Maluâ hiăng ai 1ha sầu riêng hiăng ai plâi châ krí xo tơniăn, la xua hlo túa hdrê plâi ki kố pro pơxúa ‘na liăn ngân pêi lo mê rơpŏng pôa Nguyễn Văn Trung, a cheăm Đinh Trang Thượng, tơring Di Linh (Lâm Đồng) hiăng pơkâ po rơdâ tơ’nôm ƀăng tơnêi pêt. Pôa Trung ăm ‘nâi, sap ing ton nah tơdroăng ki tê plâi sầu riêng dêi rơpŏng ki hên cho tê ăm khu ki lăm roê, yă tê ôh tá tơniăn la xuân châ hên tâng pơchông ƀă mâu hdrê loăng pêt ki ê. Xua mê, rơpŏng mơdêk tơ’nôm ƀăng deăng pêt sầu riêng:

“Nôkố vâi krâ nhŏng o bô bố xuân môi tiah mê xo, kuăn pơlê pêi chiâk deăng pin hlo vâi pêt sầu riêng, ngế ki tá pêt sầu riêng hlo tơƀrê mê veăng tơbriât pêt, lăm tíu ki lâi xuân hlo pêt sầu riêng”.

Xuân môi tiah mê, hlo sầu riêng châ xo liăn hên, châ tê tiô troăng ki xiâm ngi kong têa Sinuâ, hên rơpŏng hiăng chía niân kơnôm ing châ xo liăn sap ing pêt sầu riêng. Pôa Đỗ Văn Điếu, a cheăm Hà Lâm, tơring Dă Houai (Lâm Đồng) xuân pơxiâm hơ’lêh pêt hdrê plâi ki kố. Xua ƀăng tơnêi pêt dêi rơpŏng bu iâ mê rơhêng vâ pêt sầu riêng pôa Điếu athế ko tah ƀăng deăng pêt hdrê loăng plâi ki ê.

Pôa tối ăm ‘nâi tơdroăng ki hơ’lêh pêt hdrê loăng kố xuân hlo tô tuăn xua tơngah sầu riêng kô pro pơxúa ‘na liăn châ xo ăm rơpŏng hngêi mê xuân athế pêt yoh.

“Hlo ai mâu vâi krâ nhŏng o ki ê vâi pêt hlo tơƀrê mê á xuân rơhêng vâ pêt sầu riêng há. Xuân hlo tô tuăn xua sầu riêng kố ôh ti xê kơbố xuân chiâng pêt, hdrê ki kố pâ thế rơkê ‘na kih thuât”.

Ôh ti xê to pôa Trung, pôa Điếu mê hên kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng ki ê a kong pơlê Lâm Đồng xuân pơxiâm po rơdâ tơ’nôm dêi ƀăng tơnêi pêt sầu riêng. Ki rơhêng vâ tối, hên rơpŏng pêt sầu riêng a mâu kơpong ki ai hyôh kong prâi tơnêi tơníu ôh tá tơtro ƀă hên ki ê. Xua mê, ƀăng tơnêi pêt sầu riêng dêi Lâm Đồng hiăng tâk rĕng, nôkố hiăng châ dâng 17.900 ha, tâk lối 4 rơpâu ha tâng pơchông ƀă 2 hơnăm hdrối. Mơni kô tơdjâk troh tơdroăng ki tê hên tâ roê, bro tơ’nhiê tơdroăng tơniăn dêi kơchơ ƀă hdrê pêt kố tung la ngiâ.

Tơdroăng ki po rơdâ tơnêi chiâk deăng pêt loăng plâi sầu riêng ki kuăn pơlê mơhnŏng pêt xêh a kong pơlê Lâm Đồng mơni la ngiâ kô trâm hên tơdroăng ki pá puât. Drêng hlo ai tơdroăng ki kố, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng kong pơlê Lâm Đồng hiăng hnê tối, djâ troăng ăm kuăn pơlê pêi chiâk tiah lâi? Pôa Trần Quang Huy, Kăn phŏ ngăn ‘na pêi pêt ƀă rak vế ngăn hdrê loăng dêi kong pơlê Lâm Đồng ai tơpui tơno ƀă ngế chêh hlá tơbeăng dêi Rơ’jíu Việt Nam.

