Kŏng ƀeăn ƀĕng krí mâu sik ki kân, dâi lĕm vâ pơto tê ăm mơngế ki rôe, nâ Trần Thị Lan, ối a thôn 2, cheăm Cư Drăm, tơring Krông Bông, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi, vâ chê 4 hơnăm hiăng hluâ, sik chiâng loăng plâi ki pêi lo liăn tơniăn ăm rơpŏng nâ. Ing tơnêi 12 ha tơnêi pêt mơjiâng tơmeăm khoăng hdrối nah bu pêt to kơphế, kơtăn kố 5 hơnăm, nâ Lan hiăng khên tơnôu mung 50 rơtuh liăn ing hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla tơring Krông Bông vâ hơ’lêh pêt 7 ha sik ngeăm hdrê Cayenne.

Klêi kơ’nâi hơnăm apoăng nâ hiăng châ vâ chê 300 rơtuh liăn. Hlo pêt sik châ tơƀrê, nâ chôa ‘lâng chêl tâi liăn chĕn ƀă pơtối mung tơ’nôm vâ hơ’lêh 5 ha tơnêi ki u ối pêt sik.

“Hdrối nah á pêt kơphế, kơ’nâi mê xiâm loăng kơphế rak ngăn hên ‘nâng xua mê á pơhlêh pêt sik. Tâng pơchông ƀă loăng plâi ki ê á hlo pêt sik mơ’no hâi rak ngăn iâ, mơ’no liăn iâ, phon rơvât iâ tâ, châ tơƀrê hên tâ xiâm loăng kơphế. Á mung Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla mê á hlo cho liăn rơkâ iâ, drêng á mung mê mơ’no liăn pêt sik, mê mơdrếo liăn rơkâ cho iâ tâng tâng pơchông mung pa kong’’.

A cheăm Čư̆ Drăm, hên ngo ngối to hmốu hiăng châ pêt tâi tâng, pêt sik hdrối kơ’nâi phá tơ-ê dêi pó dêi kuăn pơlê. Nâ Nguyễn Thị Kim Yến, ối a thôn 2, cheăm Čư̆ Drăm tối ăm ‘nâi: ƀăng deăng sik dế châ po rơdâ tung to lâi hơnăm achê kố. Tô tuăn ‘na tíu tê sik drêng ƀăng deăng tâk rĕng, kuăn pơlê hiăng tơmiât troh troăng rak ngăn vâ sik plâi plâ rơnó vâ tơniăn pêi lo ƀă yă tơniăn tâ.

“Akố ki hên cho pêt sik xua hlo tơtro tâ tâng pơchông ƀă loăng plâi ki ê. Pêt sik kố tơ’lêi hlâu, tơ’lêi pêt, sik xuân tơ’lêi xông kân rơdêi. A Čư̆ Drăm hên sik, xua mê thế pro sik plâi a rơnó ki ê. Pin thế klâ, rêm roh á pêi iâ mê á tê pêi lo châ hên, yă xuân chía tâ iâ, ví mơngế ki rôe hjip yă’’.

Rơtế ƀă sik, kuăn pơlê a cheăm Čư̆ Drăm pêt mơjiâng tơ’nôm hên loăng plâi ki ê tơtro môi tiah loăng loăng nhĕn, plâi hôt, plâi kâ; păn mơnăn mơnôa pá kơdâm kong. Tiô riân, cheăm Čư̆ Drăm nôkố ai lối 700 ha loăng nhĕn lai, 800 ha sik pêt tung ngo, 120 ha loăng plâi kâ môi tiah plâi sầu riêng, plâi treăng trí, plâi treăng kêt dro, krui ngeăm, krui chôu ƀă hía hé...

