Mơhé hiăng ai 1 ha plâi sầu riêng ai plâi tơniăn, laga hlo plâi ki kố djâ pêi lo liăn hên xua mê rơpŏng pôa Nguyễn Văn Trung, ối a cheăm Đinh Trang Hòa, tơring Di Linh, Lâm Đồng hiăng khŏm po rơdâ tơ’nôm ƀăng deăng pêt.

‘’Nôkố vâi krâ kuăn pơlê bố bố xuân tiah mê, kuăn pơlê pin hlo ngế ki kố pêt plâi sầu riêng, ngế ki tá pêt plâi sầu riêng châ liăn hên mê xuân pêt há, lăm á tíu ki lâi xuân hlo pêt plâi sầu riêng’’.

Ôh tá xê to pôa Trung, hlo plâi sầu riêng dế châ tơƀrê cheăng kâ a ngiâ cho hên, hên mâu kuăn pơlê pêi chiâk deăng Lâm Đồng hiăng kếo dêi môi iâ ƀăng deăng pêt loăng plâi ki ê vâ pêt plâi sầu riêng. Pơtối mê, ƀăng deăng plâi sầu riêng dêi kong pơlê kố nôkố hiăng châ lối 17.160 ha, tâk lối 3.500 ha tâng pơchông ƀă 2 hơnăm hdrối.

Drêng ai tơdroăng pêt lối hên plâi sầu riêng, tá po rơdâ ƀăng deăng pêt nếo a mâu kơpong ki ôh tá ai pơxúa hên ƀă hía hé, kơvâ pêi chiâk deăng kong pơlê Lâm Đồng hiăng thâ tơbleăng tối, mơhnhôk kăn pơlê pôi tá po rơdâ xêh ƀăng deăng pêt plâi sầu riêng.

Pôa Trần Quang Duy, Kăn phŏ pơkuâ Kơ koan xiâm pêt tơmeăm ƀă rak vế hdrê kơchâi plâi pôm kong pơlê Lâm Đồng tối:

‘’Pơchân tối kuăn pơlê pêi chiâk pôi tá thâ kếo tah mâu ƀăng deăng loăng plâi ki ê vâ pêt plâi sầu riêng, ki má lối cho pơ’lêh mâu loăng plâi hiăng châ tơƀrê ing hdrối nah troh nôkố. Ki nhên cho hiăng ai mâu ƀai hriâm ki rơkê cho châi hiâm ing mâu hneăng hdrối. Ki nhên môi tiah plâi gugá ƀă mâu loăng ki ê, klêi kơ’nâi môi pơla mơdêk yă mê kơlo yă hiăng kơdroh hên, tơdroăng kố tơdjâk kân troh pêt mơjiâng tơmeăm dêi kuăn pơlê’’.

Nah tro lŭp xua ôh tá ‘nâi tơdroăng pêi pêt ƀă hiăng pơ’lêh 1 ha ƀăng deăng dêi rơpŏng mê pêt plâi sầu riêng, ngoh Phạm Như Anh, kuăn pơlê cheăm Ia Blang, tơring Chư̆ Sê, kong pơlê Gia Lai tối, pơxiâm apoăng pêt hlo loăng plâi sầu riêng ngiât lĕm kơ’nâi mê chôa ‘lâng hŏn ôh tá ‘nâi xiâm kối ti lâi. Tiô ngoh Phạm Như Anh, ôh tá ‘nâi kih thuât laga hlo loăng plâi kố dế hên ngế pêi pêt ƀă tê châ yă kơnâ xua mê pêt tiô kô pro kuăn pơlê tơ’lêi tro lŭp:

‘’Pêt plâi sầu riêng thế tiô pơkâ ôh tá xê xah ôh. Pin thế ngăn loăng vâ rak ngăn, tâng pêi ôh tá tro xuân tro lŭp tê’’.

Nôkố, ƀăng deăng plâi sầu riêng a kơpong Tây Nguyên tâk rĕng, tâk troh 40.000 ha. Ƀă ƀăng deăng kố, kơxô̆ xiâm loăng ƀă kơxô̆ plâi sầu riêng a kơpong Tây Nguyên hiăng hluâ pơkâ thế pêi. Tơ’lêi tơdroăng pêt mơjiâng hên tâ tơdroăng kal vâ kô ai tung la ngiâ. Tiô pôa Lưu Trung Nghĩa, Kăn pơkuâ Khu pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê kong pơlê Gia Lai, teăng xua mơdêk ƀăng deăng, kơxô̆ plâi kal tơkŭm vêh po tung pêt mơjiâng, tơdjêp, pêi tiô pơkâ pêt mơjiâng ing pêt, krí xo troh pro, pơto, tê:

‘’Troăng tơmiât ing pêt mơjiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng. Tung pêt tâng ôh tá tơdâng, ai plâi hên ôh tá ai ngế rôe mê cho hơ-ui kuăn pơlê. Á hiăng châ hlo hên tơdroăng pêt, ko. Vêh pêi, pơkâ troăng pêi pro ti lâi vâ khu tê mơdró ƀă mơngế kuăn pơlê pêi chiâk deăng, ing tơrŭm cheăng mê nếo tơleăng tơdroăng, mơjiâng tơdroăng tơdjêp’’.

Tiô tơdroăng ing Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă Mơnhông mơdêk thôn pơlê, nôkố hên tíu po rơdâ ƀăng pêt plâi sầu riêng a mâu kơpong ai tơnêi, kong prâi ôh tá tơtro; ai tơdroăng ki kếo kơphế, tiu tung kơdrum pêt tơvât plâi sầu riêng; pơ’lêh tơnêi pêt báu pêt plâi sầu riêng ƀă hía hé. Tơdroăng mơdêk ƀăng pêt hên hĭn, ôh tá tiô pơkâ, pêi tiô pú, ôh tá tiô troăng mơnhên prôk la ngiâ, pơchân tối kô trâm pá, pro tơdroăng ki pêt mơjiâng hên tâ tơdroăng kal vâ.

Ki rơhêng vâ tối, a mâu kơpong ôh tá bê têa tôh, kô tro lŭp ó ‘na pêi lo liăn ƀă ki dâi lĕm dêi plâi sầu riêng Việt Nam.

Nếo achê kố, Kơ koan xiâm pêt loăng plâi (ối tung Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê) xuân hiăng ai mơ-éa pơtroh mâu kong pơlê, pơlê kong kơdrâm peăng hdroh ‘na tơdroăng pêt tơniăn plâi sầu riêng. Mơ-éa pơtroh tung pơla a mâu kong pơlê Kơpong tơbăng kroăng Cửu Long, Đông Nam Bộ ƀă Tây Nguyên, plâi sầu riêng dế ai tơdroăng ‘’pêt hên’’. Tâng plâi sầu riêng klêh tung tơdroăng ‘’châ hên plâi laga yă chu rơpâ’’, drêng mê, vâi krâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng cho ngế ki tro lup ó má môi.