Vâ chê 10 hơnăm ‘no liăn păn chêm pơlêng, troh nôkố, rơpŏng pôa Phạm Ngọc Thân a cheăm Tân Hòa, tơring Ƀuôn Đôn hiăng bro chiâng inâi “Yến sào Hoàng Thân”, châ xo liăn lối lơ pá xôp 2 rơtal liăn rêm hơnăm. Cheăng păn chêm pơlêng têa kơxĭ dêi rơpŏng pôa xuân hiăng tăng cheăng pêi ăm vâ chê 10 ngế pêi cheăng a kố ƀă mâu tơdroăng cheăng pêi môi tiah pơkuâ ngăn hngêi ki păn chêm pơlêng, xo mâu pâu chêm pơlêng ƀă hên ki ê. Pôa Phạm Ngọc Thân ăm ‘nâi, păn chêm pơlêng têa kơxĭ cho tơdroăng ki ‘no liăn ton xŏn, pôa dế tơmiât túa pơkâ mơjiâng bro kế tơmeăm ing chêm pơlêng krúa tiô pơkâ OCOP vâ tê ngi kong têa ê.

“Ki hdrối tâ mê nôkố á dế lăm hriâm ƀă dế krếo thế mâu vâi pú ki ai hngêi păn chêm pơlêng môi tiah á kố vâ mơjiâng khu pêi cheăng tơrŭm, kô lăm hriâm mâu lâm hriâm ki vâi po vâ á pin rơtế ngăn ƀă pin mơjiâng bro kế tơmeăm ôh ti xê to tơná á mê dêi hên ngế pơrá châ OCOP mơnhên”.

Kơtăn kố ai 2 hơnăm rơpŏng pôa Lê Văn Thân a cheăm Ea Hning, tơring Čư̆ Kuin, ‘no lối 1 rơtal liăn vâ bro hngêi păn chêm pơlêng. Nôkố pôa tá hâi châ xo hên la khu chêm pơlêng têa kơxĭ dế hlo mơnhông tơniăn. Pôa Lê Văn Thân tơngah túa păn chêm pơlêng kố dêi tơná kô châ xúa tơniăn tung la ngiâ.

“ Á hiăng bro hngêi ki păn chêm pơlêng vâ păn tung xo ah hmôi, pêi lo liăn ăm xo ah hmôi. Xua mâu tơdroăng ki tơpui tối dêi khu ki păn chêm pơlêng lăm troh akố vâi bro vâi tối rế ai hên rơpŏng bro mê rế mơnhông tơniăn. Mê á rơhêng vâ kuăn pơlê ai liăn ngân vâ bro laga xua vâi dế tí tăng ‘nâi, ai mâu rơpŏng ki ‘nâ vâi tăng êng ngăn tơdroăng, kơlo bro môi tiah lâi mê vâi nếo bro”.

Tiô riân ngăn dêi Khu ngăn mâu ngế ki păn chêm pơlêng têa kơxĭ Dak Lak, lâp kong pơlê nôkố ai dâng 1.200 toăng hngêi păn chêm pơlêng, châ xo tiô riân 5 – 7 tâ̆n/hơnăm. Kơchơ tê ‘na mâu kế tơmeăm ing chêm pơlêng kố gá châ po rơdâ tung tơnêi têa ƀă a kong têa ê. Tung mê, kơchơ mơdró kong têa ê ki hên cho tê tiô troăng tơkăng kong ing mâu kŏng ti. Sap ing mơ’nui hơnăm 2022, Việt Nam ƀă Sinuâ hiăng kĭ pơkâ kơthô vâ tê tiô troăng tơkăng kong ki xiâm pâu chêm pơlêng dêi Việt Nam, po kơchơ mơdró ăm kế tơmeăm pâu chêm pơlêng.

Pôa Phạm Văn Hậu, Kăn hnê ngăn Hội Yến sào Dak Lak ăm ‘nâi:

“A Dak Lak xuân hiăng tơbleăng troh vâi krâ nhŏng o troăng pơkâ mơnhông vâ tê ngi kong têa ê. Xuân hiăng ai mâu hngêi hiăng chêh inâi mot tung tơdroăng tê ngi kong têa ê tung la ngiâ cho hbru ăm mah kơxô̆ inâi ‘mot tung mâu tơdroăng ki tê peăng pâ Sinuâ. Nôkố Khu ngăn Yến Sào Dak Lak dế tơkŭm tâi tâng mâu vâi krâ nhŏng o ki păn chêm pơlêng a Dak Lak ƀă dế pêi tro hnoăng cheăng tiâ mơnhên, tŏng kum kih thuât xuân môi tiah tơbleăng mâu hlá mơ-éa luât troh vâi krâ nhŏng o”.

