâng vêh ai chhá ƀă ‘mâi bro ai troăng chhá. Pakĭng xiâm loăng ki ôh tá ai hormone, Ethylene ối kum ăm tơdroăng ki xông lĕm dêi loăng kơxu, tơdrêng amê hlối rế bro ăm chhá ki lo tơniăn. Ƀlêi chiâng khât tung tơdroăng ki xúa túa kúa chhá ki nếo a kơdrum kơxu dêi rơpŏng, ngoh Hoàng Văn Thiết, thôn Nhơn Nghĩa, cheăm Sa Nhơn, tơring Sa Thầy tối:

“Apoăng á ôh tá ai tíu roê ki a chê mê á hmôu pro xêh krê tơdroăng ki klâp kơlâp gá rĕng, tơ’lêi. Klâp a 500 xiâm loăng tung pơla 2 chôu môi poê troh 3 chôu rế pêi rế pơtê mê xuân klêi. Xuân pơchân vâi krâ nhŏng o tâng kơbố rơhêng vâ pêi tiô túa ki kố mê athế tơrŭm ƀă tíu tê ăm pin mê vâi kô hnê nhên ăm tơrêm to xiâm loăng, rêm hdrê xuân môi tiah kế ki pin xo tiah lâi ăm tơtro pôi tá ăm loăng tơdjâk troh ivá luâ râ”.

Kơnôm ing mâu tíu ki tơkâ luâ khât tâng pơchông ƀă kih thuât kúa chhá kơxu tiô khôi hmâ, nôkố hiăng ai hên kuăn pơlê ki pêi chiâk a kong pơlê peăng tơdế tơnêi têa ƀă Tây Nguyên ƀă Đông Nam bộ xúa túa ki kố. Krê a kong pơlê Kon Tum lối hrĭng rơpŏng kuăn pơlê a mâu tơring Đăk Hà, Kon Braih, Sa Thầy, pơlê kong kơdrâm Kon Tum, Đăk Glei ƀă hên tơring ki ê hiăng xúa kih thuât kúa chhá kơxu ƀă túa ki áp khí Ethylene teăng ăm túa kúa chhá kơxu khôi hmâ.

Cho ngế ki djâ troăng ahdrối tung tơ’mot khoa hok kih thuât kúa chhá kơxu ƀă hyôh Ethylene tung pêi cheăng a kong pơlê Kon Tum, pôa Nguyễn Thịên Tú, Kăn phŏ ngăn ‘na Khu kuăn pơlê pêi chiâk tơring Đăk Hà kô ai hnê tối ‘na tơdroăng xúa kih thuât ing tơdroăng êng tiâ a kơ’nâi kố:

-Ki ahdrối tâ, mơnê kơ pôa Nguyễn Thiện Tú, Kăn phŏ hnê ngăn Khu kuăn pơlê pêi chiâk tơring Đàk Hà, kong pơlê Kon Tum hiăng vâ tơpui tơno ƀă ngin. Ô pôa, tâng vâ pơchông ngăn ƀă túa kuá chhá kơxu tiah hmâ hdrối mê hía nah, túa ki xúa hyôh Ethylene ga ai mâu tơdroăng ki tơ’lêi tiah lâi?

Pôa Nguyễn Thiện Tú: Ƀă loăng kơxu ki xúa hyôh Ethylene ga kô pro pơxúa hên ăm kuăn pơlê. Ki má môi, mê cho tơ’lêi ăm mâu ngế tung rơpŏng ing vâi krâ troh a mâu vâi hdrêng hriâm lâm 5, lâm 6 kô chiâng pêi, ôh tá eâ ai kih thuât ki lâi ki pá puât. Ki má péa, tâi tâng tơdroăng lăm kuá xo chhá mê pêi tá kong mêi, ôh tá ai tơdroăng klâi ôh. Ki má pái, drêng xúa túa kuá ki kố kô kum ăm loăng kơxu kơdroh tơdroăng ki tơ’nhê kơtôu loăng kơxu, loăng kơxu kô pơtối chiâng vâ kúa ton la ngiâ tâng vâ pơchông ngăn ƀă túa pêi pro hdrối mê hía nah, thăm nếo, loăng kơxu kô rêh ôí ton rơtế ƀă rơxông mơngế. Klêi kơ’nâi xúa túa ki kúa kố, troh a hơnăm má peá, má pái ngi ngiâ, chhá kơxu kô tâk châ 70%. Kơxô̆ chhá ki tâk tiah mê, pin pơchông ngăn ƀă kúa tiô khôi hmâ hdrối mê hía nah kô kơdroh hên ‘na hnoăng pêi cheăng, kum tơ’lêi hlâu ăm rơpŏng hngêi ki pêt loăng kơxu.

-Dế nôkố, a kong pơlê Kon Tum tối krê ƀă kơpong Tây Nguyên tối tơdjuôm tơdroăng ki xúa kih thuât kuá chhá kơxu ƀă hyôh Ethylene hiăng châ po rơdâ hên tíu há, mê kuăn pơlê ai tối ti lâi ‘na tơdroăng ki tơƀrê dêi kih thuât ki kố?

Pôa Nguyễn Thiện Tú: Ƀă kong pơlê Kon Tum mê nôkố hiăng pơkâ tâi tâng a mâu tơring, pơlê kong kơdrâm Kon Tum. Tối tơdjuôm cho mơngế pêi chiâk pêi deăng, kuăn pơlê hâk phiu ó khât, ôh tá xê pêi hrăng kơmăng dế, klêi mê riu koi kơxo má; klêi mê, mơngế ki toh chôu kô pêi tơdroăng cheăng ki ê; klêi mê, kúa châ xo hên chhá kơxu há, klêi mê nếo, hnối rak vế ăm loăng kơxu châ rêh ối  ton hơnăm, xua mê, kuăn pơlê hâk phiu xua hiăng ai túa kúa chhá ki rơkê kố.