Ô pôa, tơnêi deăng pêt plâi sầu riêng a kong pơlê Lâm Đồng dế rế hía rế châ po rơdâ, tơdroăng kố mơni kô pro chiâng pá ăm tơdroăng tê rôe plâi sầu riêng a kơchơ tung la ngiâ, pôa ai tơmiât ti lâi ‘na tơdroăng ki kố?

Pôa Trần Quang Duy: -Tiô tơdroăng ki mơnhên ngăn, tiô riân chêh tối dế nôkố, kơxô̆ tơnêi chiâk deăng plâi sầu riêng a kong pơlê kố ai dâng 17 rơpâu 900 ha, tâk châ lối 4.000 ha tâng vâ pơchông ngăn ƀă hơnăm 2021; plâi sầu riêng pêt ga tơ’lêi, pêt tơvât tung kơdrum ki pêt hdrê loăng ki ê ing mê hiăng kum thăm mơdêk ki tơƀrê tung pêi pêt, kum kuăn pơlê tơ’lêi tê châ lo liăn.

Tiô tơdroăng ki á tơmiât, ƀă tơdroăng ki châ tê hên troh a kong têa Sinuâ tiah dế nôkố, mê kơchơ tê rôe plâi sầu riêng dêi ngin kô châ tơ’lêi, kô kâi vâ tơbriât mơ’no tê plâi ƀă mâu kong têa ki ê, xua plâi dâi lĕm, ƀă châ hên kuăn pơlê Sinuâ rơhêng vâ kâ, vâ rôe, maluâ yă ga chía kơnâ iâ; tung tơnêi têa xua rơnó krí ga pơrá, ai hdrối ai  kơ’nâi mê tơdroăng ki mơ’no tê xuân châ tơniăn, ki rơhêng vâ tối, plâi sầu riêng ki tê a kơpong môi tiah Di Linh, Bảo Lộc kô krí a rơnó mơ’nui hơnăm.

Maluâ ti mê, drêng rế hiá kuăn pơlê thăm rế po rơdâ tơnêi chiâk deăng pêt loăng plâi sầu riêng, thăm nếo pêt a mâu kơpong ki pá vâ châ tê mơ’no, kuăn pơlê ko tah dêi hdrê loăng ki ê vâ pêt plâi sầu riêng; ing mê, tơ’lêi chiâng ai tơdroăng ki po rơdâ ôh tá tro tiô tơdroăng pơkâ, kô chiâng ai tơdroăng ki lối hên plâi sầu riêng tung tê a hngêi kơchơ, malối a rơnó krí plâi; Pakĭng mê, tiô mâu tơdroăng ăm ‘nâi, a kong têa Sinuâ klêi kơ’nêi to lâi hơnăm mơnúa pêt, ôh tá tơniăn, dế nôkố hiăng pơxiâm ai plâi, tiô tơdroăng tối hdrối kô tơ’lêi châ tê a kơchơ kong têa ê ing mâu hơnăm kơ’nâi ah.

Ô pôa, pin hlo nhên tơdroăng ki po rơdâ pêt loăng plâi sầu riêng lối hên kô chiâng ai hên tơdroăng pá puât ki ê, xua ti mê, kơvâ pêi chiâk deăng dêi kong pơlê Lâm Đồng kal athế pêi pro ki klâi vâ mơdât tơdroăng ki pêt lối hên tiah mê?

Pôa Trần Quang Duy: -Xua hiăng hlê plĕng nhên ing tơdroăng ki mơnhông pêt loăng plâi sầu riêng lối hên, mê ngin hiăng hnê tối nhên ăm mâu tơring, cheăm, kuăn pơlê ƀă khu mơdró kâ; ki nhên mê cho:

Pơkâ thế mâu tơring, cheăm kal pơkuâ ngăn i kơtăng tâ, hnê mơhno tối ăm kuăn pơlê. Tơdrêng amê, hnối mơhnhôk, krếo thế khu mơdró kâ, tíu ki mơ’no liăn rôe kơmăi ki uâ mơdiê, rak vế ngăn kế tơmeăm; ki rơhêng vâ tối mê cho hriăn plĕng vâ uâ  mơdiê plâi chiâng tơmeăm ki kâ, kơhiâm lĕm vâ kơdroh iâ tơdroăng ki mơ’no tê plâi sầu riêng drêh, ing mê, hnối mơdêk tơdroăng ki kơnâ dêi plâi sầu riêng.