Păn chêm pơlêng cho túa pêi cheăng kâ ki dế châ mơdêk rĕng, châ tơƀrê hên tung pêi lo liăn ngân. Maluâ ti mê, kố xuân cho cheăng ki pơkal athế ai liăn hên roh apoăng vâ ‘no pêi cheăng ƀă kô trâm tơdroăng ki ôh tá mơhúa. Vâ kum ăm vâi krâ-nhŏng o ai tơ’nôm ‘na túa pêi cheăng kâ kố, kơ’nâi kố, cho tơdroăng ki ngin ai tơpui tơno ƀă pôa Phạm Văn Hậu, Kăn xiâm hnê ngăn Hội yến sào Dak Lak:

-Ô pôa Phạm Văn Hậu, vâ ‘no liăn păn chêm pơlêng mê kuăn pơlê kal athế pêi pro mâu tơdroăng ki ti lâi?

Pôa Phạm Văn Hậu: Hdrối vâ păn chêm pơlêng mê vâi krâ-nhŏng o kal athế ai mâu tơdroăng ki kal pêi pro, maluâ cho kơpong tíu ki păn chêm pơlêng, mâu hlá mơ-eá pơkâ ‘na luât ăm phep mơjiâng pro hngêi, rông ki păn chêm pơlêng, klêi mê nếo cho kih thuât vâ krếo djâ khu chêm pơlêng troh mot tung hngêi. Drêng vâi krâ-nhŏng o hiăng tơmiât tơdroăng ki mơjiâng hngêi, rông ki păn chêm pơlêng a môi kơpong ki hiăng tơniăn mê kal athế chôu vế, pêi pro mâu tơdroăng ki ôh tá pro xôi luât. Ki nhên ga, kal athế ngăn, chôu vế tơdroăng Pơkâ kơxô̆ 09 dêi Hô̆i đong hnê ngăn kong pơlê Dak Lak xuân môi tiah Tơdroăng pơkâ 13, 14 dêi Chin phuh hiăng mơ’no ‘na Luât păn rak xuân môi tiah păn chêm pơlêng. Kơpong ki mê, athế tơtro ƀă kơpong ki pơkâ ăm phep păn tơmeăm, khu pơkuâ ngăn cheăm ăm phep păn rak kuăn kiâ. Pơtối mê, athế tơmiât, pêi pro troh tơdroăng ki mơjiâng, athế rak tơniăn tơdroăng kih thuât păn chêm pơlêng xuân môi tiah tơdroăng ki luât kring vế, pơkuâ ngăn tung mơjiâng pro kơdroăng, rông.

-Ai tơdroăng ki pơrá phá dêi pó pơla mâu kong pơlê tung kong pơlê drêng po mâu túa cheăng păn chêm pơlêng lơ ôh, ô pôa?

Pôa Phạm Văn Hậu: Mâu kơpong ki tơ’lêi hlâu vâ păn chêm pơlêng, môi tiah Ea Sup, kong pơlê Dak Lak yâu to lâi hơnăm hdrối nah, plâ hơnăm ki apoăng kuăn pơlê hiăng châ xo dêi liăn ing tơdroăng tê dêi tơmeăm păn mê. Mâu hơnăm achê pơla kố, chía trâm pá iâ, troh a hơnăm má péa vâi kô tê châ chía hên tâ iâ. Mơ’no liăn tŏng kum vâ mơjiâng pro kơdroăng, rông ăm chêm pơlêng ton tơniăn ƀă ton hơnăm ga bu pá puih a mâu hơnăm apoăng tê, xua pơxiâm nah, kuăn pơlê ôh tá hâi pêi lo liăn, troh 1 lơ 2 hơnăm apoăng xuân cho pơla ki trâm hên pá puât, pin châ lông djâ mot tung rông 2 to, 4 to, 6 to ga xuân cho tơdroăng ki pá puih. Drêng hiăng châ pơlông djâ hên khu chêm pơlêng mot tung rông, dâng 100 troh 200 pâu chêm, mê ah, chêm kô chiâng hngâ hên ƀă ngế ki păn xuân hiăng chía niân.

-Drêng mơjiâng rông chêm pơlêng mê kuăn pơlê kal athế tơtrŏng mâu tơdroăng ki tiah lâi, ô pôa?

Pôa Phạm Văn Hậu: Tiô tơdroăng ki á tơmiât mê a Dak Lak ai drêng ‘nâ ai hên tơdroăng ki hơ’lêh dêi pó pơla mâu rơnó, rơnó tô mê hyôh kong prâi tô téa ó khât, rơnó hngíu mê hyôh hngiú ó khât, hyôh kong hâi ƀă hyôh kong măng xuân pơrá phá dêi pó ó. Xua ti mê, drêng ai tuăn tơmiât vâ pro rông chêm pơlêng mê athế pro ti lâi ăm ga tơtro, tơ’ló pơla mâu rơnó, xuân môi tiah hyôh pơ-oh, tô, lơ hngiâm kơchoh ga pơrá phá dêi pó tung môi hâi, xo ing mâu hyôh ki pơrá phá dêi pó mê, vâi krâ-nhŏng o nếo chiâng châ pơlông djâ khu chêm pơlê mot tung rông hngêi ƀă chiâng hngâ hên.