-Ing tơdroăng ki châ tơƀrê tung xúa kih thuât dêi hyôh Ethylene vâ kuá chhá kơxu, hên kuăn pơlê xuân hiăng pói rơhêng vâ xúa kih thuât ki kố vâ kúa chhá kơxu dêi rơpŏng hngêi tơná. Xua ti mê, kuăn pơlê kal athế tăng hriâm kih thuât ƀă tơmeăm kố ulâi?

Pôa Nguyễn Thiện Tú: Vâi krâ - nhŏng o pin vâ khoh châ ‘nâi tơdroăng kố mê athế êng kơxô̆ phôn 0986404777 kô châ hnê tối ƀă kum ăm tơmeăm ki xúa tŭm têk.

-Hên kuăn pơlê nôkố dế tô tuăn xuá tá hâi ‘nâi kih thuât xúa hyôh Ethylene vâ kúa xo chhá kơxu vâ tơ’lêi pro, xúa pêi tơdroăng kố hôm hlâu? Pôa xuân chiâng vâ hnê tối ăm vâi krâ-nhŏng o ‘na tơdroăng kố?

Pôa Nguyễn Thiện Tú: Tuá pêi pro ki kố ga tơ’lêi pêi, ôh tá êa ai kih thuât ki klâi hên, bu kal ai kih thuât hnê ăm vâi krâ dâng 5 troh 10 phut mê vâi krâ - nhŏng o kô chiâng pêi, la ki kal akố vâi krâ-nhŏng o athế pêi pro tro tiô tơdroăng pơkâ ‘na kih thuât dêi kŏng ti ƀă khu ki tê kế tơmeăm kố hnê, dêi ngế ki hnê ‘na kih thuât ăm pin. Ƀă mâu tơmeăm ki vâ pêi ki xúa hyôh Ethylene mê cho kơƀin hyôh ngăn tiô kơ kơƀin nhôm lơ meăm sắt, tâng kơƀin nhôm ga kơnâ lối 3 rơtuh, kơƀin meăm sắt kơnâ dâng 2 rơtuh, ƀă tơdrong ki dâ hyôh mê ngăn tiô kơ ki kân lơ kŭn, triăng ki vâ ‘nâng ‘nâi ó má môi ai yă 6 rơpâu 500 liăn, ai triăng ki kân kơnâ dâng 8 rơpâu 500 liăn. Tâng kuăn pơlê rôe tiah mê dâng 2 troh 3 xiâm loăng ki kúa chhá kô châ mơdrếo dêi liăn ki rôe tơmeăm kố, xua nôkố, Kŏng ti hiăng chiâng mơjiâng hên mê yă ga khoh chu rơpâ, tâng vâ tối rơpâ hên tâng vâ pơhông ngăn ƀă kơtăn kố ai 5 lơ 6 hơnăm hdrối nah.

Hyôh Ethylene kố ga kruá lĕm, ôh tá ai trếo ‘mêi. Hyôh ki kố ga xuân rơpâ liăn. 1 ha tung 1 hơnăm mê môi kơƀin ai dâng 800 rơpâu mê dâng 1 troh 2 hdroh kuúa xo chhá mê vâi krâ-nhŏng o kô hiăng ai tŭm vâ mơdrếo dêi liăn ki rôe hyôh ki mê. Klêi kơ’nâi rôe mâu tơmeăm ki kố, mê kăn ƀô̆ kih thuât kô kum ăm vâi krâ-nhŏng o kuăn pơlê túa ki pơkrâ tơdrong hyôh tung kơƀin. Klêi kơ’nâi klâp kơlâp xi a ko kơƀin, mê pin pơkrâ chhá ki tâ hyôh ƀă klŏng triăng hyôh mot tung mê, klêi mê, xup ƀă kŏng ăm tơdrong hyôh i phâi kân ‘nôi. Klêi kơ’nâi xup tiah mê, pin kô pơkrâ klŏng hyôh kơ’nâi 48 chôu lơ 72 chôu, mê vâi krâ-nhŏng o kô chiâng lăm kuá cho chhá kơxu.

-Cho ngế ki djâ troăng ahdrối, hlê plĕng nhên tung tơdroăng kúa chhá kơxu ƀă túa ki xúa tơdrong hyôh Ethylene, mê êh ai tối pơchân ki klâi ƀă vâi krâ-nhŏng o tung pơla châ xúa kih thuât, klêi mê, pêi pro ki păng ‘nâng ga ti lâi tung kơdrum deăng loăng kơxu?

Pôa Nguyễn Thiện Tú: Vâ pêi pro tro ‘na tơdroăng pơkrâ hyôh Etylene mê kal mâu tơdroăng ki má môi, vâi krâ-nhŏng o athế châ rôe tơmeăm ki dâi khât, ki păng ‘nâng, ki má lối cho hyôh dêi kŏng ti ƀă dêi hngêi mơdró ki kŏng ti hiăng ăm phep tê mơdró. Ki má péa drêng kuá chhá kơxu mê athế pêi pro tro tiô kih thuât, ôh tá chiâng xúa hyôh ki kuá chhá ah pro chhá kơxu rế hiá rế ối iâ.

-Hôm, mơnê kơ pôa!