Hnê mơhnhôk kuăn pơlê ôh tá khoh hmôu pơ po rơdâ xêh tơnêi chiâk deăng vâ pêt plâi sầu riêng a mâu kơpong ki ai tơnêi, la ôh tá bê têa vâ tôh; ôh tá khoh ko tah dêi mâu hdrê loăng ki ê vâ hơ’lêh pêt hdrê loăng plâi sầu riêng, lơ hdrê plâi ki ê ki dâi lĕm vâ pêt to plâi sầu riêng.

‘Nâi nhên kố cho tơdroăng ki pá, la drêng plâi sầu riêng tê dế châ kơnâ khât môi tiah dế nôkố; maluâ tiah mê, ngin hiăng ƀă dế pơtối tơrŭm ƀă mâu khu râ, mâu kơvâ cheăng vâ hnê tối, thăm mơdêk tơdroăng hlê plĕng ăm kuăn pơlê, khu mơdró kâ; vâ pin châ hluăn ing tơdroăng “kuăn pơlê tơmiât tơdroăng ki pêi lo hên plâi, khu mơdró kâ tơmiât to tơdroăng ki ai pơxúa ing mơdró kâ” môi tiah hâi kố.

Ô pôa, rơtế ƀă mâu tơdroăng ki hnê mơhnhôk ki êh pôa nếo tối, tơdroăng ki hnê tối túa pêi pêt hdrê loăng vâ ga tơniăn ăm tơdroăng tê mơ’no tê dêi plâi sầu riêng tiah nôkố, mê kô châ kal pêi pro ti lâi?

Pôa Trần Quang Duy: -Ƀă mâu chiâk deăng ki kuăn pơlê hiăng pêi pêt nôkố, ngin pơtối tơrŭm ƀă mâu tơring, cheăm thăm hnê tối kuăn pơlê mơ’no liăn vâ rak ngăn tro tiô kih thuât; xúa tơdroăng pơkâ ki pêi chiâk deăng ki tơtro, dó inâi GAP lơ pêi pêt ƀă rơvât phon hlá nhâ; athế kơdê oâ hdrong ki kâ ‘nhê loăng plâi sầu riêng, ki malôí cho 6 khu oâ hdrong ki hmâ lo kâ plâi tiô kơ kong têa Sinuâ hiăng pơkâ tiô kơ tơdroăng ki rôe ‘mot plâi sầu riêng dêi tơnêi têa pin, mê cho rối ki pong kâ plâi ƀă 5 khu oâ, vâ ing mê, veăng kum ăm tơdroăng pêt plâi sầu riêng tơniăn ton.

Tŏng kum, kơnôm ngah mâu khu mơdró kâ, Khu pêi cheăng tơrŭm mơ’no liăn cheăng vâ uâ mơdiê, rak ngăn kế tơmeăm, ki rơhêng vâ tối cho uâ mơdiê mâu tơmeăm khoăng tơniăn ăm tơdroăng châ tê mơ’no plâi sầu riêng ing mâu chiâk deăng ki pêt tơvât hdrê loăng, ôh tá tơkôm tơngah to ing tơdroăng ki mơ’no tê plâi sầu riêng drêh troh a kơchơ dêi Sinuâ. Mơhnhôk mâu khu mơdró kâ pêi pro tŭm têk mâu tơdroăng pêi pêt, rôe xo, uâ mơdiê, tê mơ’no ƀă kuăn pơlê ƀă po rơdâ kơchơ mơdró plâi sầu riêng troh a mâu kơchơ môi tiah kong têa Mih, châu Âu, Hàn Quốc...

Tung la ngiâ kố ah, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng dêi kong pơlê kô pơkuâ ngăn, tơrŭm ƀă mâu tơring, pơlê kong kơdrâm thăm veăng kum ăm khu mơdró kâ ƀă kuăn pơlê, mơjiâng pro mah kơxô̆ kơpong ki pêt, tíu ki tâ plâi vâ mơ’no tê ăm kong têa ê; tơdrêng amê, pêi pro lĕm tro hnoăng cheăng seá mơnhên ngăn, pro mơhno, xúa mah kơxô̆ kơpong ki pêt, tíu ki tâ plâi tung tơdrong, kơxâk vâ khoh châ mơ’no tê ki păng  ‘nâng troh a kong têa Sinuâ, teăm châ hlo ƀă tơleăng pơxâu phak tơdrêng mâu khu ki ai xôi, lu lêa, xúa mah kơxô̆ ôh tá tro tơdroăng.

-Hôm, mơnê kơ êh pôa!