-Tiah mê, klêi mơjiâng rông păn chêm pơlêng, tơdroăng rak ngăn ga athế ti lâi?

Pôa Phạm Văn Hậu: Tung pơla rak ngăn dêi rông chêm pơlêng mê vâi krâ-nhŏng o kal athế ‘nâi nhên dêi roh ki tơná hiăng mơ’no liăn vâ mơjiâng rông ki mê. Pơtih, a rông chêm pơlêng, mâu hâi apoăng po kơmăi ăm ga chuât, hơnăm ki apoăng ga kô phá tơ-ê, mot a hơnăm má péa ga kô tơ-ê, hơnăm má 3 ga kô tơ-ê. Drêng păn hiăng châ chêm hên, pơtih châ 500 to lơ 1 rơpâu to lơ 2 rơpâu to lơ luâ tâ kơ mê nếo, tơdroăng ki păn roăng, rak ngăn chêm xuân phá tơ-ê tâ nếo, vâ tơniăn ăm khu chêm thăm rế hngâ hên, ga xuân ai hên tơdroăng ki pơrá phá dêi pó tung pơla păn roăng, rak ngăn.

Roh apoăng drêng pơxiâm po kơmăi vâ krếo khu chêm pơlêng, mê pin athế ‘nâi tơdroăng ki vâ dêi khu chêm ga ti lâi, vâ pin chiâng pơlông djâ ga tiô idrâp kơtốu tung kơmăi ki pin po mê. Ki apoăng, tơdroăng ki hmâ hlo ‘na kih thuât mơ’no kơmăi ăm i chuât vâ pơlông khu chêm ga xuân tơ-ê, pin athế pêi pro hên mâu tơdroăng ki ê pro ti lâi vâ khoh châ pơlông djâ khu chêm kơneăng mot tung rông tiô idrâp chuât ki pin po ing kơmăi, vâ khu chêm mê, rơhêng vâ ối hlối tung rông ki pin pro achê hngêi. Ƀă khu chêm pơlê ki pin păn hiăng ton hơnăm, pin kal athế pro rông ăm ga i lĕm, krúa, kal athế ai chêm rế hên, pâu chêm xuân athế lĕm mơnâ mâ ngăn, vâ pin tê dêi tơniăn, tơtro ƀă tơdroăng ki pin châ tê dêi kơnâ, drêng mê, pin athế ai túa păn roăng, rak ngăn phá tơ-ê nếo. Pin athế bro rông ăm ga chía hơtô, hyôh tô - hngíu xuân athế tơtro, rông păn pôi tá hâ ho lôí râ, lơ chong, lơ ching iăng, mê athế bro, rơnêu rông ăm ga i lĕm, krá kâk, krúa lĕm.

Ki hmâ hlo mâu rông păn chêm pơlêng mê, vâi kô po kơmăi ăm ga chuât rơkong chêm đi đo, idrâp chuât mê athế mơ’no tung dế hngêi, idrâp chuât ki pin krâ ‘măn á pá gong mê kơ’nâi 7 chôu kơmăi athế pâ lôi. La ƀă hngêi, rông ki vâi hiăng bro ton hơnăm, môi tiah ki ton hiăng châ 10 hơnăm tơngi klêng, khu chêm hiăng châ hên, mê pin ôh tá êa krâ kơmăi a pá gong xếo, thăm nếo, pin athế pâ kơmăi ki pá gong, bu lôi idrâp chuât tung dế hngêi tê, thăm nếo, vâi bu po to idrâp kơmăi chuât tung dế tê, ôh ti ‘no kơmăi pá gong xếo.

Nếo achê pơla kố, drêng ai Tơdroăng pơlâ kơxô̆ 09 dêi Tơnêi têa pơkâ, mâu hngêi, rông ki păn chêm pơlêng kơtăn hơngế ing mâu hngêi trăng dêi kuăn pơlê mê ôh ti ai tơdroăng klâi ôh, pin chiâng vâ mơ’no kơmăi ăm i chuât ton plâ hâi xuân hôm, thăm nếo, ‘no tá kơmăng, chía măng iâ xuân ta ti tro klâi. La ƀă mâu hngêi, rông ki păn chêm ối tung dế hngêi trăng dêi nhŏng o ki ê, Tơdroăng pơkâ kơxô̆ 09 hiăng ăm phep mơjiâng bro hdrối hâi lơ 5/3/2020 kô ăm phep ôí păn roăng chêm, la ôh tá ăm phep ‘no kơmăi rơkong chêm kơtốu pá gong, bu ăm phep ‘no tung hngêi tê, la ôh tá ăm ‘no loa tê ‘no pá gong pro pơ’lok pơ’lâ. Ki xơtó dêi kơmăi mơ’no idrâp rơkong chêm chuât ôh tá chiâng têi luâ tâ 70dB.

-Hôm mơnê kơ pôa!