Cho kơpong hơngế hơngo ƀă lối 2.000 rơpŏng, lối 10.000 pơ’leăng mơngế, tung mê hdroâng kuăn ngo lối 80%, cheăm Cư̆ Drăm châ tơmâng pêi pro, mơhnhôk hên khu râ vâ tŏng kum mơdêk pêt mơjiâng tơmeăm. Tung mê, kơxô̆ liăn mung ing hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla cho tíu mung châ hên kuăn pơlê rah xo xúa xua liăn rơkâ rơpâ, mơ-éa pro tơ’lêi hlâu, tơ’lêi achê.

Pôa Trần Đức Ánh, kăn tôh mung liăn thôn 2, cheăm Čư̆ Drăm tối ăm ‘nâi:

“Tôh thôn 2 mê ai 52 rơpŏng mung ƀă nôkố chĕn a hngêi arak liăn cho 2 rơtal liăn. Ƀă kơpong kố mê vâi mung vâ păn mơnăn mơnôa ƀă pêt loăng plâi. Mâu khu tơrŭm cheăng tung tôh mê hiăng xúa kơxô̆ liăn dêi tơná tro tơdroăng môi tiah hiăng mung’’.

Tiô jâ Nguyễn Thị Thanh Huyền, Kăn phŏ pơkuâ Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla tơring Krông Bông, troh nôkố, kơxô̆ liăn chĕn a hngêi arak liăn a cheăm Čư̆ Drăm cho lối 30 rơtal liăn, ki hên mung mơ’no ro kăn ƀă pêt mơjiâng tơmeăm khoăng. Kuăn pơlê mơ-eăm pêi kâ, xúa kơxô̆ liăn tro tơdroăng xua mê, mâu kơxô̆ liăn mung djâ châ tơƀrê, tơxâng tơdroăng kal vâ mung dêi vâi krâ kuăn pơlê.

Ôh tá xê to a cheăm Čư̆ Drăm, kơxô̆ liăn mung ing hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla ing mâu tơdroăng pêi xuân châ xing xoăng ing hên troăng ăm mung a tơring Krông Bông vâ kuăn pơlê tơ’lêi hlâu ƀă xúa. Ing mê, mơdêk châ tơƀrê tung tơdroăng mơ’no liăn cheăng pêt mơjiâng tơmeăm khoăng, tê mơdró.

Jâ Nguyễn Thị Thanh Huyền tối:

“Ngin dế ăm mung troh 12 tơdroăng kơxô̆ liăn, tơkŭm ki hên cho 3 tơdroăng: rơpŏng kơtiê, vâ chê kơtiê ƀă rơpŏng nếo hlŭn kơtiê ƀă rơpŏng mơjiâng pro kế tơmeăm khoăng tê mơdró kơpong pá puât. Kơjo má môi ‘na 3 tơdroăng kum kơdroh kơtiê. Tơdroăng mơ’no liăn ing kăn tôh mung liăn ƀă mâu khu, rêm râ. Vâi kô pơkuâ mâu roh hôp tôh, séa ngăn tơdroăng kal vâ cho krá tơniăn. Kuăn pơlê vâi kơhnâ khât xua mê vâi xúa kơxô̆ liăn tro tơdroăng ki pâ mung, djâ châ tơƀrê cheăng kâ ăm rơpŏng kuăn pơlê, kơdroh pá puât dêi rơpŏng vâi. Ƀă má péa nếo cho mơnhông mơdêk cheăng kâ a cheăm’’.

Ƀă tơdroăng ki kơhnâ, mơ-eăm chiu poou pá, hên ngế kuăn pơlê a kơpong hơngế hơngo kơpong Čư̆ Drăm hiăng thăm hơ’lêh hdrê pêt, mơnăn păn kum tơniăn pêi lo liăn, mơnhông cheăng kâ ăm rơpŏng. Kơxô̆ liăn ing mâu tơdroăng ăm mung kơjo hiăng kum vâi tơ’nôm liăn ngân vâ po rơdâ pêt mơjiâng tơmeăm, ai tơ’nôm troăng prôk nếo kum mơdêk cheăng kâ cheăm thăm xông tơtêk tâ mê nếo.