Tiô tối tơbleăng a rôh hôp, ƀăng tơnêi pêt kơphế dêi Việt Nam nôkố châ lối 710 rơpâu ha, mâu kloăng kơphế châ lối 1,8 rơtuh tâ̆n. Tung mê, Tây Nguyên châ lối 91% ‘na ƀăng tơnêi pêt ƀă 93% ‘na kloăng kơphế tung lâp tơnêi têa. Kơvâ kơphế hiăng tăng cheăng pêi ƀă pêi lo liăn ăm lối 600 rơpŏng kuăn pơlê, ƀă 2 rơtuh ngế pêi cheăng, veăng kum mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối pơlê pơla a kơpong Tây Nguyên, Tây Bắc ƀă mâu kơpong ki pêt kơphế ki ê tung lâp tơnêi têa. Việt Nam nôkố cho tơnêi têa ki tê kơphế ngi kong têa ê ối má 2 klêi kơ’nâi Brazil ƀă ối má môi ‘na tê kơphế Robusta ngi mâu kong têa tung lâp plâi tơnêi.

Kơphế Việt Nam hiăng tê troh lối 85 to kong têa tung lâp plâi tơnêi ƀă tung kơpong tơnêi tơníu. Hơnăm 2022 kơxô̆ liăn châ xo ing tê kơphế ngi kong têa ê châ lối 4 rơtal dollars.

Laga, a rôh hôp mâu kăn hiăng mơhno tối kơphế Việt Nam ki hên cho tê kloăng tá hâi uâ pơliê mê ki kơnía ‘na mơdêk tá hâi châ hên. Tơdroăng ki pêt tơkŭm tung tơdroăng ki tí tăng khât ‘na ki ai hlâu ki dâi lĕm dêi loăng kơphế tá hâi châ tơtrŏng hên tung mơnhông mơdêk ngiât ƀă krá ton. Xua mê, vâ pêt kơphế krá ton pakĭng tơdroăng ki rak vế ki dâi lĕm kal tơmâng ngăn hên tâ nếo troh ki dâi lĕm vâ pêi pro châ tiô tơdroăng ki rơhêng vâ tê ngi kong têa ê rế hía rế hên dêi kơchơ tê mơdró.

Pôa Bạch Thanh Tuấn, Kăn phŏ hnê ngăn Khu tơrŭm Kơphế - Ca cao Việt Nam pâ thế kal rĕng mơ’no mâu tơdroăng pơkâ tro dêi kơphế dâi lĕm.

“Nôkố Việt Nam dế ôh ti ‘nâi pro tiah lâi cho kơphế dâi lĕm mê tung pơkâ mơ’no dêi ngin dâi lĕm cho dâi lĕm xo tơdroăng pơkâ dêi tíu ki tê mơdró London a New York cho tơdroăng pơkâ mê tâng pêt a Dak Lak, a Kon Tum, a Sơn La mê pơkâ kố xuân châ lâp plâi tơnêi. La ngiâ ah xuân rơhêng vâ ai môi tơdroăng ki hơ’lêh tâng hdrối nah Việt Nam cho tơnêi têa ai kloăng kơphế mê nôkố kô cho dâi lĕm”.

Hên mâu kăn xuân tối tiah kố, tung pêt kơphế, tơrŭm pêt cho môi tung mâu troăng prôk vâ mơnhông pêt kơphế tơniăn ƀă krá ton. Tơdroăng tơrŭm krá sap ing kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng ƀă mâu kŏng ti uâ pơliê kô pro chiâng môi troăng pêt krá ton. Rơtế a mê, mơdêk xúa tơdroăng ki rơkê plĕng ing khoa hok kơmăi kơmok tung pêt, pêi pro tơdroăng ki pêi chiâk deăng vâ mơdêk ki kơnía sap ing kơvâ kơphế.

Pôa Nguyễn Quang Tin, kăn phŏ pơkuâ Khoa hok Kong ngê̆, Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê pơkâ mơ’no:

“Pin kal pêi lo mâu kơpong ki pêt kơphế krúa ƀă tơdroăng ki hbrâ mơdât ƀă kơdroh mâu mơ’no trếo ‘mêi xúa on tơhrik ki vêh ‘mâi bro pêi pro tơdroăng pêi chiâk deăng krá tơniăn, tơdroăng kố gá kal khât. Mâu kế tơmeăm ki pêi lo cho kơphế mê pin xúa gá chía tro.

Laga mâu kế tơmeăm ki ê pakĭng kơphế mê nôkố ai mâu kơmăi kơmok mâu kế tơmeăm nếo pin chiâng vâ pêi pro tro tâ mâu kế tơmeăm kố vâ ăm gá krá tơniăn tâ”.

Tơmâng ngăn troh tơdroăng ki pơloăng mơnúa dêi Việt Nam drêng athế pơkâ tơleăng tơtro pơla mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối - kong kế nhâ loăng – hyôh kong prâi tung pơla mơjiâng kơvâ kế tơmeăm ƀă kơphế Việt Nam dâi lĕm tơtro ƀă tơdroăng ki mơdêk ngiât ƀă mơnhông ngiât ƀă mơnhông krá tơniăn.

Jâ Nguyễn Mai Hương, kăn phŏ pơkuâ tíu xiâm Mơnhông thôn pơlê, Viê̆n tŏng kum ƀă Mơnhông thôn pơlê, Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê tối:

“Pakĭng tơdroăng ki tơtro luât tung tê mơdró uâ pơliê kơphế mê kơphế dâi lĕm kal pêi pro châ mâu tơdroăng pơkâ lâp plâi tơnêi ‘na rak vế tơdroăng pơkâ lơ hnoăng cheăng pôu râng pơlê pơla ai tơdjâk troh xúa mâu ngế pêi cheăng ƀă tơdroăng pơkâ xúa on tơhrik ki vêh ‘mâi bro on tơhrik ngiât, kơdroh hyôh carbon”.

Rơtế ƀă mê, a rôh hôp, mâu kăn lâp plâi tơnêi hiăng tối tơ’nôm tơdroăng ki kal ‘na tơdroăng ki rơhêng vâ ƀă kơchơ mơdró kơphế dêi mâu kơchơ tê mơdró lâp plâi tơnêi, mâu rôh tơ’lêi hlâu ăm kế tơmeăm kơphế dêi Việt Nam. Tơpui mơgêi rôh hôp, pôa Lê Minh Hoan, ngế xiâm ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê mơnhên tối khât mâu rơkong tơpui tối dêi mâu kăn a rôh hôp.

Tơdrêng a mê, pôa Lê Minh Hoan pơkâ thế mâu kong pơlê, khu mơdró kâ, ngế ki pêt kơphế kal ngăn hlo ki mơdêk ‘na ki kơnía dêi kơphế ôh ti xê to a tơdroăng ki uâ pơliê mê a mê ối cho ki kơnía ‘na mơhno túa lĕm tro dêi mâu ngế ki ôu.

Xua mê, kal mơjiâng mơhno túa lĕm tro kơphế Việt Nam vâ pơkuâ djâ kơvâ kơphế chiâng môi troăng prôk ki tơkŭm hên ki kơnía, cho tơdroăng ki hlê plĕng, vâ ngế ki pêt kơphế châ tối tơbleăng ki kơnía hên má môi tung tơdroăng ki kơnía dêi kơvâ kế tơmeăm.

“Pin tơkŭm ‘na mơhno túa lĕm tro tung tơdroăng ki ai khât chiâng mâu tơdroăng ki kơnía tơdjâk tung tơdroăng ki mơdêk ‘na ki kơnía. Ki rơkê plĕng pơxiâm sap ing kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng, troh mâu khu mơdró kâ, mâu khu ki tê. Pin kô tơdjâk chiâng 1 to um. Tiah mê, pin ôh ti xê tê kơphế mê pin tê tá tơdroăng ki mơhno túa lĕm tro, tê tá tơnêi tơníu kong ngo Tây Nguyên kố. Pin chông djâ 1 hdroâng mơngế troh Tây Nguyên hên tâ ƀă ăm Tây Nguyên prôk hngế tâ ƀă inâi tơdjuôm kơphế Việt Nam”.